ΤΟ ΒΗΜΑ logo

Κάνουμε ποτέ «αρκετά» για το παιδί μας; Η κοινωνιολογία της γονικής ενοχής

Κάνουμε ποτέ «αρκετά» για το παιδί μας; Η κοινωνιολογία της γονικής ενοχής 1
Unsplash

Κάθε βράδυ, αφού κλείσει το φως στο παιδικό δωμάτιο, ξεκινά μια σιωπηλή ανάκριση. Μήπως φώναξα πολύ σήμερα; Μήπως δεν άκουσα αρκετά; Μήπως, μήπως, μήπως…Και κάπου ανάμεσα στις παιδικές ζωγραφιές και τα αδιάβαστα email, μια ερώτηση καρφώνεται στο στέρνο: κάνω όντως αρκετά;

ΑΠΟ GRACE TEAM

Η αγάπη γεννά φόβο κι ο φόβος γεννά ενοχή. Μια ενοχή που δεν κοιμάται ποτέ: ξαγρυπνά στο δωμάτιο του παιδιού, ψιθυρίζει μέσα σε reports γονικής αξιολόγησης, και καταπίνει κάθε στιγμιαία χαρά με ένα “μήπως δεν ήταν αρκετό;

Η καθολική εμπειρία της γονικής ενοχής

Όποιος έχει υπάρξει γονιός ή έχει μεγαλώσει με έναν γονιό που παλεύει να είναι «αρκετός», ξέρει ότι η γονική αγάπη δεν έρχεται ποτέ μόνη. Πάντα τη συνοδεύει η Ενοχή. Μπορεί να αφορά τη δουλειά που παίρνεις σπίτι, την οθόνη που τους άφησες να δουν λίγο παραπάνω, το ξέσπασμα που δεν συγκράτησες. Μπορεί να είναι υπόγεια ή εκρηκτική, σιωπηλή ή διαρκώς εκκωφαντική.

Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center (2023), το 73% των γονιών στις ΗΠΑ δηλώνουν πως ανησυχούν ότι δεν κάνουν «ό,τι καλύτερο μπορούν» για τα παιδιά τους, ενώ το 60% αναφέρει συχνή ενοχή για την ισορροπία μεταξύ εργασίας κι οικογένειας. Φυσικά, το φαινόμενο δεν έχει σύνορα: σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, παρόλο που υπάρχει μεγαλύτερη θεσμική υποστήριξη προς τους γονείς, τα επίπεδα ψυχολογικής πίεσης παραμένουν υψηλά, ιδίως στις μητέρες.

Η ψυχολογία της ενοχής: Μητρικά φαντάσματα και πατρικοί ρόλοι

Ο ψυχαναλυτής Donald Winnicott ήταν ο πρώτος που μίλησε για την «αρκετά καλή μητέρα» (good enough mother). Ήταν ένα πρότυπο που απέκλινε από το καταπιεστικό ιδανικό της τέλειας μητέρας. Ο Winnicott υποστήριξε πως τα λάθη της μητέρας δεν είναι μόνο αναπόφευκτα αλλά κι αναγκαία για να μάθει το παιδί να διαχειρίζεται τη ματαίωση και την ανεξαρτησία.

Ωστόσο, στην πράξη, πολλοί γονείς — και ιδιαίτερα οι μητέρες — εσωτερικεύουν ένα αδύνατο πρότυπο. Η Julia Kristeva έγραφε πως η μητέρα στη σύγχρονη κοινωνία βιώνει την ύπαρξή της ως ένα διαρκές project ηθικής αποτυχίας, ακριβώς επειδή έχει αναχθεί σε ιδανικό.

Οι πατέρες, από την άλλη, τα τελευταία χρόνια εμπλέκονται περισσότερο στην ανατροφή, αλλά βρίσκονται συχνά σε σύγχυση για το πώς ορίζεται η «καλή πατρότητα», όπως δείχνει και μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2022): οι πατέρες που εργάζονται πλήρες ωράριο, αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα ενοχής από όσους δουλεύουν part-time αλλά αισθάνονται και μεγαλύτερη πίεση να «αντισταθμίσουν» τον χαμένο χρόνο με ακριβά δώρα ή εντυπωσιακές εμπειρίες.

