Πριν από λίγες ημέρες προσγειώθηκε στον κάδο των απορριμμάτων η σαραβαλιασμένη πλέον ομπρέλα-αναμνηστικό δώρο στους συμμετέχοντες στην παγκόσμια συνάντηση για την κλιματική αλλαγή το 2015 στη γαλλική πρωτεύουσα.
Τι φανφάρες τότε, τι μεγάλα λόγια για τους κινδύνους της υπερθέρμανσης και τι λαμπρή τελετή!
Και σήμερα πού βρισκόμαστε;
Μας το λέει πολύ ωμά μια εργασία που δημοσιεύθηκε στην πλέον περίβλεπτη επιθεώρηση «Science» (9 Σεπτεμβρίου 2022, τόμος 377, τεύχος 661). Διότι σε αυτήν παρουσιάζονται τα λεγόμενα «σημεία ανατροπής» (tipping points), όπου πέρα από αυτά οι νέες και δυσμενέστερες συμπεριφορές του (παγκόσμιου) κλίματος γίνονται μη αναστρέψιμες. Και θα είναι απότομες, επικίνδυνες, μόνιμες.
Το Παρίσι που ξεχάσαμε
Από τα δεδομένα της εργασίας προκύπτει ότι ακόμη και αύξηση μόνον κατά 1,1 βαθμό Κελσίου του μέσου όρου στη θερμοκρασία του πλανήτη, σε σχέση με τον μέσο όρο κατά την προ-βιομηχανική εποχή, κάτι που ήδη το έχουμε… καταφέρει, μπορεί να βάλει εμπρός τις μηχανές της καταστροφής. Ενώ προηγούμενοι υπολογισμοί ήθελαν αυτό να συμβαίνει όταν η αύξηση θα έφθανε τους 3 βαθμούς Κελσίου (με κάποια περιθώρια σφάλματος προς τα επάνω και προς τα κάτω). Το 2008 σε μια εξίσου μεγάλη και εντυπωσιακή εργασία είχαν επισημανθεί 9 σημεία ανατροπής σε περίπτωση που η αύξηση θα περνούσε τον 1,5 βαθμό Κελσίου (το όριο αυτό έβαλε να μην ξεπεραστεί έως το 2050 η συνάντηση στο Παρίσι το 2015). Τέτοια μη αναστρέψιμα σημεία ήταν το λιώσιμο των πάγων στη Δυτική Ανταρκτική και η μετατροπή του ξηρού «μόνιμα παγωμένου εδάφους» (=permafrost) κυρίως στη Σιβηρία σε κανονικής θερμοκρασίας έδαφος με ταυτόχρονη απελευθέρωση μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα από το εσωτερικό του.
Σημεία ανατροπής
Και τώρα έρχεται αυτή η ομάδα του καθηγητή Ντέιβιντ Αρμστρονγκ Μακ Κέι από το αγγλικό πανεπιστήμιο του Εξετερ να αυξήσει τα κρίσιμα σημεία ανατροπής σε 16. Επισημαίνοντας πως ήδη μπορεί να ξεκινήσει η ενεργοποίηση κάποιων από τις προβλεπόμενες μόνιμες καταστροφές, όπως για παράδειγμα η κατάρρευση των πάγων στη Γροιλανδία και ο θάνατος των κοραλλιών στον Ειρηνικό. Ακόμη στα αναμενόμενα είναι η απώλεια ποσοτήτων πάγου στη Θάλασσα του Μπάρεντς (στα βόρεια της Νορβηγίας και Ρωσίας) και πιθανόν το σταμάτημα της ροής του «ρεύματος του Κόλπου» (Golf Stream) που κρατάει σε ανεκτά όρια θερμοκρασίας τα σε άλλη περίπτωση πολύ ψυχρά παράλια της Βόρειας Ευρώπης ενώ ταυτόχρονα προφυλάσσει από υπερθέρμανση την περιοχή στον Κόλπο του Μεξικού.
Ο Αρμστρονγκ Μακ Κέι προβλέπει τον 1,5 βαθμό να τον φθάσουμε έως το 2030 και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας να είναι περίπου 10 μέτρα. Αν συνεχίσουμε στον σημερινό ρυθμό φθάνουμε σίγουρα μέσα στον αιώνα τους 2,6 βαθμούς, οπότε τίποτα δεν θα αντέξει να μη συμβεί. Την κατάσταση θα χειροτερέψει η ισοπέδωση των δασών στον Αμαζόνιο. Ενα επόμενο αντικείμενο έρευνας, όπως αναφέρεται, θα πρέπει να είναι το πώς θα αλληλεπιδράσουν τα σημεία ανατροπής, είτε θετικά είτε αρνητικά, για την ανθρώπινη ζωή στα επόμενα χρόνια.
