Πλούσια αγκαλιά
Ολα αυτά αντανακλούν στο τραπέζι του νησιού, που στήνεται στα σπίτια, στα εστιατόρια, στα φοβερά γλέντια, που πλαισιώνεται από τα όργανα, την τσαμπούνα που ακούγεται έντονα στην Κωμιακή (Κορωνίδα) και στ’ Απεράθου, και τα βιολιά που ακούγονται ως τα Κουφονήσια.
Τα φαγητά και τα ποτά της Νάξου έχουν τη γεύση του νησιού και είναι ένα γενναίο κομμάτι του πολιτισμού της (και της ιστορίας της), που οι πρώτες ύλες τους φαίνεται να κατρακυλούν από την κορυφή του Ζα, του ψηλότερου βουνού των Κυκλάδων νήσων, στις χαράδρες γύρω από το Φιλώτι και κατεβαίνουν προς τη θάλασσα, μαζί με τα ρέματα με τους παλιούς νερόμυλους, από τις κοιλάδες, τα χωράφια με τις πατάτες, τα αμπέλια στο Αμπράμ.
Ενα με τα γεννήματα της γης, γεννήματά της και οι ίδιοι, μένουν αιωνίως ξαπλωμένοι εκεί οι θεαματικοί κούροι και επίσης κάνουν αιωνίως τις χορευτικές φιγούρες τους οι προϊστορικοί άνθρωποι πάνω στις αρχαίες πέτρες στην Κορφή τ’ Αρονιού…
Γι’ αυτό και ο δεύτερος οικισμός της κοιλάδας, κοντά στις Εγγαρές, λέγεται Γαλήνη. Στο κέντρο της κοιλάδας στέκει ακόμη το σπίτι όπου φιλοξενήθηκε ο Καζαντζάκης. Εκεί κοντά βρίσκεται και το κτήμα «Πλάτανος» του Βαγγέλη Μιχελόπουλου, ένα κομμάτι για εμάς της ψυχής της Νάξου.
Η πιο αγαπημένη ενασχόληση των φιλοξενουμένων στο «Venetiko» στη Χώρα και στο «Naxos Filoxenia» στη Γαλήνη είναι να πάρουν τα καλαθάκια τους και να μαζεύουν φρούτα από το κτήμα. Ανάλογα με την εποχή, πορτοκάλια, μανταρίνια, βερίκοκα, ροδάκινα, τζάνερα.
Κάποια από αυτά ο Βαγγέλης τα κάνει μαρμελάδες για τους ενοίκους και τα υπόλοιπα τα δίνει σε γυναίκες που φτιάχνουν σπιτικά γλυκά του κουταλιού. Γιατί στη Νάξο, με τόσα φρούτα που έχουν, κάνουν πολλά και ωραία γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες.
Οπως μας λέει, στα κάτω χωριά της Νάξου παντρεύανε το κρέας με τα κηπευτικά της εποχής και έφτιαχναν κατσικάκι λεμονάτο ή κοκκινιστό με κολοκυθάκια, ή μοσχάρι με μελιτζάνες, ή ομελέτα με κολοκυθάκια. Η κυρία Στέλλα είχε όλη τη Σαρακοστή στο μενού της σεφουκλωτή, μια πίτα με σέφουκλα και σταφίδες, και συνεχίζει να σερβίρει μοσχάρι γιαχνί, κόκορα κρασάτο με χοντρά μακαρόνια, πατάτες γιαχνί κ.ά.
Απέναντι από την ταβέρνα υπάρχει το αναστηλωμένο Ελαιοτριβείο Εγγαρών (www.olivemuseum.com), όπου η Νικολέτα Λιανού ξεναγεί τους επισκέπτες στον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής του ελαιολάδου, τη βάση και της ναξιώτικης κουζίνας. Η Νικολέτα σερβίρει στο ωραίο ξενοδοχείο «Hotel Grotta», στο πρωινό, πίτες, ελιές και άλλες σπιτικές παραδοσιακές λιχουδιές.
Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος, που στο «Ραντεβού» στη χώρα διαθέτει και εξαιρετικές μαρμελάδες, γράφει:
Νόστιμα… χωριά πάνω στα βουνά
Αν και μας δέχεται στο σπίτι της στη Χώρα με τσίπουρο και εξαιρετικό ώριμο ανθότυρο, η κουβέντα για τα φαγητά της Νάξου τρέχει προς τ’ Απεράθου και τα άλλα ορεινά χωριά απ’ όπου κατάγεται. Ξεχωρίζει τους ιδιαίτερους τηγανίτες από τον Κυνίδαρο, οι οποίοι γίνονται από βρασμένο κουνουπίδι, μάραθο, λίγο αρσενικό τριμμένο, αλάτι και πιπέρι μέσα σε κουρκούτι, το οποίο ρίχνουν με το κουτάλι της σούπας μία-μία κουταλιά σε καυτό ελαιόλαδο.
