Eρωτήματα 30 χρόνια μετά το Τσερνόμπιλ

Το μοιραίο Σάββατο 26 Απριλίου 1986 μια διπλή έκρηξη στον 4ο αντιδραστήρα του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας του Τσερνόμπιλ στην επικράτεια της σοβιετικής, τότε, Ουκρανίας προκάλεσε τη χειρότερη πυρηνική καταστροφή εν καιρώ ειρήνης στην Ιστορία. Τώρα, ακριβώς τριάντα χρόνια μετά, πέντε θεμελιώδη ερωτήματα για τις διαχρονικές συνέπειες του δυστυχήματος αλλά και για το παρόν και το μέλλον της περιοχής που επλήγη παραμένουν ανοιχτά.

1. «Απαγορευμένη ζώνη» ανοιχτή σε τουρίστες

Μετά τις δύο εκρήξεις που σημειώθηκαν σε έναν από τους αντιδραστήρες του Τσερνόμπιλ, η περιοχή γύρω από τον πυρηνικό σταθμό εκκενώθηκε άμεσα σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων εξαιτίας των εξαιρετικά υψηλών επιπέδων ραδιενεργής μόλυνσης. Σήμερα αυτή η «ζώνη αποκλεισμού», όπως χαρακτηρίστηκε τότε, είναι κάθε άλλο παρά εγκαταλελειμμένη. Χιλιάδες άνθρωποι εργάζονται καθημερινά εκεί ενώ περισσότεροι από εκατό, κυρίως ηλικιωμένοι, ζουν παράνομα στην περιοχή. Το 2012 επετράπη και η είσοδος τουριστών στη ζώνη αποκλεισμού. Αποτελεί γεγονός, ωστόσο, ότι στην περιοχή υπάρχουν, και θα συνεχίσουν να υπάρχουν για αρκετούς αιώνες ακόμη, πολλές ανοιχτές πηγές εκπομπής ραδιενέργειας. Την ίδια ώρα περίπου πέντε εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν σε μολυσμένα εδάφη της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Ρωσίας με τις κυβερνήσεις τους να θεωρούν το όλο ζήτημα ξεπερασμένο, αν όχι λήξαν.

2. Πόσο ασφαλής είναι η τσιμεντένια «σαρκοφάγος»;

Η πυρκαγιά που ξέσπασε στον πυρήνα του κατεστραμμένου αντιδραστήρα μαινόταν για ημέρες εκτοξεύοντας ραδιενεργές ύλες στην ατμόσφαιρα οι οποίες εξαπλώθηκαν σε μια τεράστια έκταση. Μέσα σε διάστημα έξι μηνών και κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες ανεγέρθη ένα μεγάλων διαστάσεων κτίσμα –η αποκαλούμενη «σαρκοφάγος» –με στόχο την κάλυψη των ραδιενεργών ερειπίων του αντιδραστήρα. Σύμφωνα με τους ειδικούς η «σαρκοφάγος» επρόκειτο να παρέχει προστασία από τη διαρροή ραδιενεργών υλών για διάστημα από 20 ως 30 χρόνια. Το 2012 άρχισε η κατασκευή ενός γιγαντιαίου τοξοειδούς χαλύβδινου θόλου, ύψους 109 μέτρων και μήκους 162 μέτρων, που σχεδιάστηκε για να καλύψει την επιβαρημένη «σαρκοφάγο» του μοιραίου αντιδραστήρα. Αλλά η νέα αυτή ατσάλινη «σαρκοφάγος» δεν αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από το τέλος του 2017 ενώ η διάρκεια ζωής της υπολογίζεται στα 100 χρόνια, το οποίο σημαίνει ότι ο κατεστραμμένος αντιδραστήρας θα εξακολουθεί να αποτελεί απειλή για τις μελλοντικές γενιές αν δεν ληφθούν πρόσθετα μέτρα.