Οργισμένοι ποταμοί
Τον Μάιο αυτής της χρονιάς η Μετεωρολογική Υπηρεσία του Πακιστάν είχε προειδοποιήσει ότι σε λίγο θα έρχονταν κάτι παραπάνω από καταρρακτώδεις βροχές. Αλλά οι πολιτικοί της χώρας είχαν στο μυαλό τους πιο πολύ τα μαλώματα μεταξύ τους και δεν έδωσαν σημασία, αν και πάλι δεν θα προλάβαιναν να μαζέψουν τα ασυμμάζευτα στα νότια της χώρας. Εκεί που χτύπησε ο καιρός και η τριών ετών… Λα Νίνια.
Οποιος έχει την τύχη να δει από κοντά τους ποταμούς του Πακιστάν φεύγει με την εντύπωση πως οι δικοί μας εδώ είναι απλά ρυάκια. Μόνον ο Ινδός θα πρέπει να έχει μήκος κοντά στο μήκος όλων των δικών μας μαζί, ενώ η ποσότητα και η ορμή του νερού είναι εικόνες που σε ακολουθούν για πάντα. Σε αυτό λοιπόν το σκηνικό προστέθηκαν δύο ακόμη επιβαρυντικοί παράγοντες. Ο ένας έχει τη ρίζα του στην ταλάντωση των τιμών της ατμοσφαιρικής πίεσης επάνω από τον Ειρηνικό και τον Ινδικό ωκεανό, σε σύνδεση με τις αλλαγές στη θερμοκρασία του Ειρηνικού. Δηλαδή όλα αυτά να αποτελούν ένα γιγάντιο μετεωρολογικό σύστημα, με ωκεανό – ατμόσφαιρα σε μια έντονη αλληλεπίδραση.
Το «κορίτσι» της βροχής
Το ξεκίνημα λίγο ακαθόριστο. Τη μια φορά αρχίζει η θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας να πέφτει και οι άνεμοι επάνω από αυτήν να ενισχύονται και άλλοτε αντίστροφα. Η διαφορά θερμοκρασίας όμως ανάμεσα στον θερμότερο Δυτικό Ειρηνικό και τον ψυχρότερο Ανατολικό αυξάνει. Ο αέρας επομένως που κινείται δυτικά, αφού εμπλουτιστεί με σταγονίδια νερού, αρχίζει να ανεβαίνει ενώ στα ανατολικά κατεβαίνει. Προκύπτει μια κίνηση που ολοένα ενισχύεται από τα ανατολικά στα δυτικά και στη συνέχεια κάθετα προς τα επάνω. Ψυχρές υδάτινες μάζες από τα βάθη του ωκεανού ανεβαίνουν στην επιφάνεια ρίχνοντας κι άλλο τη θερμοκρασία και δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερη διαφορά, άρα και ένταση ροής. Αυτή η κίνηση νερού – αέρα είναι γνωστή και ως Λα Νίνια (= το κορίτσι) και συμβαίνει για τρία συνεχόμενα χρόνια. Γενικά για κάθε έναν βαθμό που ανεβαίνει η θερμοκρασία η ατμόσφαιρα μπορεί να συγκρατεί 7% περισσότερη υγρασία. Ετσι, με τη θέρμανση του αέρα από τον ήλιο ανεβαίνουν πλούσιες σε νερό ποσότητες αέρα στις επίμαχες περιοχές στον Δυτικό Ειρηνικό και στον Ινδικό ωκεανό. Μία από αυτές ήταν πριν από λίγο το Νότιο Πακιστάν. Από τα μέσα Ιουνίου μέχρι το τέλος Αυγούστου 2022 έπεσε εκεί 500%-700% περισσότερη βροχή από το συνηθισμένο.
Σε όλο αυτό το σκηνικό έπαιξε κάποιον ρόλο η κλιματική αλλαγή; Ακόμη και οι πλέον συντηρητικοί των ερευνητών κάνουν λόγο για κάτι που ονομάζεται «extreme event attribution». Δηλαδή εδώ έχουμε τουλάχιστον ένα επιφαινόμενο, μια ενίσχυση των ούτως ή άλλως αναμενόμενων κατακλυσμιαίων βροχών εξαιτίας και της υπερθέρμανσης γενικότερα.