Η κοινωνιολογία της γονικής πίεσης: «Parenting culture» κι ηθικός πανικός

Η καθηγήτρια κοινωνιολογίας Ellie Lee έχει μιλήσει για τον όρο «intensive parenting culture», δηλαδή την κουλτούρα της εντατικής γονεϊκότητας: ένα πρότυπο όπου οι γονείς (κυρίως οι μητέρες) οφείλουν να είναι διαρκώς παρόντες, εμπλεκόμενοι, υπεύθυνοι και τέλειοι. Πρόκειται για μια μορφή «ηθικού πανικού» γύρω από την παιδική ηλικία: κάθε απόκλιση, κάθε ατέλεια του παιδιού, φορτώνεται στην πλάτη του γονιού ως προσωπική αποτυχία.

Αυτό το κοινωνικό άγχος μεγεθύνεται μέσα από τα social media: οι «ιδανικές» εικόνες άλλων οικογενειών, οι γκουρού της σωστής γονεϊκότητας στο Instagram και τα checklists «αν είσαι καλός γονιός» οδηγούν σε συγκρίσεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση και συναισθηματική εξάντληση.

Στην πραγματικότητα, έρευνα του Πανεπιστημίου του Michigan (2021) έδειξε ότι οι γονείς που περνούν λιγότερο χρόνο στα social media, νιώθουν λιγότερη ενοχή και περισσότερη αυτοπεποίθηση σε σχέση με εκείνους που ακολουθούν γονείς influencers.

Κάνουμε ποτέ «αρκετά» για το παιδί μας; Η κοινωνιολογία της γονικής ενοχής 2
Unsplash

Και τι σημαίνει τελικά «αρκετός»;

Η σύγχρονη ψυχολογία συμφωνεί πως η συναισθηματική παρουσία είναι πολύ πιο σημαντική από την τελειότητα. Το παιδί δεν χρειάζεται έναν υπερήρωα αλλά κάποιον που να είναι παρών, ειλικρινής, συναισθηματικά ώριμος και διαθέσιμος. Χρειάζεται να δει πώς ένας ενήλικας κάνει λάθη και μετά τα διορθώνει. Χρειάζεται να βιώσει την τρυφερότητα ακόμα και μέσα από ατέλειες.

Όπως έχει πει και ο φιλόσοφος Alain de Botton:

«Δεν μας τραυματίζουν τα λάθη των γονιών μας. Μας τραυματίζει η σιωπή γύρω από αυτά».

Κάνουμε ποτέ «αρκετά» για το παιδί μας; Η κοινωνιολογία της γονικής ενοχής 3
Unsplash

Τελικά ποιος είναι ένας καλός γονιός;

Αν είσαι γονιός και διαβάζεις αυτές τις γραμμές, ίσως νιώθεις το γνώριμο σφίξιμο: «Μήπως κι εγώ δεν κάνω αρκετά;».

Ναι, ίσως κάποιες φορές δεν κάνεις ό,τι θα ήθελες. Ίσως γίνονται λάθη, ξεσπάσματα, παραλείψεις. Αλλά το πιο σημαντικό δεν είναι να είσαι ο τέλειος γονιός, αλλά να είσαι αληθινός.

Η γονική ενοχή δεν θα εξαλειφθεί ποτέ εντελώς. Αλλά ίσως μπορεί να γίνει κάτι άλλο: μια υπενθύμιση ότι αγαπάς. Κι ότι αγαπάς αρκετά για να αναρωτιέσαι, να μαθαίνεις, να επιστρέφεις.

Στο νέο επεισόδιο του podcast «Έχεις Δύο Λεπτά;», η Ειρήνη Ζουρνατζή και η Έλενα Πάκου ανοίγουν την πιο ειλικρινή συζήτηση και θυμούνται τα λάθη των γονιών τους που τους έχουν μείνει στη μνήμη χρόνια μετά. Με χιούμορ, τρυφερότητα και αφοπλιστική ειλικρίνεια, οι οικοδέσποινες παραδέχονται πως, όσο κι αν παλεύουν να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη, συχνά πιάνουν τον εαυτό τους να τα αναπαράγει… ή να φτάνει στο άλλο άκρο. Ακούστε τώρα το νέο επεισόδιο και ταυτιστείτε ελεύθερα!


Γυναικεία ζήλια: Όταν γίνεται τοξική + πώς να ζηλέψεις σωστά

Παρασκευή σημαίνει νέο επεισόδιο "Έχεις Δυο Λεπτά;" και αυτή τη φορά, η συζήτηση ξεκινά από τη ζήλια - όχι ως κατινιά, αλλά ως σύνθετο ανθρώπινο συναίσθημα.


ΑΠΟΡΡΗΤΟ