ΤΟ ΒΗΜΑ logo

Χιτζάμπ: Σύμβολο πίστης ή καταπίεσης των γυναικών; 1 Χιτζάμπ: Σύμβολο πίστης ή καταπίεσης των γυναικών; 2

Ένας ισχυρός δεσμός με την ταυτότητα ή ένα φράγμα ελευθερίας; Στην Παγκόσμια Ημέρα Χιτζάμπ, η μαντίλα αποκαλύπτεται ως εργαλείο αυτονομίας, διαρκούς αντίστασης, πολιτισμικής ταυτότητας και αλληλεγγύης. Ας εξετάσουμε μύθους κι αλήθειες γύρω από το χιτζάμπ.

ΑΠΟ ΣΙΝΤΥ ΧΑΤΖΗ

Η Παγκόσμια Ημέρα Χιτζάμπ (World Hijab Day), που γιορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Φεβρουαρίου, είναι μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε το 2013 με στόχο να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο σχετικά με το δικαίωμα των γυναικών να φορούν ή να μην φορούν το χιτζάμπ χωρίς εξαναγκασμό. Πρόκειται για μια ημέρα αφιερωμένη στη θρησκευτική ελευθερία, την καταπολέμηση της ισλαμοφοβίας και τη στήριξη των γυναικών που επιλέγουν να φορούν το χιτζάμπ.

Τι είναι και τι δεν είναι το χιτζάμπ; 

Το χιτζάμπ δεν είναι απλώς ένα κομμάτι ύφασμα. Για πολλές μουσουλμάνες γυναίκες, είναι σύμβολο πίστης, ταυτότητας και ενδυνάμωσης. Είναι μια προσωπική επιλογή που πηγάζει από θρησκευτικές πεποιθήσεις και πολιτισμικές παραδόσεις. Ωστόσο, δεν είναι σύμβολο καταπίεσης, ούτε εργαλείο που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τον έλεγχο των γυναικών.

Όπως ανέλυσε η Lila Abu-Lughod στο δοκίμιο "Do Muslim Women Really Need Saving?", οι δυτικές αντιλήψεις περί «σωτηρίας» των μουσουλμάνων γυναικών συχνά παραβλέπουν την ποικιλομορφία των απόψεων και των εμπειριών τους. Η Abu-Lughod υπογραμμίζει πως η επιβολή δυτικών αξιών περί φεμινισμού στις μουσουλμάνες γυναίκες αγνοεί την κοινωνική και πολιτισμική τους πραγματικότητα, ενισχύοντας έτσι έναν νέο τύπο αποικιοκρατικής επιβολής.

Μύθοι και αλήθειες για το χιτζάμπ

🔹 Μύθος: Το χιτζάμπ είναι πάντα εξαναγκασμός.
✔️ Αλήθεια: Πολλές μουσουλμάνες γυναίκες επιλέγουν να το φορούν ελεύθερα ως έκφραση της πίστης τους.

🔹 Μύθος: Το χιτζάμπ είναι δείγμα καταπίεσης.
✔️ Αλήθεια: Σε πολλές περιπτώσεις, το χιτζάμπ είναι σύμβολο αυτονομίας και ενδυνάμωσης.

🔹 Μύθος: Οι γυναίκες που φορούν χιτζάμπ δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και τη γνώση.

✔️ Αλήθεια: Πολλές γυναίκες με χιτζάμπ επιδιώκουν και κατακτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και επαγγελματική καριέρα.

🔹 Μύθος: Οι γυναίκες που φορούν χιτζάμπ δεν έχουν ελευθερία έκφρασης.
✔️ Αλήθεια: Το χιτζάμπ μπορεί να είναι μια μορφή προσωπικής έκφρασης. Για πολλές γυναίκες, το να επιλέξουν να το φορούν είναι μια πράξη ενδυνάμωσης και αυτοδιάθεσης, μέσα από την οποία εκφράζουν την πίστη τους, την ταυτότητά τους ή ακόμα και τις κοινωνικές τους απόψεις.