To «ξύπνημα» της Σιβηρίας
Σε μιαν άλλη περιοχή του πλανήτη εκτυλίσσεται άλλο σενάριο. Ο,τι πρέπει για ταινία επιστημονικής φαντασίας γυρισμένη ίσως από τον Σπίλμπεργκ: Μια αποστολή από κάποιο Ινστιτούτο Βιολογίας της Μόσχας πηγαίνει στη Γιακουτία, στον απώτατο Βορρά της ρωσικής επικράτειας. Σκάβει βαθιά το παγωμένο έδαφος και φέρνει δείγμα από εκεί. Γυρίζοντας πίσω τοποθετούν το κατεψυγμένο δείγμα σε αποστειρωμένο κουτί και επιχειρούν την καλλιέργεια οποιουδήποτε τυχόν οργανισμού θα μπορούσε να υπάρχει εκεί μέσα. Εναν μήνα αργότερα ένα ασπόνδυλο γνωστό με το όνομα βδελοειδές τροχοφόρο, όχι μεγαλύτερο από μισό χιλιοστό, εμφανίστηκε ολοζώντανο στο μικροσκόπιο.
Δεν είναι όμως σενάριο ταινίας. Συνέβη το 2015 και διαπιστώθηκε πως ο οργανισμός αυτός άντεξε μέσα στο περμαφρόστ κατά τους υπολογισμούς 24.000 χρόνια χωρίς να κάνει τον παραμικρό μεταβολισμό! Και αμέσως μόλις βρέθηκε σε κανονικές συνθήκες αναπαράχθηκε με παρθενογένεση! Το περμαφρόστ μπορεί να κρύβει και επικίνδυνα μικρόβια, όπως ο βάκιλος του άνθρακα, μια ζωασθένεια κυρίως που ξαφνικά εμφανίστηκε στην περιοχή αφαιρώντας τη ζωή από χιλιάδες ταράνδους.
Απόψυξη εδάφους!
Τρία εκατομμύρια χρόνια πριν, παγετώνες «κύλισαν» από τον Βόρειο Πόλο προς τη Σιβηρία. Κατεβάζοντας τη θερμοκρασία στους -62 βαθμούς Κελσίου και παγώνοντας ό,τι υπήρχε από κάτω. Μέχρι τα 11.500 χρόνια πριν από σήμερα συνέβησαν διαδοχικά παγώματα-ξεπαγώματα αλλά από τότε η θερμοκρασία ανέβαινε συνέχεια. Το μόνιμα παγωμένο έδαφος στα ρωσικά ονομαζόταν «βιετσνάγια μεζλότα», δηλαδή «αιώνια ψύξη», ή περμαφρόστ στα αγγλικά και «μόνιμα παγωμένο» έδαφος στα ελληνικά.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι σε αυτό το έδαφος κρύβεται μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα με τα αέρια αυτά όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία να απελευθερώνονται επιβαρύνοντας τη γήινη ατμόσφαιρα.
Συμβαίνει μάλιστα και το εξής αξιοπρόσεκτο. Η μέση θερμοκρασία στη Βόρεια Ρωσία έχει ανέβει κατά 3 βαθμούς τα τελευταία πενήντα χρόνια και οι χιονοπτώσεις έγιναν πιο έντονες. Το χιόνι όμως δρα σαν κουβέρτα στα μήκη αυτά και ο πιο κρύος άνεμος δεν μπορεί να ψύξει ξανά όσο χρειάζεται τη γη. Ετσι από τους -7 βαθμούς έχουμε φθάσει στο σημείο τήξης του περμαφρόστ, ένα ακόμη σημείο ανεπανόρθωτης ανατροπής. Διότι δεν είναι εύκολο να παγώσει ξανά το έδαφος και καμία απόφαση του ΟΗΕ δεν μπορεί να αναγκάσει το περμαφρόστ να πάψει να απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα αέρια θερμοκηπίου.
