Το ελληνικό πανεπιστήμιο ήταν ένα ατύχημα που περιμέναμε να συμβεί – όλοι, εκτός από εκείνους που πίστευαν(;) και επιμένουν να πιστεύουν(;) ότι το μόνο πρόβλημα της κατά τα άλλα ρωμαλέας υγείας του είναι η κρατική υποχρηματοδότηση. Τώρα, εδώ και εβδομάδες, μακραίνει η λίστα των ευρημάτων της αυτοψίας: αρρυθμίες, έκπτωση της λειτουργίας ζωτικών (διοικητικών, διδακτικών και ερευνητικών) οργάνων· κακοήθεις κομματικές νεοπλασίες· κακή διατροφή, πλούσια σε (ληγμένα) ιδεολογηματικά λιπαρά· ΧΑΠ (χρονία αποφρακτική «προοδευτικότητα»). Πιο πρόσφατα ευρήματα, όπως μωλωπισμοί από κουκουλοφόρους σιδηρολοστούς και κακώσεις από κατασταλτικές «κλομπιές», δεν πρέπει να συγχέονται με τα πραγματικά αίτια γιατί ανήκουν μάλλον στο κεφάλαιο της περιύβρισης νεκρού. Και αφού όλα, ή σχεδόν όλα, έχουν ειπωθεί, ο μόνος ίσως λόγος που άλλη μία επιφυλλίδα από πανεπιστημιακό προστίθεται στη σχετική βιβλιογραφία είναι ότι, στο σημείο που φτάσαμε, τα νεότερα από το πανεπιστημιακό μέτωπο κινδυνεύουμε εφεξής να τα μαθαίνουμε από τους ευζώνους του Αγνωστου Στρατιώτη ή από τους προμάχους των ΜΑΤ. Από τα κατάλοιπα της υπόθεσης θα πιάσω δύο ζητήματα που, όσο γνωρίζω, δεν έχουν ως τώρα επισημανθεί επαρκώς.
Για το πρώτο (που έθιξα από άλλη οπτική γωνία σε παλαιότερη επιφυλλίδα μου) παίρνω αφορμή από πρόσφατη δήλωση σε τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων καλόκαρδου συναδέλφου της ΠΟΣΔΕΠ με την οποία διαβεβαιώνεται η φοιτητιώσα νεολαία ότι δεν θα υπάρξει ούτε γάτα (απώλεια εξαμήνου) ούτε ζημιά (απώλεια εξεταστικής περιόδου). Η διαβεβαίωση παρέχεται μεσούντος του Μαρτίου και ενώ η εκπαιδευτική διαδικασία βρίσκεται σε αναστολή κοντά τρεις μήνες· και ο μόνος τρόπος για να κατανοήσει κανείς τη λογική αυτής της δήλωσης είναι να αποδώσει στον συνάδελφο και στους ομόφρονές του μια εξαιρετικά ιδιοσυγκρασιακή αντίληψη για το τι συνιστά εκπαιδευτική διαδικασία: όχι, προφανώς, μια διαδικασία καθ’ εαυτήν αλλά ένα ελάχιστο νόμιμο(;) άνυσμα ημερολογιακού χρόνου που εκβάλλει στο κυρίως ζητούμενο, που είναι οι εξετάσεις. Τίποτε το πρωτοφανές, ασφαλώς. Πολλοί ελεεινολόγησαν το πανεπιστήμιο ως εξεταστικό άντρο και κέντρο, ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι ποσοτικό (λιγότερες εξετάσεις) αλλά ουσιαστικό, δηλαδή η αναγωγή της τελικής εξέτασης σε γνώμονα της διδακτικής πράξης και σε κριτήριο πληρότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οταν οι συντάκτες των δελτίων ειδήσεων συγχέουν το μείζον και το έλασσον, μπορεί και να διασκεδάζουμε· όταν κάνουν το ίδιο πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, υπάρχει λόγος να ανησυχούμε.
