Η Λυδία Κονιόρδου γράφει γράμμα στον ανήλικο εαυτό της

Η πρώτη μου επαφή σε προσωπικό επίπεδο με την ποίηση ήταν όταν η φιλόλογος της τάξης μάς μοίραζε ποιήματα για μια εκδήλωση του σχολείου –μάλλον για την 25η Μαρτίου– και περίσσεψε ένα του Διονυσίου Σολωμού. Η δασκάλα ρώτησε ποια ήθελε να το πει. Εμένα είτε στη χορωδία θα με έβρισκες είτε να τρέχω με μια μπάλα στο διάλειμμα για βόλεϊ και μπάσκετ. Μετά από ένα μικρό δισταγμό, σήκωσα το χέρι μου και προσφέρθηκα. Ήταν η «Ελληνίδα Μητέρα». Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι οι μητέρες των μαθητριών του σχολείου θα έκλαιγαν από συγκίνηση με αυτό το ποίημα. Το έβλεπα καθώς το απήγγελλα και απορούσα!

Έπειτα από την επιτυχία αυτή, το σχολείο με συμπεριέλαβε στην παράσταση αρχαίου δράματος που έκανε κάθε δύο χρόνια. Παίξαμε όλη την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη στα αρχαία ελληνικά με πρωτότυπη σκηνοθεσία από σκηνοθέτη του Εθνικού Θεάτρου και μουσική του Δραγατάκη. Εγώ ήμουν κορυφαία του χορού. Το ρόλο της Ιφιγένειας ανέλαβε, όπως συνηθιζόταν, η αριστούχος του σχολείου, συμμαθήτρια και φίλη μου, που τώρα είναι μια εξέχουσα επιστήμονας στο εξωτερικό.

Είναι δύσκολο να περιγράψω τη βαθιά αποκάλυψη που βίωσα σε εκείνη την παράσταση. Πρώτα, από την ίδια τη γλώσσα των αρχαίων – μαγεύτηκα από τη μουσική της, τον καθαρό ήχο της, πέρα από το νόημα. Όταν τραγουδούσα το χορικό «όρνις, α παρά πετρίνας πόντου δειράδας, αλκυών», τα μάτια μου έτρεχαν ασταμάτητα από καθαρή αισθητική συγκίνηση. Στα επεισόδια συμμετείχα σαν να ζούσα στ’ αλήθεια την ιστορία της Ιφιγένειας. Το πιο σημαντικό βίωμα ήταν η αίσθηση ότι όλα αυτά για μένα δεν ήταν «αρχαία», μακρινά πίσω στους αιώνες. Ένιωθα σαν να τα ήξερα, να τα καταλάβαινα. Τα αναγνώριζα – σαν ένα γνώριμο τοπίο με γνώριμους ανθρώπους που μιλούσαν άμεσα στην ψυχή μου. Από τότε, ερωτεύτηκα την αρχαία ελληνική γλώσσα και άρχισα να διαβάζω κείμενα στα αρχαία εξωσχολικά, από ευχαρίστηση. Τα κείμενα που παίζω στη νεοελληνική γλώσσα εδώ και πενήντα χρόνια τα μελετώ ακόμη παράλληλα και στα αρχαία. Η γλώσσα αυτή μού σταλάζει αισθήσεις, διαστάσεις και γνώση που ακόμα και η καλύτερη μετάφραση αδυνατεί να μου μεταδώσει – ή το πετυχαίνει αποσπασματικά.

Όχι, δεν ήμουν η μελετηρή μαθήτρια του 20. Εκείνη η παράσταση μου άνοιξε διάπλατα τον κόσμο της αρχαιότητας. Έμαθα να τον διακρίνω ενστικτωδώς σε πολλές εκφάνσεις της σύγχρονης ζωής στον τόπο αυτό, σε μορφές του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, λόγιου ή λαϊκού. Περπατώντας σε ένα χωράφι με αμυγδαλιές στις Μικροθήβες ανακάλυψα ανάμεσα στα πετραδάκια κομμάτια από σπασμένα αγγεία με ίχνη ζωγραφικής. Πατούσα πάνω σε θραύσματα από αρχαία κεραμίδια με εμφανές το ανθρώπινο χέρι! Αυτά τα ίχνη και τη σύνδεση με εκείνο που ήταν κάποτε έμαθα να τα αναγνωρίζω παντού γύρω μου. Μια αδιάσπαστη συνέχεια πολιτισμού μέσα από σπαράγματα.

Με το Θεσσαλικό και τον Κώστα Τσιάνο, επιβεβαιώθηκε αυτή η συνέχεια με τους παραδοσιακούς τελετουργικούς χορούς, τα δρώμενα, τους ρυθμούς, την κίνηση που έγινε η γλώσσα της Ηλέκτρας, της Ιφιγένειας, των Χοηφόρων… Ο πολιτισμός μας αντιστέκεται διά μέσου των αιώνων, μακριά από στείρα προγονολατρία και απονεκρωμένη προγονοπληξία. Πρώτα, η γλώσσα μας, συνέχεια της αρχαίας, μια ζωντανή, πάλλουσα οντότητα που γέννησε τόσους ποιητές, από τον Όμηρο και τον ατέλειωτο πλούτο της ανώνυμης δημοτικής ποίησης στον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο... Ύστερα, οι μορφές τέχνης: μουσική, χορός, γλυπτική, ζωγραφική, αγγειοπλαστική – που, δυστυχώς, αφήνεται στην τύχη της. Τρόποι επικοινωνίας στα χωριά που στις πόλεις έχουμε χάσει: τελετές, μοιρολόγια, μια αδιάρρηκτη ακολουθία από τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Όλα αυτά που τώρα έχουν γίνει σε μένα συνειδητά και αναγνωρίσιμα τα πρωτοένιωσα σε εκείνη την παράσταση στο σχολείο.

Κι όπως έλεγε ο Δάσκαλος Κάρολος Κουν, «πατάμε επάνω στα ίδια χώματα που περπατούσαν οι αρχαίοι, μας φωτίζει ο ίδιος ήλιος, το ίδιο φως». Άμα στήσουμε αφτί, θα ακούσουμε αυτά τα θαυμαστά που μας ψιθυρίζει ο τόπος. Ίσως έτσι αποτινάξουμε τις προκαταλήψεις, το φθόνο και τον ολέθριο διχασμό. Ίσως το φως του τόπου μάς ξαναφανερώσει εκείνο που δεν ξεχάσαμε ποτέ.