Πάνω στα ερείπια της Αρχαίας Ολυμπίας, εκεί όπου πριν χιλιάδες χρόνια οι αρχαίοι Έλληνες άναβαν ιερά πυρά για να τιμήσουν τους θεούς και τους αγώνες τους, ξαναζωντανεύει κάθε φορά, πριν από την εκκίνηση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, μια τελετή που ενώνει παρελθόν και παρόν: η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας.
Στην αρχαιότητα, οι ιερές φωτιές ήταν σύμβολα σεβασμού, λατρείας και ενότητας. Όταν η φλόγα επανήλθε στους σύγχρονους Ολυμπιακούς, αρχικά ως απλό φως μέσα στο στάδιο το 1928, η ιδέα της ταξιδιώτισσας φλόγας από την Ολυμπία καθιερώθηκε το 1936 στη Βέρμα: ανάφλεξη από τον ήλιο σε κοίλο κάτοπτρο, ένα φως που έγινε σύμβολο ειρήνης και ενότητας σε όλο τον κόσμο.
Φέτος, ανάμεσα σε όσους ταξίδεψαν αυτό το αρχέγονο φως στο σήμερα, ήταν και ο Θάνος Παπαχάμος: δημοσιογράφος, χορευτής, απόφοιτος του Ιστορικού-Αρχαιολογικού Τμήματος του ΕΚΠΑ και ένας από τους παλαιότερους παιδικούς μου φίλους. Ένα πλάσμα αυθόρμητο, αυτόφωτο κι αεικίνητο, μου θυμίζει χαρακτήρα σε βιντεοπαιχνίδι, που αναλαμβάνει πάντα τα πιο τρελά side quests. Έτσι, αυτή τη φορά, αποφάσισε να αναλάβει την πιο εμβληματική “παράλληλη αποστολή” του: να συμμετάσχει ως κούρος στην αφή της φλόγας.
Κι ενώ τώρα μοιράζεται μαζί μας την εμπειρία του, η φλόγα αποκαλύπτει ξανά την ίδια της τη δύναμη: να ενώνει ιστορία, ανθρώπους και το ίδιο το πνεύμα των Αγώνων.
Πώς προέκυψε όλο αυτό για σένα; Πώς επιλέγεται κανείς να συμμετέχει στην τελετή αφής της φλόγας;
Παλιά, όταν ήταν καλλιτεχνική διευθύντρια η Μαρία Χορς, συμμετείχαν κυρίως ηθοποιοί. Μετά τη δεκαετία του '80, άρχισαν να μπαίνουν και χορευτές. Πια από το 2008, την καλλιτεχνική επιμέλεια έχει αναλάβει η Άρτεμις Ιγνατίου, Χορογράφος και Καλλιτεχνική Διευθύντρια της Αφής της Ολυμπιακής Φλόγας. Ουσιαστικά είναι εκείνη η οποία επιλέγει τους ανθρώπους που απαρτίζουν όλο αυτό το σώμα. Σχεδόν όλες οι ιέρειες αλλά και οι κούροι είναι χορευτές. Άλλοι έχουν τελειώσει την Εθνική Λυρική Σχολή, άλλοι το Ωδείο. Εγώ, από όταν ήμουν πάρα πολύ μικρός, πήγαινα στο Λύκειο Ελληνίδων και έκανα παραδοσιακούς χορούς ως μαθητής. Αργότερα, μπήκα στη χορευτική ομάδα παραστάσεων εκεί. Είμαι εθελοντής χορευτής, που σημαίνει ότι κάνω χορό με επαγγελματικούς όρους αλλά χωρίς να πληρώνομαι. Ως χορευτής, έχω συμμετάσχει πάρα πολλές φορές σε πολλές διοργανώσεις παρόμοιου τύπου. Για παράδειγμα, συμμετείχα με το Λύκειο Ελληνίδων στην τελετή παράδοσης του ΚΠΙΣΝ στο κράτος. Έχω συμμετάσχει επίσης σε πολλά συνέδρια κι άλλες επίσημες εκδηλώσεις. Με την Άρτεμη έτυχε να κάνουμε μια συνέντευξη, όπου της είχα αναφέρει πόσο όμορφη βρίσκω την όλη συνθήκη της αφής της φλόγας. Και τότε μου πρότεινε να συμμετέχω κι εγώ στην επόμενη τελετή, εφόσον είμαι χορευτής και ταίριαζα φυσιογνωμικά στο ρόλο. Της είπα ότι δεν το είχα σκεφτεί ποτέ αλλά «γιατί όχι;». Μου άρεσε πολύ η ιδέα.