Ρεαλιστικές διαπιστώσεις
Είτε καίγονται ξύλα στα τζάκια μιας εύπορης περιοχής της Βόρειας Ευρώπης είτε κουρέλια και μελαμίνες στο Μπανγκλαντές, τα ανεπιθύμητα αέρια της καύσης ανεβαίνουν και εγκαθίστανται στον κοινό ουρανό του πλανήτη. Αυτή είναι η αναπόφευκτα παγκοσμιοποιημένη οπτική του προβλήματος της συσσώρευσης διοξειδίου του άνθρακα, ενός αερίου το οποίο χρειάζεται περισσότερο από 100 χρόνια για να μειωθεί στο μισό εκεί πάνω. Την ίδια στιγμή που όλοι πρέπει να μοιραστούν τα βάρη για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης, εύκολα ένα κράτος μπορεί να σκεφθεί πως οι άλλοι θα φροντίσουν για το πρόβλημα αυτό. (Ακριβώς όπως κάποιοι γονείς που αρνούνται να εμβολιάσουν το παιδί τους έχοντας και την εξασφάλιση πως αφού τα υπόλοιπα παιδιά θα έχουν κάνει το εμβόλιο δεν υπάρχει κίνδυνος και για τα δικά τους.)
Για πολιτικούς χωρίς όραμα προβλήματα όπως αυτό είναι από τα πλέον δύσκολα να τα χειριστούν. Διότι χρειάζεται να γίνουν έξοδα και να υπάρξουν θυσίες σήμερα για μια καλύτερη ή έστω ίδια ζωή για μελλοντικούς ανθρώπους, που μάλλον δεν θα προλάβουν να είναι ψηφοφόροι τους. Ενώ η μέριμνα πολλών πολιτικών είναι για τους τωρινούς ανθρώπους, αφήνοντας τον λογαριασμό να πληρωθεί από αυτούς που δεν θα προλάβουν να ζητήσουν την ψήφο τους.
Επαναστάτες-επιστήμονες;
«Θεραπεία» για αυτού του είδους τις συμπεριφορές και τα προβλήματα που πυροδοτούν προτείνει εργασία που δημοσιεύθηκε στις 29 Αυγούστου 2022 στο «Nature», το άλλο μεγάλου κύρους επιστημονικό περιοδικό, με τον απίστευτο (για το έντυπο αυτό) τίτλο: «Civil disobedience by scientists helps press for urgent climate action». Καλούνται δηλαδή από τους συγγραφείς της εργασίας και με τη συναίνεση προφανώς του περιοδικού, σε ειρηνική πολιτική ανυπακοή οι επιστήμονες-ερευνητές για να αναληφθεί (επιτέλους) δράση σε σχέση με το κλίμα της Γης. Οι συγγραφείς είναι πανεπιστημιακοί από το Κάρντιφ, την Οξφόρδη και τη Λωζάννη.
Στη δημοσίευσή τους αυτή πρώτα αναφέρουν ότι επί δεκαετίες οι ειδικοί επιστήμονες μίλησαν, έγραψαν και προέβλεψαν τη σημερινή ανυπόφορη κατάσταση του πλανήτη. Και επί δεκαετίες δεν εισακούστηκαν. Αντίθετα συμφέροντα αλλά και «κατευθυνόμενες» νομοθεσίες ορισμένων χωρών έβαλαν εμπόδια στο να αλλάξουν κάποια πράγματα.
Οι συγγραφείς του άρθρου δεν αφήνουν απ’ έξω το συνάφι τους: στο κεφάλαιο με τον τίτλο «ο μπελάς με την επιστημονική ουδετερότητα» στηλιτεύουν ως άνευ ουσίας το (γνωστό και στη χώρα μας δυστυχώς) επιχείρημα ότι «να, εγώ τα έχω μετρήσει, τα έχω γράψει και τα έχω δημοσιεύσει σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό, ας τα πάρουν από εκεί και ας κάνουν (οι πολιτικοί) ό,τι καταλαβαίνουν». Ο επιστήμονας κατά την άποψη του δημοσιεύματος «δεν είναι για να κάνει τον «τίμιο μεσολαβητή» ανάμεσα στον κόσμο και τους κατέχοντες την εξουσία. Η στάση αυτή, εκτός από εντελώς ακίνδυνη για το status quo, είναι και αφελής».
Ο κόσμος, όπως αναφέρεται στο κείμενο, περιμένει από τους επιστήμονες να δράσουν προς όφελος όλων. Να παρεμβληθούν και να ματαιώσουν διάφορες «μπίζνες», να προωθήσουν αποφασιστικά τις εργασίες τους έτσι ώστε να λαμβάνονται υπόψη από τους δημόσιους λειτουργούς, να μη διστάσουν ακόμη και να βγουν στον δρόμο. Θα το κάνουν άραγε;
Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές
Από την περίβλεπτη επιστημονική επιθεώρηση «Science» (τεύχος 16 Δεκ. 2021, σελ. 1.496-1.500) αντλούμε μια αποκαλυπτική (και ανατριχιαστική) μελέτη για την επίπτωση της κλιματικής αλλαγής σε ανθρώπινες ζωές. Ο τίτλος απόλυτα επιστημονικός και ψυχρός (ταυτόχρονα): «Φυσιολογικά κόστη τής χωρίς χαρτιά μετανάστευσης κατά μήκος των συνόρων στα νότια των Ηνωμένων Πολιτειών».