Η ντοματόπιτα της κυρίας Βούλας
Σε έναν από τους δύο πάγκους (με τέσσερις θέσεις εργασίας στον καθένα) η Μαρία ετοιμάζει το ρόστο. Σε ένα καλό κομμάτι χοιρινό, ανοίγει τρύπες με το μαχαίρι και βάζει μέσα σκελίδες σκόρδο ολόκληρες. Μετά το αλατοπιπερώνει. Δίπλα, η πρόχειρη παραστιά με τα ξύλα έχει φουντώσει για τα καλά, αλλά και πάλι είναι αργή, ό,τι ακριβώς χρειάζεται για να γίνει νοστιμότατο το φαγητό.
Το λάδι έχει, επιτέλους, «κάψει» και η Μαρία βάζει το κρέας για να ροδίσει. Μετά τσιγαρίζει και τον πελτέ, τον σβήνει με νερό και αφήνει το κρέας να σιγοβράσει για ώρα πολλή. Οταν το κρέας γίνει, βάζει χοντρά μακαρόνια να βράσουν μέσα στη δυνατή σάλτσα. Η γεύση του είναι απίθανη.
Τέτοια γεύση έχει και το κατσικάκι στον ξυλόφουρνο που είναι κι αυτός εγκατεστημένος στην ταράτσα του νερόμυλου. Εδώ το μυστικό είναι το κατσικάκι, που ζούσε ελεύθερο και άγριο στις πλαγιές του Ζα και το προφταίνει μόνο το ντουφέκι. Γι’ αυτό δεν χρειάζεται πολλά. Μόνο αλάτι και πιπέρι και μετά το ακουμπούν πάνω στις κληματόβεργες με κλωνιά δενδρολίβανου μέσα στη γάστρα. Τίποτε άλλο δεν το συνοδεύει στον φούρνο…
Αριστερά του δρόμου που διασχίζει το χωριό, τα καφέ έχουν απλώσει τα τραπέζια τους κάτω από τα πλατάνια. Τα άσπρα σκαλοπάτια φεύγουν προς τις κορφές των δύο λόφων που είναι κτισμένο το χωριό. Κάποια οδηγούν και στη μεγαλόπρεπη εκκλησιά του, της οποίας το μαρμάρινο τέμπλο φανερώνει την παλιά παράδοση της μαρμαρογλυπτικής στο νησί, που ξεκινά από την εποχή των εκπληκτικών κούρων που τώρα κείτονται μοναχικοί σε τρία διαφορετικά σημεία του νησιού. Αυτή την παράδοση συνεχίζουν σπουδαγμένοι νέοι, όπως ο Νίκος Βερύκοκκος, ο οποίος έχει το εργαστήριό του στο Γαλανάδο, κοντά στη Χώρα (τηλ. 6972 723.497).
Ο Νίκος παίρνει το μάρμαρο από τη γη της Νάξου και του δίνει ζωή, όπως κάνει και με το τσίπουρο και το κρασί που παράγει.
Βράζουν το γάλα με τον παραδοσιακό τρόπο και παράγουν πρώτα το κεφαλοτύρι (αρσενικό), μετά τη μυζήθρα (θηλυκό) από το τυρόγαλο. Το αρσενικό είναι έτοιμο σε τρεις μήνες, αλλά γίνεται ακόμη καλύτερο, εξαιρετικό θα λέγαμε, αν το αφήσουμε να παλιώσει σε δροσερό μέρος ως και ένα χρόνο, αλείφοντάς το κάθε τόσο με λάδι και αναποδογυρίζοντάς το. Η χλωρή μυζήθρα, όταν ωριμάσει, γίνεται ένα ωραίο σκληρό τυρί, όπως και η ξινομυζήθρα – που μπαίνει πάνω από τη σαλάτα – γίνεται ξινότυρο άμα ξεραθεί.
Τις μπουκουνιές ξινοτυριού τις βάζουν στην άρμη και μετά στο τουλούμι (ασκί από δέρμα κατσικιού) για να κάνουν το τουλουμοτύρι. Μαζί με τις μπουκιές του ξινοτυριού βάζουν στο τουλούμι μυζήθρα και γάλα για να πάρουν την άρμη και να γλυκάνουν. Γι’ αυτό το ανοίγουν κάθε τρεις με τέσσερις ημέρες για να «ανασάνει». Είναι έτοιμο περίπου σε 20 ημέρες.
Πανηγύρι στον Απόλλωνα
Αν ο θεός του γλεντιού γεννήθηκε, όπως κάποιοι ισχυρίζονται, στη Νάξο, τότε και το γλέντι θα γεννήθηκε εδώ. Πάντως οι Αξιώτες λατρεύουν και τιμούν το γλέντι ίσως όσο πουθενά αλλού. Τον Ιούνιο το γλέντι προς τιμήν των ψαράδων στον Απόλλωνα (35 χλμ. από τη Χώρα) γίνεται κάτω από το βλέμμα του Διονύσου, που ως γιγάντιος κούρος κείτεται πάνω από το χωριό.