Πόσο καιρό είχες για να προετοιμαστείς;
Ήταν αρχές Σεπτέμβρη όταν μου το πρότειναν και είπα το «ναι». Γενικά, οι κούροι έχουν πιο περιορισμένη χορογραφία από τις ιέρειες, γι'αυτό και οι ιέρειες προετοιμάζονται για μεγαλύτερο διάστημα. Ειδικά στην αφή της φλόγας για τους Χειμερινούς Αγώνες, οι κούροι δεν έχουμε τεράστια, ενεργή συμμετοχή. Φυσικά, υπάρχει ένα κομμάτι χορογραφίας που πρέπει να αποδώσουμε αλλά δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές. Στο επίκεντρο είναι πάντοτε οι ιέρειες και η χορογραφία τους. Γι' αυτό, οι ιέρειες ξεκινούν τις πρόβες πολλούς μήνες πιο πριν, γιατί είναι πιο απαιτητικό το πρόγραμμα για εκείνες. Είναι μια χορογραφία που γίνεται σε έναν λόφο με επικλινές έδαφος. Από τη στιγμή που εγώ είπα το «ναι», συμμετείχα σε λίγες πρόβες. Ίσως η συνολική προετοιμασία μου να κράτησε περίπου μια εβδομάδα. Απλώς, ήταν μια πολύ ιδιαίτερη συνθήκη αυτή, ξαναλέω, επειδή πρόκειται για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Αντιθέτως, στους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες, όπως στην τελευταία τελετή για το Παρίσι, οι κούροι είχαν ξεκινήσει τις πρόβες ενάμιση μήνα πριν την αφή.
Θα ήθελες να το ξανακάνεις στο μέλλον; Κι αν ναι, μπορεί μια ιέρεια ή ένας κούρος να συμμετέχει εκ νέου;
Ναι, μπορούμε να το ξανακάνουμε και θα το ήθελα πολύ. Από τη μία, φυσικά και είναι μια πολύ τιμητική στιγμή. Είναι σίγουρα μια από εκείνες τις εμπειρίες ζωής που με φαντάζομαι να τις διηγούμαι στα παιδιά μου. Να τους δείχνω φωτογραφίες από εκείνη την ημέρα και να λέω: «Δείτε, κάποια στιγμή συνέβη αυτό». Πέραν της βαρύτητας της τελετής, όμως, αυτό που κράτησα ήταν η πολύ όμορφη ατμόσφαιρα που είχαμε από τις πρόβες μέχρι και την τελευταία στιγμή. Πέρασα πάρα πολύ ωραία, με άτομα που δεν γνώριζα από πριν. Ένιωσα ότι κάτι μας ένωσε όλους μας, ότι πλέον μοιραζόμαστε κάτι.