Για τη μελέτη συνεργάστηκαν επιστήμονες με εργασίες έως τότε για τις συνθήκες επιβίωσης κάποιων ζώων(!) στις αμμώδεις και σχεδόν ερημικές εκτάσεις της Αριζόνας, στα σύνορα με το Μεξικό. Οι ερευνητές εφάρμοσαν μοντέλα πρόβλεψης για τη δυνατότητα επιβίωσης όσων μεταναστών χωρίς χαρτιά θα σκέπτονταν να διασχίσουν την αφιλόξενη αυτή έρημο. Η ιδέα ήταν ότι όσο θα αυξάνεται η θερμοκρασία έως το 2050 και θα ερημοποιούνται μεγαλύτερες εκτάσεις τόσο περισσότεροι άνθρωποι θα ωθούνται προς τα βόρεια τμήματα της Γης.
Από όσους λοιπόν έως τώρα προσπάθησαν να διασχίσουν την έρημο της Αριζόνας, κάποιες εκατοντάδες κάθε χρόνο άφηναν τα κόκαλά τους εκεί. Μεταξύ 1998 και 2019 ο αριθμός έφθασε επίσημα στους 7.805, το 2021 ήταν τουλάχιστον 225 και στο 2022 μέχρι τον Μάιο ήδη 126. Οι περισσότεροι καταρρέουν εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών που οδηγούν κυρίως σε αφυδάτωση. Οταν λοιπόν μετά από περίπου 30 χρόνια, το 2050, θα έχει ανέβει η θερμοκρασία ακόμη περισσότερο στην ήδη υπέρθερμη αυτή περιοχή, τα μοντέλα έδειξαν εν ψυχρώ ότι οι απώλειες θα αυξηθούν κατά 34,1%. Δηλαδή οι φτωχοί αυτοί μετανάστες, όπως φαίνεται, εκείνη την εποχή δεν θα έχουν κυριολεκτικά στον ήλιο μοίρα (πόσο δραματική γλωσσική σύμπτωση!).
Ποδηλατική αριθμητική και διοξείδιο του άνθρακα
Το ξέρουμε πως η Δανία και η Ολλανδία είναι χώρες που το ποδήλατο είναι δημοφιλέστατο. Σε αυτές τις χώρες πιθανόν να αντιστοιχούν κατά μέσον όρο και περισσότερα από ένα ποδήλατα ανά κάτοικο. Μια πολύ προχωρημένη έρευνα κατάφερε να φθάσει στο συμπέρασμα πως αντιστοιχεί η χρήση των ποδηλάτων σε Ολλανδία και Δανία σε 2,6 και 1,6 χιλιόμετρα ανά κάτοικο και ημέρα. Δηλαδή ότι στις συγκεκριμένες χώρες προκύπτει, στατιστικά (και υποθετικά) βέβαια, πως ο κάθε κάτοικος ανεβαίνει σε ποδήλατο κάθε ημέρα και διανύει αυτές τις αποστάσεις. Αν λοιπόν όλος ο κόσμος έκανε το ίδιο με τους Δανούς, θα είχαμε 414 εκατομμύρια τόνους λιγότερο εκπεμπόμενο διοξείδιο του άνθρακα και αν έκανε ποδήλατο όσο οι Ολλανδοί, 700 εκατομμύρια!
Η ίδια έρευνα κατέδειξε πως χάρη στους σημερινούς ποδηλάτες αποφεύγονται ετησίως 170.000 θάνατοι και πως αν ποδηλατούσαν όλοι όπως οι Δανοί και οι Ολλανδοί ο κόσμος θα απέφευγε αντίστοιχα 430.00 και 780.000 θανάτους. Και όλα αυτά παρ’ όλο που θα είχαμε 90.000 ή 170.000 θανάτους από τροχαία (στις χαμένες από χέρι μονομαχίες αυτοκίνητο εναντίον ποδηλάτη).
Συμπέρασμα: αντί να θρηνούμε για την κλιματική αλλαγή, ας κουνήσουμε έστω και λίγο τα πόδια μας.
