Η έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς δεν προκαλεί νοσταλγία στη φιλόλογο Μαρία Στασινοπούλου. Ηταν συνειδητή η επιλογή της να ακολουθήσει το επάγγελμα της εκπαιδευτικού το 1969, όπως κατόπιν ώριμης σκέψης έλαβε την απόφαση να αποσυρθεί σε ηλικία 54 ετών, το 1999.
Στο διάστημα αυτής της τριακονταετίας πέρασαν από τα χέρια της πολλές εκατοντάδες παιδιά, πολλές «φουρνιές», ορισμένα από τα οποία επέλεξε να παρουσιάσει στον κομψό τόμο με τον τίτλο «Κυρία, με θυμάστε;» που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2010 από τις εκδόσεις Κίχλη. Είκοσι οχτώ ιστορίες, είκοσι οχτώ πορτρέτα μαθητών, που σκιαγραφούν αναγνωρίσιμους τύπους της σχολικής τάξης: η καλή μαθήτρια, ο χαρισματικός νεαρός, ο αδιάβαστος, ο απείθαρχος, η γόησσα, ο καλαμπουρτζής, ο εξυπνάκιας, ο αυτοκαταστροφικός, ο καρδιοκατακτητής, το κορίτσι που παρατά το σχολείο για να παντρευτεί, το παιδί χωρισμένων γονιών, το εγκαταλειμμένο παιδί, το παιδί με ευαισθησίες και προβληματισμούς, το ελαφρό παιδί, το δυσλεξικό.
Αγόρια τα περισσότερα, μιας και ήταν αρκετά τα χρόνια που η συγγραφέας εργάστηκε σε σχολεία αρρένων.
Σύντομες οι ιστορίες του τόμου –δεν ξεπερνά τις τρεις σελίδες η καθεμιά–, συμπυκνώνουν σε ένα περιστατικό, σε μια στιγμή, τον χαρακτήρα του μαθητή και τη σχέση του με την καθηγήτριά του. Τα γεγονότα και τα πρόσωπα είναι πραγματικά, μας διαβεβαίωσε η συγγραφέας, παράλλαξε μονάχα τόπους και ονόματα, για ευνόητους λόγους.
Γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο, οι ιστορίες της θα μπορούσαν να θεωρηθούν απομνημονεύματα διδασκαλίας, συλλογή ανεκδοτολογικών ιστοριών, ιδιότυπο αφηγηματικό εγχειρίδιο παιδαγωγικής. «Οι ιστορίες αυτές διαβάζονται με ποικίλους τρόπους, για κάποιους ίσως διαβάζονται ως ανέκδοτα», μας λέει. Πάντως, δεν ξεκίνησε να γράφει με συγκεκριμένη πρόθεση. «Στην αρχή είδα το γράψιμο ως παιχνίδι, στην πορεία συνειδητοποίησα ότι ήθελα να καταθέσω μια μαρτυρία για όσα κέρδισα από το σχολείο, διότι τα παιδιά αυτά μου έμαθαν περισσότερα από όσα προσπάθησα να τα διδάξω», λέει στο «Βήμα».
Η συγγραφέας υπηρέτησε σε πολλά σχολεία στην Αττική και στην επαρχία. Καλάβρυτα, Μενίδι, Νέα Φιλαδέλφεια, Κάτω Πατήσια, Εξάρχεια, Πλάκα. Είχε μαθητές δημόσιων σχολείων αλλά και ιδιωτικών κολεγίων, λυκείων της σειράς αλλά και του πρότυπου Πειραματικού, εργάστηκε σε λαϊκές και σε αστικές γειτονιές. Διαφέρουν τα παιδιά λόγω περιβάλλοντος και καταγωγής; Οι ιστορίες της μοιάζει να υποστηρίζουν πως όχι. Οπως υποστήριξε έμμεσα και η ίδια όταν τη ρωτήσαμε αν διαπίστωσε στο διάστημα της εκπαιδευτικής θητείας της ότι τα παιδιά έχουν αλλάξει. «Τα τελευταία χρόνια έβγαινα από την τάξη εκνευρισμένη», μας είπε. «Κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι δεν φταίνε τα παιδιά, και αποφάσισα να πάρω σύνταξη».