Το δεύτερο ζήτημα είναι συναφές, αν μπορεί να υποθέσει κανείς ότι η διαβεβαίωση («παιδιά, συνεχίστε τις καταλήψεις και εδώ είμαστε εμείς») ελαύνεται από το είδος της φοιτητοπατρικής στοργής που κανακεύει άνευ όρων τη σπουδάζουσα νεότητα. Δεν μπορώ να φανταστώ γνήσιο και δραστικό δάσκαλο που δεν επενδύει συναισθηματικά στη σχέση του με τους μαθητές ούτε ώριμη πολιτεία που υποτιμά την υπόσχεση και την ελπίδα των νέων ανθρώπων της· και είναι αναπόδραστο τερτίπι της ανθρωπογνωστικής μας περιπέτειας οι πρεσβύτεροι, με ένα είδος νοσταλγικής υποκατάστασης, να αναγνωρίζουν προτεραιότητα και διευρυμένη ασυλία στη φυσική όρεξη της νιότης για αμφισβήτηση, ρήξη και νεωτερισμό. Η ιστορία των κοινωνικών ηθών και των πολιτειακών θεσμών είναι γεμάτη από αυτή τη «θετική διάκριση». Μόνο που όσοι διαβάζουν και την ανάποδη μεριά αυτών των σελίδων ξέρουν καλά ότι στο ζήτημα αυτό συχνά η νομοτέλεια της ανθρωπολογίας επιδαψίλευσε άλλοθι στην ιδιοτέλεια της πολιτικής, και οι «νεολαίες» εργαλειοποιήθηκαν στα μαρμαρένια αλώνια της εξουσιαστικής διαπάλης, όταν, πολύ παλιά και πολύ πρόσφατα, δεν έγιναν και φετίχ της φασιστικής ευγονικής. Και επειδή οι μεγάλοι είμαστε ζυμωμένοι με περισσότερες ιδιοτέλειες από όσες συνειδητοποιούμε, καλό είναι να ρίχνουμε καμιά ματιά στον θερμοστάτη της στοργής μας για τα παιδιά.
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν τρόποι «να κρυφτείς απ’ τα παιδιά» και ότι, ευτυχώς ή δυστυχώς, «έτσι κι αλλιώς δεν τα ξέρουν όλα» – ιδιαίτερα όταν στην πιο δημιουργική φάση τους απεμπολούν το δικαίωμα της κριτικής μαθητείας, που την εγγυάται ο πληροφορημένος διάλογος με τις εναλλακτικές ερμηνείες του βίου και του κόσμου, για να στοιχηθούν πίσω από ετοιμοπαράδοτες βεβαιότητες και συνθηματολογικούς μανιχαϊσμούς, αποκλείοντας προγραμματικά τη διανοητική και ιδεολογική ανατροφοδότησή τους. Γιατί αυτή η κριτική αντιπαράθεση, ακόμη και με τον υπερβάλλοντα κάποτε ζήλο της, παράγει γνώση, φτιάχνει χαρακτήρες, ήθος δημοκρατίας και αίσθηση ατομικής/συλλογικής ευθύνης· και είναι η όρεξη γι’ αυτό το αγώνισμα που πρέπει να «φθονούν», να θαυμάζουν και να σιγοντάρουν οι απόφοιτοι της νεανικότητας, κυρίως όσοι, λόγω λειτουργήματος, έχουν την ευλογία να συνωθούνται καθημερινά με νέα παιδιά. Με φόντο τα κατεστημένα ήθη του σημερινού ελληνικού πανεπιστημίου και το εξελισσόμενο ρημαδιό της εφετινής χρονιάς, στοργή του τύπου «μη φοβάστε, δεν πρόκειται να χαθεί τίποτε» ούτε τους φιλόστοργους τιμά ούτε στους φοιτητές αποδίδει τον οφειλόμενο σεβασμό. Γιατί χάθηκαν πολλά ήδη.
Εκτός βέβαια και αν ζηλώνει κανείς την ελαφράν καρδίαν της «λάιτ» δημοσιογραφίας με τις αλλότριες προτεραιότητές της, τους τηλεοπτικούς ψυχαγωγούς που διακόπτουν τις παρλάτες τους για να κλίνουν ευλαβικά το γόνυ στους παραταξιακούς αγωνιστές ή τις χαρούμενες συνάξεις με τους παλίμπαιδες και τα γεροντοπαλίκαρα της ροκ που, από κάποιο αταβιστικό χρέος κινούντες, θέτουν το αντιεξουσιαστικό τους πεντάγραμμο στην υπηρεσία του «αγώνα» – πολύ προτιμότερο, ασφαλώς, από τα ντέρμπι με τα ΜΑΤ, γιατί, εδώ που τα λέμε, καλύτερα να σου μείνει η ροκιά παρά η κλομπιά.
Ο κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
