Ενα οργισμένο γράμμα ενός συνειδητού πολίτη με το σχετικό φωτογραφικό υλικό με οδήγησε στη Βραυρώνα. H απόσταση πια έχει εκμηδενισθεί με την Αττική οδό. Σε λιγότερο από μισή ώρα από το κέντρο της Αθήνας βρέθηκα στον αρχαιολογικό χώρο. Εκεί βρίσκεται ένα από τα αρχαιότερα και πιο φημισμένα ιερά, αφιερωμένο στη λατρεία της Βραυρωνίας Αρτέμιδος που θεωρούνταν η προστάτις της γονιμότητας και της ευτοκίας των γυναικών. Γι’ αυτό άλλωστε οι γυναίκες τής έταζαν το παιδί που θα γεννιόταν και της αφιέρωναν τα ενδύματά τους όταν ο τοκετός ήταν καλός. Αν όμως οι γυναίκες πέθαιναν στον τοκετό, τα ενδύματά τους προσφέρονταν στην Ιφιγένεια, ιέρεια της θεάς. Ο μύθος αυτός, που περιγράφει ο Ευριπίδης στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις», θέλει την Αρτεμιν να σώζει την Ιφιγένεια αρπάζοντάς την από την πυρά την ώρα που ο πατέρας της Αγαμέμνων ετοιμαζόταν να τη θυσιάσει στην Αυλίδα. H περιοχή της Βραυρώνας κατοικήθηκε γύρω στο 4500 π.X., όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή. H ιστορία του ιερού όμως αρχίζει στα τέλη του 8ου αι. π.X. Τη μεγάλη ακτινοβολία όμως τη γνώρισε κατά τη διάρκεια των κλασικών χρόνων, κατά τους οποίους δημιουργήθηκαν και τα περισσότερα κτίρια. Ο ναός, ένας κλασικός δωρικός, δέσποζε στο ιερό σ’ έναν λοφίσκο για να προστατεύεται από τις εκβολές του χειμάρρου Ερασίνου. Στο ιερό υπήρχε και ο λεγόμενος «Παρθενώνας», στον οποίο τα νεαρά κορίτσια της αθηναϊκής αριστοκρατίας περνούσαν πέντε χρόνια προετοιμασίας για το πέρασμά τους από την παιδική στην εφηβική ηλικία. Ετσι κάθε πέντε χρόνια ξεκινούσε μια μεγαλοπρεπής πομπή από την Ακρόπολη της Αθήνας στη Βραυρώνα, που περιελάμβανε, εκτός από τη θυσία, αθλητικούς και μουσικούς αγώνες.
Ενώ η φύση γιόρταζε την άνοιξη, η εικόνα που μου δημιουργούσε το μουσείο της Βραυρώνας θύμιζε την πιο κρύα μοναχική βραδιά του χειμώνα. Το κτίριο του μουσείου, που περιλαμβάνει τέσσερις μεγάλες αίθουσες με πολύ ενδιαφέροντα εκθέματα, εμφανίζει από την πρώτη στιγμή τα σημάδια της τέλειας εγκατάλειψης. Οι πόρτες του, που βλέπουν σε μια τεράστια βεράντα απ’ όπου μπορεί κανείς να απολαύσει τη μαγεία του τοπίου, δεν ανοίγουν εύκολα γιατί είναι σκουριασμένες. Θέρμανση δεν υπάρχει. Απλά υπάρχουν ηλεκτρικές θερμάστρες διάσπαρτες ανάμεσα στα παγωμένα αγάλματα, αλλά και στους παγωμένους επισκέπτες. Και ακόμη, όταν βρέχει, το ταβάνι στάζει νερά σε διάφορα σημεία. Ετσι, τις βροχερές ημέρες τα δάπεδα των αιθουσών είναι γεμάτα από διάφορα πλαστικά δοχεία. Οι τοίχοι, εσωτερικοί και εξωτερικοί, δείχνουν ότι το μουσείο έχει να βαφτεί πολλά χρόνια. Το υποτιθέμενο κατατοπιστικό έντυπο, το οποίο εκδίδει το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, ούτε έντυπο είναι ούτε, ακόμη περισσότερο, κατατοπιστικό. Αποτελεί προσβολή για το μουσείο και θίγει τη νοημοσύνη του επισκέπτη. Το προσωπικό ευγενέστατο και προθυμότατο, αλλά ανεπαρκέστατο. Ενας μόνο φύλακας για το μουσείο και την ευρύτερη αρχαιολογική περιοχή.
Δεν είναι περίεργο ότι οι επισκέπτες του μουσείου είναι ελάχιστοι. Δεν υπερβαίνουν τους 7.000 τον χρόνο, με τους μαθητές σχολείων να καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα. Και όμως, στο μουσείο οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν 2.498 εκθέματα, αριθμό μισό βέβαια από τα 4.246 αντικείμενα που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Οπως καταλαβαίνετε, το μουσείο είναι πολύ μικρό για να χωρέσει αυτούς τους θησαυρούς χιλιάδων ετών οι οποίοι τώρα «διακοσμούν» τις υπόγειες αποθήκες του μουσείου.
Ηδη απογοητευμένος από την εγκαταλελειμμένη εικόνα του μουσείου, βγήκα να απολαύσω την υπέροχη θέα της θάλασσας που διακρίνεται πέρα από τα αμπέλια και την πράσινη φύση και να τολμήσω να επισκεφθώ τον αρχαιολογικό χώρο. «A, είναι κλειστός στο κοινό από τον Δεκέμβριο, λόγω των πλημμυρών» ήταν η απάντηση που έλαβα. Το γεγονός ότι ο δρόμος που συνδέει το μουσείο με τον ναό είναι επίσης κλειστός εξαιτίας των πυκνών άγριων χόρτων, των πεσμένων κλαδιών και του λασπωμένου χώματος δεν μου προκάλεσε έκπληξη.