Τελικά, η τελετή μεταφέρθηκε στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας λόγω της κακοκαιρίας. Όταν είδατε τα πρώτα δελτία καιρού που προειδοποιούσαν για βροχή, σας έριξε καθόλου αυτό;
Ναι. Επειδή για μένα ήταν η πρώτη φορά που το ζούσα, δεν μπορούσα να καταλάβω τη διαφορά. Οι υπόλοιποι, όμως, στεναχωρήθηκαν αρχικά. Η αλήθεια είναι πως αυτό δεν είχε συμβεί εδώ και δεκαετίες. Αν δεν κάνω λάθος, η τελευταία φορά που η τελετή πραγματοποιήθηκε μέσα στο μουσείο ήταν τη δεκαετία του '60 οπότε είναι λογικό τα άτομα που το είχαν ξανακάνει, να ξενερώσουν λίγο, διότι είχαν προετοιμαστεί για κάτι άλλο. Παρ' όλα αυτά, από τη στιγμή που μάθαμε ότι θα βρέχει, όλα λειτούργησαν άψογα, γιατί κατευθείαν προσαρμοστήκαμε στα νέα δεδομένα. Είμαι πολύ χαρούμενος που καταφέραμε να βγάλουμε τη χορογραφία στον λόφο, έστω και μαγνητοσκοπημένη. Ταυτόχρονα, είμαι χαρούμενος που μπορέσαμε να ζήσουμε και μια καινούρια εμπειρία μέσα στο μουσείο. Στον εσωτερικό χώρο τραβήχτηκαν ωραία πλάνα και η μαγνητοσκόπηση ήταν εξαιρετική. Ωστόσο, δεν ήταν απόφαση της τελευταίας στιγμής. Γνωρίζαμε από το Σαββατοκύριακο ότι θα βρέξει, έχοντας δει τα δελτία καιρού. Δεν ήταν τόσο πρόβλημα για την ημέρα της τελετής, αλλά περισσότερο ότι θα έβρεχε το προηγούμενο βράδυ. Ο λόφος, που είναι έτσι κι αλλιώς απαιτητικό έδαφος, θα γλιστρούσε πολύ. Ακόμη κι αν παίρναμε το ρίσκο, ως εκπαιδευμένοι χορευτές, να το κάνουμε σε βρεγμένο έδαφος, δεν θα ήταν η καλύτερη εμπειρία ούτε για τους προσκεκλημένους. Και είναι μια μεγάλη τελετή με τουλάχιστον 150 επίσημους προσκεκλημένους! Νομίζω δεν υπήρχε καλύτερη επιλογή από το να γίνει η τελετή σε εσωτερικό χώρο για όλους μας.
Για όσους δεν το γνωρίζουν, πέραν από δημοσιογράφος είσαι και απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Δεδομένου αυτού του ακαδημαϊκού background, πώς είναι να συμμετέχεις σε μία από τις αρχαιότερες τελετές του κόσμου; Πώς είναι να πατάς στο ίδιο έδαφος και να κάνεις τα ίδια βήματα που έκαναν άνθρωποι αιώνες πριν, κατά την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων; Νιώθεις να σε συνδέει ένα αόρατο νήμα με όλους τους κούρους που περπάτησαν εκεί πριν από εσένα;
Στην αρχαία Ολυμπία είχα πρωτοπάει ως πρωτοετής στο πλαίσιο μιας φοιτητικής εκδρομής με το Πανεπιστήμιο. Θυμάμαι να φτάνω στον αρχαιολογικό χώρο με τους συμφοιτητές και τους καθηγητές μου και να μας εξηγούν για την ιστορική σημασία και την αρχαιολογία του χώρου. Πέραν του ότι ένιωσα δέος, είναι παράλληλα και μια από τις πιο γλυκές πρώτες αναμνήσεις που είχα από τη σχολή ως 18χρονος τότε σπουδαστής. Από τότε έχω ξαναπάει πολλές φορές στην Ολυμπία με φίλους μου. Επίσης, κατά την προετοιμασία μου για την τελετή, άρχισα να μελετώ ακόμα πιο βαθιά την ιστορία της και τους ανθρώπους που είχαν συμμετάσχει ανά τα χρόνια. Ήξερα από πριν ότι είναι μια μεγάλη τιμή, ότι είναι κάτι μεγάλο, αλλά όσο περισσότερο μελετούσα, τόσο περισσότερο άρχιζα να το αντιλαμβάνομαι. Εκεί ένιωσα ακόμα μεγαλύτερη τιμή.