🔹 Μύθος: Το χιτζάμπ είναι υποχρεωτικό για όλες τις μουσουλμάνες γυναίκες.
✔️ Αλήθεια: Αν και σε ορισμένες χώρες και πολιτισμούς μπορεί να υπάρχει πίεση για να φορέσουν το χιτζάμπ, η θρησκεία δεν επιτάσσει υποχρεωτικά την εφαρμογή του σε όλες τις γυναίκες. Υπάρχουν χώρες και κοινότητες όπου το χιτζάμπ είναι εθελοντικό και εξαρτάται από τις προσωπικές πεποιθήσεις κάθε γυναίκας.

🔹 Μύθος: Οι γυναίκες με χιτζάμπ είναι πιο περιορισμένες στον τρόπο ζωής τους.
✔️ Αλήθεια: Οι γυναίκες με χιτζάμπ ζουν φυσιολογικές, δυναμικές ζωές και συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνία. Φοράνε χιτζάμπ ως επιλογή, αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει να αναπτύξουν καριέρα, να σπουδάσουν, να ταξιδέψουν ή να συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες.

🔹 Μύθος: Το χιτζάμπ καταπιέζει τις γυναίκες να ακολουθούν ένα συγκεκριμένο πρότυπο ομορφιάς.
✔️ Αλήθεια: Αν και το χιτζάμπ καλύπτει τα μαλλιά, για πολλές γυναίκες αποτελεί έναν τρόπο να απαλλαγούν από τα παραδοσιακά πρότυπα ομορφιάς και τις κοινωνικές πιέσεις σχετικά με την εμφάνιση. Η επιλογή να φορέσουν το χιτζάμπ μπορεί να είναι και μια δήλωση ότι η ομορφιά τους δεν εξαρτάται από την εξωτερική τους εμφάνιση, αλλά από τη δική τους προσωπικότητα.

Η μαντίλα ως σύμβολο αντίστασης

Στο δοκίμιο του Basel Alameer Hasan "Hijab as a Symbol of Resistance, Discrimination, and Solidarity", επισημαίνεται ότι το χιτζάμπ έχει μετατραπεί σε σύμβολο αντίστασης απέναντι στην ισλαμοφοβία, ιδιαίτερα σε χώρες όπου οι μουσουλμάνες αντιμετωπίζουν διακρίσεις. Για παράδειγμα, στη Γαλλία και στο Βέλγιο, οι νόμοι που απαγορεύουν τη μαντίλα σε δημόσιους χώρους έχουν οδηγήσει σε περιθωριοποίηση των μουσουλμάνων γυναικών, εμποδίζοντάς τες από το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την εργασία. Από την άλλη, σε χώρες όπως το Ιράν, όπου το χιτζάμπ είναι υποχρεωτικό, οι γυναίκες το αφαιρούν ως μέσο διαμαρτυρίας και αντίστασης απέναντι στην κρατική καταπίεση, όπως φάνηκε στις διαδηλώσεις μετά τον θάνατο της Mahsa Amini.

Σύμφωνα με τον Frantz Fanon, το χιτζάμπ απέκτησε ιδιαίτερη πολιτική και κοινωνική σημασία κατά την διάρκεια της Γαλλικής αποικιοκρατίας στην Αλγερία. Για τους Γάλλους αποίκους, το χιτζάμπ ήταν ένα εμπόδιο που έπρεπε να καταργηθεί, ένα πέπλο που έπρεπε να διατρηθεί, αφού είχε γίνει σύμβολο αντίστασης κατά της αποικιοκρατίας.

Χιτζάμπ: Σύμβολο πίστης ή καταπίεσης των γυναικών; 3
istizada

Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η προσπάθεια εκκοσμίκευσης μέσω του χιτζάμπ δεν περιορίστηκε μόνο στους αποικιοκράτες, αλλά συνεχίστηκε και μετά την αποικιοκρατία, με πολιτικούς και φιλελεύθερους αναλυτές να επιδιώκουν την «απελευθέρωση» των Μουσουλμάνων γυναικών, καταδικάζοντας τη χρήση του χιτζάμπ ως μέσο καταπίεσης. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Laila Ahmed, η δυτική επίθεση κατά του χιτζάμπ χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογηθεί η υπεροχή της Δύσης κι όχι από πραγματικό φεμινιστικό ενδιαφέρον: «Οι άνδρες ιμπεριαλιστές, γνωστοί για την αδιάλλακτη αντίθεσή τους στον φεμινισμό στις πατρίδες τους, ηγήθηκαν της επίθεσης κατά της 'ταπείνωσης' των γυναικών στις μουσουλμανικές κοινωνίες».