Η σύνταξη δεν ισοδυναμούσε με απραξία. Ετοίμασε, μεταξύ άλλων, ένα χρονολόγιο-εργοβιογραφία του Γιώργου Σεφέρη (Μεταίχμιο, 2000), επιμελήθηκε τον δεύτερο τόμο της αλληλογραφίας του με τη Μαρώ (Ικαρος, 2005), εξέδωσε, με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, επιλογή από τα ποιήματα του Καβάφη και μια μελέτη για τη ζωή και το έργο του. Δέκα χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή της αποφάσισε να περάσει στην αντίπερα όχθη, να καταπιαστεί η ίδια με τον δημιουργικό λόγο. Η θητεία της στην κριτική δεν την προστάτεψε από την αγωνία για την τύχη του βιβλίου. «Ηταν περίεργο», σχολιάζει. «Περίμενα πάρα πολύ τις κριτικές, στενοχωριόμουν όταν ήταν αρνητικές, γινόμουν έξαλλη όταν ήταν άδικες».
Το βιβλίο πάντως είχε θετική υποδοχή κατ’ αρχάς από τους πρωταγωνιστές των ιστοριών της. «Κυρία», –μένει πάντα «κυρία» η καθηγήτρια των εφηβικών χρόνων– «διάβασα το βιβλίο πέντε φορές και, με το λίγο μυαλό που έχω, νομίζω ότι το γράψατε για εμάς» είπε στη συγγραφέα παλιός μαθητής σε συγκινητική παρουσίαση του βιβλίου στο Μενίδι, θυμίζοντάς της γεγονότα αξιομνημόνευτα για μια επόμενη έκδοση με την επισήμανση «αυτό δεν το γράψατε».
Επειτα αγκάλιασαν το βιβλίο οι εκπαιδευτικοί, για το φως που ρίχνει, με χιούμορ και ευαισθησία, σε στιγμές της διδακτικής πρακτικής που στην καθημερινή ροή στην τάξη περνούν απαρατήρητες χωρίς να γίνεται αισθητή η σημασία τους.
«Διαγράφεται μια παιδαγωγική πορεία από όλες αυτές τις ιστορίες» μας λέει η συγγραφέας, «δεν ξέρω αν ήταν σωστή ή λάθος, αλλά έτσι ήταν». Η πορεία αυτή θα μπορούσε να περιγραφεί με 28 προτάσεις, όσα και τα επιμύθια των αντίστοιχων ιστοριών, που μετακινούνται από το τέλος στην αρχή και παίρνουν τη θέση του τίτλου, για να αποτρέψουν τον διδακτικό τόνο: Ποτέ δεν ξέρεις από τι μπορεί να δοθεί η αφορμή για μάθηση. Τα παιδιά, δυστυχώς, έχουν πάντα δίκιο ακόμη και όταν δεν έχουν. Ο δάσκαλος επιβάλλεται ούτε να βλέπει ούτε να ακούει καλά. Οι αποκλίσεις ομορφαίνουν τη ζωή μας. Πίσω από ένα παιδί με πρόβλημα υπάρχουν προβληματικοί γονείς. Μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά, την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια… συμπεράσματα μιας διαδικασίας που στο τέλος καταλήγει στη συνειδητοποίηση ότι «η διδασκαλία είναι μια αμφίδρομη σχέση», στην οποία, όπως προκύπτει από τις αφηγήσεις της Στασινοπούλου, ο ισχυρός είναι ο μαθητής και όχι ο δάσκαλος.
«Οταν η πολιτεία δεν εκτιμά τον εκπαιδευτικό, πώς να τον εκτιμήσουν τα παιδιά;», απαντά σε σχετική ερώτησή μας η συγγραφέας και τονίζει ότι «οι διαπροσωπικές σχέσεις σώζουν την εκπαιδευτική διαδικασία». Υπερβαίνουν και τις ελλείψεις σε βιβλία, και την ακαταλληλότητα των σχολικών αιθουσών και την ανεπάρκεια σε εποπτικά μέσα, μολονότι η ίδια τα χρησιμοποίησε σε κάθε ευκαιρία που της δινόταν. «Η εκπαίδευση είναι θέμα ποιότητας των καθηγητών που απαιτεί πολύ αγώνα, χρόνο και θυσία της προσωπικής ζωής για αυτομόρφωση και επιμόρφωση». Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του τύπου δασκάλου που προκύπτει από τις ιστορίες της. Ευκταίος αλλά όχι τόσο σπάνιος και δυσεύρετος όσο μπορεί να νομίζουμε. Τι κερδίζει αυτός από την όλη κοπιώδη διαδικασία; Μια τυχαία συνάντηση –την οποία ενδέχεται να έχει πολύ ανάγκη–, σε στιγμές ανυποψίαστες, με ένα άγνωστο πρόσωπο που πλησιάζει με φωτεινό χαμόγελο και ρωτά με ενδιαφέρον «Κυρία, με θυμάστε;».
