Για τις μητέρες που περιμένουν την αποφυλάκιση των παιδιών τους, η ειρήνη δεν έχει ακόμη επιστρέψει σπίτι

Τα παιδιά συλλαμβάνονται συχνά μέσα στη νύχτα, με στρατιώτες να εισβάλλουν στα σπίτια τους. Πολλές φορές είναι δεμένα, με δεμένα μάτια, και μεταφέρονται χωρίς να γνωρίζουν πού πηγαίνουν. Στην ανάκριση, συνήθως δεν παρίσταται δικηγόρος ή κηδεμόνας. Η επαφή με τους γονείς καθυστερεί ή απαγορεύεται εντελώς. Οι αναφορές για κακομεταχείριση, ξυλοδαρμούς, ψυχολογική πίεση ή εξαναγκασμό σε ομολογία είναι συχνές. Παιδιά έχουν περιγράψει πως αναγκάστηκαν να υπογράψουν έγγραφα στα εβραϊκά, μια γλώσσα που δεν κατανοούν.

Τα στρατιωτικά δικαστήρια όπου δικάζονται αυτά τα παιδιά δεν πληρούν κανένα από τα πρότυπα που προβλέπουν οι διεθνείς νόμοι για τη δικαιοσύνη ανηλίκων. Πολλά δικάζονται για το πέταγμα πέτρας, μια πράξη που μπορεί να τους κοστίσει χρόνια φυλάκισης. Ακόμα κι όταν οι ποινές είναι μικρότερες, η εμπειρία της κράτησης, ο φόβος, η απομόνωση, αφήνουν ανεξίτηλο σημάδι.

View this post on Instagram

A post shared by Reuters (@reuters)

Κι αν για τα ίδια τα παιδιά η φυλακή είναι μια βίαιη ενηλικίωση, για τις μητέρες τους είναι ένα είδος διαρκούς πένθους. Στις παλαιστινιακές πόλεις, από τη Ραμάλα ως τη Γάζα, μπορείς να δεις γυναίκες να περιμένουν καθημερινά τα νέα. Κάποιες κρατούν τη φωτογραφία του παιδιού τους στο κινητό, άλλες ένα ρούχο που δεν μπορούν να πλύνουν.

Κάθε τέτοια μητέρα κουβαλά δύο παράλληλους χρόνους: τον βιολογικό, που μετρά μέρες, μήνες, χρόνια, και τον συναισθηματικό, που σταματά τη στιγμή της σύλληψης. Ζει ανάμεσα στην ελπίδα και τον φόβο, στην προσευχή και την οργή. Και κάθε φορά που ανακοινώνεται μια ανακωχή, προσπαθεί να πιστέψει ξανά, γνωρίζοντας κατά βάθος πως η ειρήνη που της υπόσχονται δεν περιλαμβάνει ακόμα τη δική της δικαιοσύνη.

Στις ισραηλινές φυλακές κρατούνται σώματα, δεσμοί, οικογένειες, το μέλλον μιας ολόκληρης γενιάς. Το να είσαι μητέρα στην Παλαιστίνη σημαίνει να ζεις με μια μόνιμη εκκρεμότητα. Να μη γνωρίζεις αν το παιδί σου είναι ασφαλές, να φοβάσαι κάθε χτύπο στην πόρτα, να μαθαίνεις από ειδήσεις τι απέγινε το ίδιο σου το αίμα. Κι ωστόσο, εκείνες δεν σταματούν να περιμένουν. Γιατί η αναμονή, όταν δεν έχεις πια τίποτα άλλο, είναι το μόνο που σε κρατά ζωντανή.

Χαρά «σε αναμονή»: Ιστορίες Παλαιστίνιων κρατουμένων

Το πρωί που ο Fuad Kamamji είδε το όνομα του γιου του στη λίστα των Παλαιστίνιων κρατουμένων που επρόκειτο να απελευθερωθούν, είπε πως ένιωσε μια «σπάνια ευτυχία». Για δεκαετίες είχε μάθει να ζει με την αναμονή, με τη σιωπή, με τη μοίρα που του υπαγόρευε η ιστορία. Ο γιος του, Eham, κρατείται από το 2006, καταδικασμένος σε ισόβια. Από το 2021 βρίσκεται σε απομόνωση, μετά τη δραματική απόδρασή του από τη φυλακή Gilboa - μια στιγμή που έγινε σύμβολο αντίστασης για τους Παλαιστίνιους και ντροπή για τις ισραηλινές αρχές. Τώρα, το όνομά του εμφανίζεται στη λίστα των 250 κρατουμένων που θα αποφυλακιστούν στο πλαίσιο της ανακωχής με τη Χαμάς· όμως η ελευθερία του θα έχει εξορία. Δεν θα επιστρέψει ποτέ στη Τζενίν, εκεί όπου τον περιμένει ο πατέρας του, αλλά θα σταλεί σε ξένη χώρα, μακριά από τον τόπο του. Κι όμως, ο Fuad νιώθει ανακούφιση. «Ακόμη κι αν δεν επιστρέψει σπίτι, θα είναι ελεύθερος», λέει. «Αυτό είναι το μόνο που μετρά».