Πάρτε για παράδειγμα τον Félix Faure, πρόεδρο της Γαλλίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Αντιμετώπιζε το φεμινιστικό κίνημα με σκεπτικισμό και δεν υποστήριζε το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες. Παράλληλα, υποστήριζε την «απελευθέρωση» των γυναικών στις μουσουλμανικές χώρες, εκφράζοντας την άποψη ότι οι γυναίκες σε αυτές τις κοινωνίες ήταν «υποταγμένες».

O φιλόσοφος Ernest Renan, που ήταν γνωστός για τις απόψεις του σχετικά με την «εκπολιτιστική αποστολή» της Δύσης, ήταν έντονα επικριτικός για τα δικαιώματα των γυναικών στη Δύση, και ειδικά για το φεμινιστικό κίνημα. Υποστήριζε ότι οι γυναίκες δεν ήταν «προορισμένες» για την πολιτική ζωή και δεν ήταν ικανές για την πλήρη συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα.

Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, το χιτζάμπ χρησιμοποιήθηκε για να δημιουργήσει εικόνες καταπίεσης και υποταγής, οι οποίες συνδέθηκαν με την ανάγκη για «απελευθέρωση» των γυναικών από τις μουσουλμανικές χώρες. Αυτές οι εικόνες είχαν μια αποικιοκρατική διάσταση, με τη Δύση να προσπαθεί να δικαιολογήσει την στρατιωτική της επέμβαση και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν ως ένα μέσο «απελευθέρωσης» των γυναικών, όπως φάνηκε στις δηλώσεις της Laura Bush, πρώτης κυρίας των ΗΠΑ, που δήλωσε ότι οι ΗΠΑ στέκονται αλληλέγγυες με την αξιοπρέπεια των γυναικών στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.

Νόμοι για το χιτζάμπ ανά τον κόσμο

Η στάση απέναντι στο χιτζάμπ διαφέρει από χώρα σε χώρα, αναδεικνύοντας τις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις του.

1. Στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και το Αφγανιστάν, η κάλυψη του κεφαλιού είναι νομικά επιβεβλημένη, με σοβαρές κυρώσεις για όσες γυναίκες δεν συμμορφώνονται.

2. Αντίθετα, στη Γαλλία, στο Βέλγιο και στην Ελβετία, το χιτζάμπ έχει απαγορευτεί σε δημόσιους χώρους, ενισχύοντας την κοινωνική απομόνωση των μουσουλμάνων γυναικών.

3. Η Τουρκία, παρότι είχε παλαιότερα περιορισμούς στη χρήση της μαντίλας, ήρε τις απαγορεύσεις το 2013, επιτρέποντας στις γυναίκες να επιλέξουν ελεύθερα.

Ισλαμοφοβία στη Δύση

Η ισλαμοφοβία στη Δύση εκδηλώνεται μέσα από ρητορική μίσους, διακρίσεις και νομικούς περιορισμούς. Οι μουσουλμάνες γυναίκες που φορούν χιτζάμπ συχνά αποτελούν στόχο λεκτικής και σωματικής κακοποίησης, ιδιαίτερα μετά από τρομοκρατικά γεγονότα που συνδέονται με τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Σύμφωνα με έρευνες, οι επιθέσεις κατά μουσουλμάνων γυναικών που φορούν χιτζάμπ έχουν αυξηθεί σημαντικά στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Οι απαγορεύσεις της μαντίλας σε χώρες όπως η Γαλλία συχνά δικαιολογούνται ως μέτρα υπέρ του κοσμικού κράτους, όμως στην πραγματικότητα εντείνουν τον αποκλεισμό και την απομόνωση των μουσουλμάνων γυναικών από την κοινωνική και επαγγελματική ζωή.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), το 2019, το 22% των μουσουλμάνων στην ΕΕ ανέφεραν ότι είχαν υποστεί διάκριση λόγω θρησκείας ή πεποίθησης κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους.

Στη Γαλλία, μετά τις επιθέσεις του Νοεμβρίου 2015, οι επιθέσεις κατά μουσουλμάνων αυξήθηκαν κατά 300%, με πολλές από αυτές να στοχεύουν γυναίκες που φορούσαν χιτζάμπ.