Στην αυλή της εκκλησιάς, ανάμεσα στα στρωμένα με κάθε λογής μεζέδες τραπέζια, ο Μιχάλης Αλιμπέρτης με την τσαμπούνα του και η σύζυγός του, η Γλυκερία, με το τυμπάκι της παίζουν «κοστάκια» και η Κατερίνα Σιδερή (που έχει γράψει το βιβλίο «Στο μαερειό της Νάξου) χορεύει μαζί με τις κόρες της και άλλους πανηγυριώτες, περίπου όπως εμφανίζονται και οι αρχαίοι χορευτές της επίκρουστης παράστασης που βρέθηκε στην Κορφή τ’ Αρωνιού και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Κάστρο.
Πρόσβαση
Ακτοπλοϊκώς από τον Πειραιά, με τακτικά καθημερινά δρομολόγια, πρωινά και απογευματινά, με τα Blue Star Ferries (τηλ. 210 4121.172) – και με το καινούργιο και πολύ άνετο «Δήλος» – σε 5,5 ώρες. Πρακτορείο Zas Travel, τηλ. 22850 23330 και 22850 23331.
Αεροπορικώς από το «Ελευθέριος Βενιζέλος» με καθημερινές πτήσεις της Olympic Air (τηλ. 210 3550.500) σε 35 λεπτά.
Διαμονή
Στη Στελίδα, στις εξαιρετικές, πολυτελείς βίλες και σουίτες του «Naxian Collection» (τηλ. 22850 24300, 6945974525, www.naxiancollection.com/gr) με ιδιωτική πισίνα και το πιο πλούσιο, εξατομικευμένο πρωινό από τα χέρια της Σοφίας και στο ξενοδοχείο «Pirgos Stelida» (τηλ. 6972475354, www.pirgosstelida.com).
Στη Γαλήνη, στα πραγματικά γαλήνια διαμερίσματα του «Naxos Filoxenia» (τηλ. 22850 62100, www.naxos-filoxenia.com) με τα παραδοσιακά έπιπλα, τα φρούτα και τις μαρμελάδες από το περιβόλι που μπορούν να επισκεφθούν και οι ένοικοι.
Στη Γρόττα, στο ξενοδοχείο με την ωραία θέα προς το ηλιοβασίλεμα και την Πορτάρα «Grotta Hotel» (τηλ. 22850 22215, www.hotelgrotta.gr).
Στη Χώρα, στην Παλιά Αγορά, στο ατμοσφαιρικό «Venetico» (τηλ. 6977998034) και στα ξενοδοχεία «Astir of Naxos» (τηλ. 22850 23137, www.astirnaxos.com) και «Barbouni Hotel & Studios» (τηλ. 22850 24400, www.barbouni.com).
Φαγητό
Στη Γρόττα, στο εστιατόριο «Elli’s» με θέα το ηλιοβασίλεμα στην Πορτάρα, για γεμιστό μανιτάρι, γαρίδες καταΐφι, καβουρόσουπα, κότσι χοιρινό με πατάτες φούρνου, ψαρονέφρι με πράσινη μουστάρδα, στο «Κόζι», το πιο δυνατό ψητοπωλείο για γιαουρτλού κεμπάπ, σεφταλιές, μπιφτέκι γεμιστό, κοτόπουλο γεμιστό με γραβιέρα.
Στη Χώρα, στην ταβέρνα της Μάρως για παραδοσιακά απεραθείτικα φαγητά.
Στην Παλιά Αγορά, στο wine bar «L’ Osteria» για ναξιώτικα τυριά, στο «Μεταξύ μας», για ντοματοκεφτέδες, απίθανο ντάκο με παξιμάδι Αμοργού και ξινομυζήθρα Νάξου, σαρδέλες ψητές, τσίπουρο, και στο «Μεζέ Μεζέ» με θαλασσινές ποικιλίες.
Στις Εγγαρές, στον «Χάρη» για απίθανες ομελέτες με πατάτες Νάξου.
Στις Μέλανες, στον «Βασίλη» για κόκορα κρασάτο, κουνέλι στιφάδο και άλλα κρέατα, μαγειρευτά και ψητά.
Στη Μουτσούνα, στο «Δίχτυ» για αστακομακαρονάδα, ψητές σαρδέλες, ψητό μαγιάτικο και γενικώς φρέσκα ψάρια.
Στο Φιλώτι, στην ταβέρνα «Καραβασιολιός» για τα καλύτερα κρέατα και τυριά δικής τους παραγωγής.
Στο Χαλκί, στον «Αρτον ημών τον Επιούσιον», τον φούρνο με κάθε είδους αρτονοστιμιές για τον δρόμο προς τα ορεινά χωριά.
μετακίνηση
Ενοικιάσεις αυτοκινήτων: Naxos Vision, τηλ. 22850 26200, www.naxosvision.com.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