View this post on Instagram

A post shared by in.gr (@in.gr_official)

Στη Ραμάλα, οι δρόμοι γεμίζουν σιωπηλή αγωνία. Οι οικογένειες μαζεύονται έξω από το Πολιτιστικό Παλάτι, κρατώντας φωτογραφίες, επιστολές, παιδικά ρούχα που έχουν ξεθωριάσει. Οι αρχές προειδοποίησαν να μη γιορτάσουν δημόσια· «καμία έκρηξη χαράς, κανένα σύνθημα», είπαν οι Ισραηλινοί. Αλλά το βλέμμα μιας μητέρας δεν υπακούει σε καμία εντολή. Όταν μια γυναίκα βλέπει το όνομα του παιδιού της στη λίστα, ο κόσμος γύρω της σβήνει· μένει μόνο η ανάσα, το φως και μια αίσθηση ότι κάτι, επιτέλους, κινείται.

Η Siham, από την Τούλκαρμ, έμαθε ξαφνικά πως ο γιος της, φυλακισμένος για έντεκα μήνες, ήταν ανάμεσα στους προς απελευθέρωση. «Νόμιζα ότι ήταν μόνο για όσους έχουν ισόβια», λέει. «Έκλαιγα και γελούσα μαζί. Μακάρι να δουν το φως και εκείνοι που είναι μέσα δεκαετίες ολόκληρες».

Κι ύστερα είναι η Najat al-Agha, η γυναίκα που έχει γίνει σχεδόν μυθική φιγούρα στη Γάζα. Περιμένει τον γιο της, τον Diaa, εδώ και τριάντα τρία χρόνια. Ήταν μόλις δεκαέξι όταν συνελήφθη, κατηγορούμενος για τη δολοφονία ενός Ισραηλινού αξιωματικού. Από τότε, η Najat έχει περάσει μια ολόκληρη ζωή σε καθιστικές διαμαρτυρίες, συνεντεύξεις, συγκεντρώσεις, πάντα κρατώντας μια φωτογραφία του. Όταν άκουσε ότι θα αποφυλακιζόταν, έβαλε τα κλάματα από χαρά. Έπειτα, όταν η Ισραηλινή κυβέρνηση ακύρωσε την απελευθέρωσή του την τελευταία στιγμή, κατέρρευσε. «Τριάντα τρία χρόνια περίμενα αυτή τη μέρα, κι έσβησε μπροστά στα μάτια μου», είπε.

Η Najat είναι εβδομήντα πέντε πια, αλλά η φωνή της έχει ακόμη δύναμη. Κουβαλάει μέσα της την ιστορία ολόκληρης της Παλαιστίνης: ο σύζυγός της, ο Zakaria, φυλακίστηκε τη δεκαετία του ’70. Οι γιοι της, ο Azzam και ο Mohammed, πέρασαν κι αυτοί χρόνια στη φυλακή. Ο Diaa έγινε ο μακροβιότερος κρατούμενος της Γάζας. Τρεις δεκαετίες μέσα στα τείχη, με φθαρμένα κόκαλα και ασθένειες που δεν θεραπεύτηκαν ποτέ. Κι όμως, η μητέρα του συνεχίζει να ονειρεύεται το ίδιο όνειρο: να του μαγειρέψει το πρώτο του φαγητό έξω από τη φυλακή. «Θα κάνω εγώ το τραπέζι του Ραμαζανιού», λέει. «Θα του φτιάξω ό,τι αγαπά. Θέλω να του δώσω πίσω όλα τα χρόνια που του πήραν».

Κάθε απελευθέρωση Παλαιστίνιου κρατούμενου είναι μια συλλογική ανάσα αλλά και μια συλλογική θυσία. Η χαρά είναι πάντα μισή. Γιατί η ελευθερία, τις περισσότερες φορές, δεν σημαίνει επιστροφή στο σπίτι, αλλά απέλαση, ξενιτιά, απώλεια πατρίδας. Ο συγγραφέας Basem Khandaqji, για παράδειγμα, που καταδικάστηκε σε τρις ισόβια, έγραψε μέσα από το κελί του το μυθιστόρημα A Mask, the Color of the Sky, το οποίο κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Αραβικής Λογοτεχνίας το 2024. Τώρα, κι εκείνος είναι στη λίστα των προς απελευθέρωση, μα όχι για να γυρίσει. Θα σταλεί στην εξορία. «Αρκεί να είναι ελεύθερος», είπε η αδελφή του, Amani. «Ό,τι κι αν σημαίνει αυτό».