Χιτζάμπ και ΛΟΑΤΚΙ+ γυναίκες

Ένα ζήτημα που συχνά παραβλέπεται είναι η εμπειρία των ΛΟΑΤΚΙ+ μουσουλμάνων γυναικών που φορούν χιτζάμπ. Για ορισμένες, το χιτζάμπ αποτελεί κομμάτι της ταυτότητάς τους και της πίστης τους, ενώ για άλλες μπορεί να είναι πηγή σύγκρουσης, καθώς η κοινωνία τους δεν αποδέχεται εύκολα τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Σε πολλές μουσουλμανικές κοινότητες, η ύπαρξη ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων παραμένει ταμπού ή ακόμη και έγκλημα και οι γυναίκες που φορούν χιτζάμπ ενώ ανήκουν σε αυτή την κοινότητα αντιμετωπίζουν διπλή περιθωριοποίηση. Παρ' όλα αυτά, αρκετές μουσουλμάνες ακτιβίστριες διεκδικούν τη σύνδεση της θρησκευτικής τους πίστης με τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητά τους, προωθώντας έναν διάλογο για την αποδοχή και τη συμπερίληψη.

Αρκετές ΛΟΑΤΚΙ+ μουσουλμάνες γυναίκες έχουν μιλήσει ανοιχτά για την εμπειρία τους με το χιτζάμπ, την πίστη και τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Η Blair Imani, μια Αμερικανίδα μουσουλμάνα συγγραφέας και ακτιβίστρια, είναι ανοιχτά queer και φοράει χιτζάμπ, προβάλλοντας τη σημασία της θρησκευτικής της πίστης και της σεξουαλικής της ταυτότητας ως αλληλένδετων στοιχείων της ύπαρξής της. Σε συνεντεύξεις της, έχει δηλώσει: «Δεν χρειάζεται να διαλέξω ανάμεσα στο να είμαι queer και στο να είμαι μουσουλμάνα. Είμαι και τα δύο».

Επιπλέον, ο Faisal Alam, ιδρυτής της οργάνωσης Al-Fatiha, που υποστηρίζει ΛΟΑΤΚΙ+ μουσουλμάνους, έχει αναδείξει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι queer μουσουλμάνες γυναίκες, ειδικά όσες επιλέγουν να φορούν χιτζάμπ. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ορατότητα αυτών των γυναικών αποτελεί πράξη αντίστασης απέναντι τόσο στην ισλαμοφοβία όσο και στις εσωτερικές προκαταλήψεις εντός των μουσουλμανικών κοινοτήτων.

Τέλος, η Asifa Lahore, η πρώτη ανοιχτά τρανς μουσουλμάνα στη Βρετανία, έχει μιλήσει για τον τρόπο που η θρησκεία, η ταυτότητα φύλου και η πολιτισμική κληρονομιά της συνυπάρχουν, ακόμα και μέσα από ενδυματολογικές επιλογές όπως το χιτζάμπ. Έχει δηλώσει: «Δεν χρειάζεται να εγκαταλείψω την πίστη μου για να είμαι ο εαυτός μου», προβάλλοντας την ανάγκη για μια πιο συμπεριληπτική προσέγγιση στο Ισλάμ.

Η σημασία της Παγκόσμιας Ημέρας Χιτζάμπ

Η ημέρα αυτή λειτουργεί ως υπενθύμιση της σημασίας της ελευθερίας επιλογής και της ανοχής απέναντι στη διαφορετικότητα. Σε έναν κόσμο όπου οι μουσουλμάνες γυναίκες δέχονται πίεση τόσο για να το φορούν όσο και για να το αφαιρούν, η Παγκόσμια Ημέρα Χιτζάμπ προωθεί την αυτονομία και το δικαίωμα κάθε γυναίκας να αποφασίζει για το σώμα της.

Το χιτζάμπ δεν είναι απλώς ένα κομμάτι ύφασμα, αλλά ένας δυναμικός συμβολισμός που επηρεάζεται από πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Η αναγνώριση της πολυπλοκότητας αυτής της πρακτικής μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση στερεοτύπων και στην προώθηση της ανεκτικότητας. Η Παγκόσμια Ημέρα Χιτζάμπ δεν αφορά μόνο τις μουσουλμάνες, αλλά όλους όσοι πιστεύουν στην ελευθερία επιλογής και στην ισότητα των φύλων.

ΑΠΟΡΡΗΤΟ