Οποιος βρίσκεται στο μουσείο και θέλει να επισκεφθεί τον αρχαιολογικό χώρο, σε περίπτωση που δεν έχει κλείσει λόγω των πλημμυρών, πρέπει να ξαναμπεί στο αυτοκίνητό του και να οδηγήσει 2 χλμ. καλύπτοντας όλη την περιφέρεια του αρχαιολογικού χώρου. Εγώ αποφάσισα να ακολουθήσω το λασπωμένο μονοπάτι και να επισκεφθώ τον αρχαίο ναό με δική μου ευθύνη, όπως μου επεσήμανε ο φύλακας. Ηταν ένα μονοπάτι το οποίο, άμα ήταν προσεγμένο, δηλαδή καθαρισμένο από τα άγρια χόρτα και τα πεσμένα κλαδιά, και είχε λιθοστρωθεί, θα αποτελούσε μια ευχάριστη βόλτα μέσα σε έναν σπάνιο αρχαιολογικό χώρο. Μικρή λεπτομέρεια που με ασήμαντη δαπάνη θα έδινε άλλη όψη στην περιοχή. Αγνοώντας την πυκνή βλάστηση η οποία είχε δημιουργηθεί από την αμέλεια του χώρου, έπρεπε να είμαι πολύ προσεκτικός ώστε τα πόδια μου να μη βουλιάξουν στο λασπωμένο έδαφος, που θύμιζε περισσότερο βάλτο απ’ οτιδήποτε άλλο.
Στον αρχαιολογικό χώρο μπορεί κανείς να δει, αν βέβαια έχει πάει εκεί «διαβασμένος», αφού δεν υπάρχει καμία επεξηγηματική πινακίδα και ούτε στο φυλλάδιο του ΤΑΠ αναφέρεται τίποτε, μία από τις πιο καλά διατηρημένες γέφυρες των κλασικών χρόνων, την ιερά πηγή, στοιχείο απαραίτητο σε κάθε λατρεία, και την κρηπίδα του ναού (δηλαδή το επίπεδο τμήμα πάνω στο οποίο ακουμπούσαν οι κίονες). Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι το αναστηλωμένο τμήμα της δωρικής στοάς. Μαγεύτηκα. Συγχρόνως όμως ένιωσα ντροπή βλέποντας τον χώρο γύρω από αυτό το εντυπωσιακό αρχαιολογικό εύρημα. Μικρές λιμνούλες δημιουργημένες από τις πλημμύρες, σπασμένοι κορμοί, ριγμένα κλαδιά. Οι τρύπες μεταξύ των κιονόκρανων έχουν μετατραπεί σε φωλιές περιστεριών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μνημείο.
Το πρόβλημα των πλημμυρών στον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας δεν είναι εφετινό αλλά αποτελεί μακρά παράδοση ετών. Κάθε χρόνο όλος ο χώρος πλημμυρίζει και κλείνει για το κοινό για πολλούς μήνες. Οταν μάλιστα οι βροχοπτώσεις είναι πολλές, τα νερά καλύπτουν το ένα τρίτο από τις κολόνες της στοάς. Εις μάτην η αρμόδια Διεύθυνση Κλασικών Αρχαιοτήτων αγωνίζεται για τη διευθέτηση του ρέματος Ερασίνου. H πολιτεία όμως είναι ανίκανη επί πολλά χρόνια να αποφασίσει ποια υπηρεσία έχει την ευθύνη των αντιπλημμυρικών έργων, η ΕΥΔΑΠ ή το ΥΠΕΧΩΔΕ. Ακόμη στα ντουλάπια κάποιων γραφειοκρατών κοιμούνται οι προτάσεις της Εφορείας για τη βελτίωση του αποστραγγιστικού συστήματος του αρχαιολογικού χώρου. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι από το 1979 ως σήμερα η Κεντρική Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν έχει ασχοληθεί με τη συστηματική μελέτη αναστήλωσης της στοάς, η οποία έχει υποστεί σοβαρές ζημιές σε δύο κολόνες από κεραυνό. Είναι προφανές ότι για την Κεντρική Αρχαιολογική Υπηρεσία 25 χρόνια (1979 – 2004) είναι χρόνος πολύ λίγος για να ασχοληθεί με ένα τόσο… ασήμαντο θέμα!
Σε μια εποχή όπου η Αθήνα ξαναγεννιέται με νέους δρόμους, νέες εγκαταστάσεις και νέα μέσα μαζικής μεταφοράς, δημιουργώντας την εικόνα μιας μοντέρνας πόλης, όλοι μας έχουμε ευθύνη να μην αδιαφορούμε για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Τα αρχαία μνημεία αποτελούν κομμάτι της παράδοσής μας, της εθνικής μας ταυτότητας, αλλά και ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που μας κάνουν υπερήφανους που είμαστε Ελληνες.
Είναι υποχρέωση όλων μας – και όχι μόνο – να επισκεπτόμαστε τα αρχαία μνημεία, αλλά και να ενδιαφερόμαστε γι’ αυτά ως μέρος της περιουσίας μας. Το κομμάτι αυτό δεν θα γραφόταν αν ένας συνειδητός πολίτης, ο κ. Χατζησιδέρης, κάτοικος της περιοχής, δεν θεωρούσε ότι η Βραυρώνα ανήκει και σ’ αυτόν.
Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