Η ιστορία επαναλαμβάνεται, με ονόματα που αλλάζουν, αλλά πρόσωπα ίδια: πατέρες που κρατούν φωτογραφίες, μητέρες που χάνουν τις αισθήσεις τους από συγκίνηση, παιδιά που περιμένουν να δουν για πρώτη φορά τον πατέρα τους. Η Sara Salem από την Ιεριχώ ήταν έγκυος όταν συνέλαβαν τον άντρα της, τον Ahmad Kaabnah. Τριάντα χρόνια μετά, έχει πέντε εγγόνια και ακόμη περιμένει. Κάθε φορά που ακούει ότι μπορεί να απελευθερωθεί, δεν κοιμάται. «Καθόμαστε πάνω στη φωτιά», είπε. «Περιμένουμε να μας πουν ότι ο Ahmad είναι ελεύθερος».

Αυτές οι ιστορίες δεν είναι εξαιρέσεις αλλά ο καθημερινός ρυθμός της παλαιστινιακής ζωής. Μητέρες που γερνούν περιμένοντας. Πατέρες που μαθαίνουν να ελπίζουν συντηρητικά. Παιδιά που μεγαλώνουν με φαντάσματα γονέων. Και κάθε φορά που το Ισραήλ ανακοινώνει μια λίστα αποφυλακίσεων, ολόκληρος ο λαός κρατά την ανάσα του, ξέροντας πως η ελευθερία, ακόμη κι όταν έρχεται, έρχεται πάντα λειψή, πάντα υπό όρους, πάντα με το χέρι της κατοχής να την κρατά από τον λαιμό.

Σεξουαλικές επιθέσεις ως μορφή επιβολής εξουσίας

Η επιστροφή των φυλακισμένων είναι μόνο η μισή ιστορία. Το άλλο μισό, το πιο σκοτεινό κι εκείνο που συζητάμε λιγότερο, είναι η στιγμή που περνούν ξανά την πόρτα της κοινωνίας. Όσοι έχουν υποστεί βία, απειλές και παραβιάσεις δικαιωμάτων, φέρουν μαζί τους ένα βάρος που δεν φαίνεται, αλλά καθορίζει κάθε βήμα τους, καθιστώντας την επανένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο ακόμη πιο δύσκολη.

Ήδη από την πρώτη Ιντιφάντα, υπάρχουν τεκμηριωμένες αναφορές αλλά και εκτενέστατη βιβλιογραφία σχετικά με τους βιασμούς και τις σεξουαλικές επιθέσεις Παλαιστινίων κρατουμένων στις ισραηλινές φυλακές. Διεθνείς οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Διεθνής Αμνηστία, η Επιτροπή Κατά των Βασανιστηρίων του Ισραήλ (PCATI), η B'Tselem και η Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κατοχή της Παλαιστίνης, έχουν καταγράψει συστηματική και εκτεταμένη σεξουαλική βία κατά κρατουμένων, ανηλίκων και ενηλίκων.

Σύμφωνα με έκθεση της Ανεξάρτητης Διεθνούς Επιτροπής Έρευνας για τα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, και το Ισραήλ, από τις 7 Οκτωβρίου 2023, εκατοντάδες Παλαιστίνιοι άνδρες και αγόρια έχουν φωτογραφηθεί και βιντεοσκοπηθεί υπό ταπεινωτικές και εξευτελιστικές συνθήκες, ενώ υφίστανται σεξουαλικά προσβλητικές συμπεριφορές, όπως η υποχρεωτική δημόσια γύμνια. Η Επιτροπή τεκμηρίωσε περισσότερα από δέκα τέτοια περιστατικά από τον Οκτώβριο του 2023, συμπεριλαμβανομένων περίπου 20 φωτογραφιών και βίντεο. Τα θύματα στις φωτογραφίες εμφανίζονται γυμνά ή ημίγυμνα, καθισμένα με ταπεινωτικό τρόπο (δεμένοι σε καρέκλα, γονατισμένοι στο έδαφος ή ξαπλωμένοι με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα και με καλυμμένα τα μάτια) και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν υποστεί σωματική κακοποίηση.

Η Επιτροπή κατέγραψε επίσης ψηφιακό υλικό που δείχνει Παλαιστίνιους αιχμαλώτους να κακοποιούνται σεξουαλικά από ισραηλινούς στρατιώτες. Τέσσερα από αυτά τα περιστατικά αφορούσαν μαζικές συλλήψεις. Οι φωτογραφίες και τα βίντεο από αυτές τις συλλήψεις κυκλοφόρησαν στα social media, αρχικά σε ισραηλινές ομάδες στο Telegram και αργότερα στο X (πρώην Twitter).