3. Κάποιοι θέλουν να κρύψουν την αλήθεια;

Σύμφωνα με τον Τομπίας Μιουνχμέγερ, ειδικό σε ζητήματα πυρηνικής ασφάλειας της γερμανικής Greenpeace, πολλοί άνθρωποι, επιχειρήσεις αλλά και θεσμοί –συμπεριλαμβανομένης και της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) του ΟΗΕ –που έχουν άμεσο όφελος από την προώθηση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας, υποβάθμισαν και εξακολουθούν να υποβαθμίζουν τις αρνητικές συνέπειες του δυστυχήματος. Μιλώντας στο «Βήμα», ο γερμανός ειδικός επισήμανε πως η ΙΑΕΑ υπολόγιζε επί σειρά ετών μόνο τους θανάτους που προκλήθηκαν ως αποτέλεσμα της άμεσης έκθεσης σε ακτινοβολία, αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία χιλιάδων ανθρώπων. Για πολλά χρόνια μετά το δυστύχημα όλοι έκαναν λόγο για μερικές δεκάδες νεκρούς. Και μόνον το 2005 μίλησαν για ως και 4.000 θύματα, αυξάνοντας μάλιστα τον αριθμό στις 9.000 τον επόμενο χρόνο. Υποστήριξε επίσης πως οι εκτιμήσεις αυτές παρουσιάζονται μειωμένες κατά 10%, επισημαίνοντας ότι ακόμη και η EnergoAtom, η ουκρανική εταιρεία που διαχειρίζεται 15 σταθμούς πυρηνικής ενέργειας, υποβαθμίζει, όποτε μπορεί, την άκρως αρνητική κληρονομιά του Τσερνόμπιλ.

4. Δυσβάστακτο κόστος για την Ουκρανία

Το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ και οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν για την αντιμετώπιση των συνεπειών του φόρτωσαν ένα τεράστιο οικονομικό κόστος, αρχικά στις πλάτες της Σοβιετικής Ενωσης και στη συνέχεια, μετά τη διάλυσή της, στις πλάτες της Ρωσίας, της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας ενώ και άλλες χώρες, η Σκανδιναβία για παράδειγμα, υπέστησαν σημαντικές οικονομικές απώλειες. Σήμερα, όμως, όλα δείχνουν πως τα πολλά δισεκατομμύρια που απαιτούνται για τη μελλοντική διαχείριση του κατεστραμμένου αντιδραστήρα και την αποκατάσταση της ευρύτερης περιοχής θα κληθεί να τα καταβάλει κυρίως η Ουκρανία. Το ερώτημα που προκαλεί νέες ανησυχίες είναι το εάν μια χώρα που εξακολουθεί να μάχεται για την επιβίωσή της θα καταφέρει να φέρει εις πέρας ένα τόσο δύσκολο έργο.

5. Πόσο πιθανό είναι ένα νέο Τσερνόμπιλ;

Θεωρητικά, το σενάριο που οδήγησε στο δυστύχημα του Τσερνόμπιλ θα μπορούσε να επαναληφθεί μόνο σε πυρηνικούς σταθμούς του ίδιου τύπου, που σήμερα λειτουργούν μόνο σε τρεις περιοχές της Ρωσίας. Αλλά όπως αποδείχτηκε πριν από μια πενταετία, με το δυστύχημα στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία, υπάρχουν πολλά άλλα πιθανά σενάρια που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ακόμη μία πυρηνική καταστροφή. Μάλιστα μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 υπάρχει και ένα επιπρόσθετο και άκρως ανησυχητικό σενάριο: η διεξαγωγή τρομοκρατικών επιθέσεων κατά πυρηνικών σταθμών ανά τον κόσμο. «Μόνη ασφαλής λύση» τονίζει ο Τομπίας Μιουνχμέγερ «είναι η διεθνής κοινότητα να εργαστεί για τη σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας το ταχύτερο δυνατόν. Το χρωστάμε στα θύματα του Τσερνόμπιλ και της Φουκουσίμα».