Μαρτυρίες πρώην κρατουμένων περιγράφουν ότι κατά τη διάρκεια της εκκένωσης του Μπέιτ Λαχία, οι άνδρες και τα αγόρια υποχρεώθηκαν να γδυθούν μπροστά σε μέλη της οικογένειάς τους και να γονατίσουν. Ορισμένοι μεταφέρθηκαν με στρατιωτικό όχημα σε άγνωστη τοποθεσία, όπου στρατιώτες τους έβγαλαν τα καλύμματα από τα μάτια και τους φωτογράφισαν. Η Επιτροπή κατέγραψε επίσης περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης αγοριών από στρατιώτες. Ένας μάρτυρας ανέφερε ότι μία γυναίκα στρατιώτης διέταξε δύο εφήβους από τη Γάζα, να γδυθούν και να χορέψουν μπροστά σε άλλους κρατουμένους, ενώ τους βιντεοσκοπούσε γελώντας.

Οι παραπάνω τακτικές δεν είναι καινούργιες. Σε μελέτη του 2015, η Δημόσια Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων στο Ισραήλ (PCATI) συγκέντρωσε χιλιάδες μαρτυρίες Παλαιστινίων ανδρών, οι οποίοι φέρεται ότι υπέστησαν βασανιστήρια ή κακομεταχείριση από τις ισραηλινές αρχές. Μεταξύ των διαφόρων μορφών βασανιστηρίων, περιλαμβάνεται και η σεξουαλική κακοποίηση.

Η μελέτη βασίζεται στη βάση δεδομένων της PCATI για την περίοδο 2005–2012, που περιέχει 60 περιπτώσεις — ποσοστό 4% του συνόλου των φακέλων της περιόδου — με μαρτυρίες φερόμενης σεξουαλικής κακοποίησης ή κακομεταχείρισης. Πρόκειται για μια πρώτη προσπάθεια συστηματικής διερεύνησης περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης Παλαιστινίων ανδρών από ισραηλινές υπηρεσίες ασφαλείας.

Τα ευρήματα δείχνουν ότι η σεξουαλική κακοποίηση είναι συστηματική: καταγράφηκαν 36 περιστατικά λεκτικής σεξουαλικής παρενόχλησης, είτε κατευθυνόμενης προς Παλαιστίνιους άνδρες και αγόρια είτε προς μέλη των οικογενειών τους, καθώς και 35 περιστατικά εξαναγκαστικής γύμνιας. Επιπλέον, η έρευνα περιλαμβάνει έξι μαρτυρίες βιασμού και σεξουαλικής επίθεσης από Ισραηλινούς αξιωματούχους σε συλληφθέντες ή φυλακισμένους Παλαιστίνιους άνδρες. Οι επιθέσεις περιλάμβαναν κυρίως πίεση ή κλωτσιές στα γεννητικά όργανα, ενώ μία μαρτυρία αναφέρει προσομοιωμένο βιασμό και μία άλλη πραγματικό βιασμό με τη χρήση αντικειμένου.

Τον Αύγουστο του 2024, η ισραηλινή οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων B’Tselem δημοσίευσε έκθεση για τη συστηματική κατάχρηση, τα βασανιστήρια, τη σεξουαλική βία και τους βιασμούς Παλαιστινίων κρατουμένων, χαρακτηρίζοντας το ισραηλινό σωφρονιστικό σύστημα ως «δίκτυο στρατοπέδων βασανιστηρίων». Η έκθεση περιλαμβάνει εκτενείς μαρτυρίες Παλαιστινίων, ενώ το Guardian πήρε συνεντεύξεις από κρατούμενους οι οποίοι επιβεβαίωσαν τα όσα καταγράφει η οργάνωση, σημειώνοντας ότι οι φυλακές θα έπρεπε πλέον να χαρακτηρίζονται «στρατόπεδα βασανιστηρίων».

Τον Μάρτιο του 2025, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ δημοσίευσε έκθεση για σεξουαλικές και έμφυλες καταχρήσεις που διαπράχθηκαν από το Ισραήλ κατά του παλαιστινιακού πληθυσμού, καταλήγοντας ότι η σεξουαλική κακοποίηση Παλαιστινίων «διαπράττεται είτε υπό ρητές εντολές είτε με σιωπηρή ενθάρρυνση από την ανώτατη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του Ισραήλ». Πράξεις σεξουαλικής βίας, «αποτελούν πλέον μέρος των τυπικών επιχειρησιακών διαδικασιών των Ισραηλινών Δυνάμεων Ασφαλείας απέναντι στους Παλαιστίνιους», ενώ ο Chris Sidoti, μέλος της Επιτροπής, προσθέτει: «Η σεξουαλική βία είναι πλέον τόσο διαδεδομένη που μπορεί να θεωρηθεί μόνο συστηματική. Έχει ξεπεράσει τα όρια των τυχαίων πράξεων από μεμονωμένα άτομα».