Στη δουλειά σου το είχες ανακοινώσει από πριν ότι θα λείψεις για τις πρόβες; Το γνώριζαν;
Είχα έτσι κι αλλιώς κάποιες προγραμματισμένες μέρες άδειας από τη δουλειά. Πρακτικά, δεν το είχα μοιραστεί σχεδόν με κανέναν. Το έμαθαν όταν άρχισε να συμβαίνει, δηλαδή όταν ξεκίνησα τις πρόβες και μοιράστηκα μερικά στιγμιότυπα στα social media μου. Εννοείται, από τη στιγμή που το έμαθαν, χάρηκαν πάρα πολύ.
Τι περιλαμβάνει μια πρόβα;
Μη φανταστεί κανείς ότι ως κούρος κάνεις πρόβα από το πρωί ως το βράδυ συνεχόμενα, όπως θα έκανες σε μια θεατρική ή χορευτική παράσταση. Μπορεί η χορογραφία να διαρκεί συνολικά τέσσερα λεπτά περίπου, αλλά καθόλη τη διάρκεια της πρόβας είσαι σε μια διαδικασία προπαρασκευαστική και πάντα κάτι κάνεις. Το να ξυπνάς από το πρωί, να είσαι εκεί, να στέκεσαι με τη στολή σου στο κρύο, να βλέπεις το συνεργείο να συντονίζεται, να σταθείς για να συνδεθείς με τον χώρο και να τον σεβαστείς, να σεβαστείς το ρούχο που φοράς, να περιμένεις να ξεκινήσεις την πρόβα σου, όλα αυτά είναι μέρος της προετοιμασίας και σου προσφέρουν κάτι. Η πρόβα είναι πολλά περισσότερα από την αυστηρή χορογραφία, είναι μια ολιστική διαδικασία. Δεν θα ξεχάσω τη στιγμή που μαζευτήκαμε όλοι μαζί και κάναμε έναν κύκλο πιασμένοι χέρι-χέρι, στο Πρυτανείο της Ολυμπίας εκεί όπου έκαιγε άσβεστη η ιερή φλόγα της θεάς Εστίας κατά την αρχαιότητα. Όταν κάναμε τον κύκλο, η δασκάλα μας, η Άρτεμις Ιγνατίου, μας έκανε μια άσκηση διαλογισμού, ζητώντας μας να απομονώσουμε τους ήχους γύρω μας και να επικεντρωθούμε στους ρόλους μας. Μας εμψύχωσε και μας γείωσε πολύ σε αυτήν την εμπειρία, ως μέρος της ψυχολογικής και πνευματικής μας προετοιμασίας.
Οι ιέρειες και οι κούροι φόρεσαν τις δημιουργίες της Μαίρης Κατράντζου. Είχε προηγηθεί κιόλας μια ολόκληρη συζήτηση για τα συγκεκριμένα ενδύματα, τα οποία άλλοι αγάπησαν κι άλλοι όχι και τόσο. Εσύ πότε φόρεσες για πρώτη φορά το ρούχο;
Το ρούχο το δοκίμασα από νωρίς, στα τέλη του Σεπτέμβρη. Τόσο τα αντρικά όσο και τα γυναικεία ενδύματα είναι αυτά που είχαν φορεθεί και στην αφή της φλόγας για τους Ολυμπιακούς του Παρισίου. Τη συζήτηση γύρω από αυτά τα ρούχα τη γνωρίζω πολύ καλά κι εκ των έσω, αφού είχε χρειαστεί να την καλύψω πέρσι δημοσιογραφικά. Εμένα εξ αρχής μου άρεσαν πάρα πολύ οι συγκεκριμένες δημιουργίες, οπότε ήμουν από αυτούς που ήταν υπέρ. Και όταν μου έγινε η πρόταση να είμαι ένας από τους κούρους, ήξερα τι θα φορέσω. Επομένως, είναι και μια θέση αυτό. Έμμεσα ή άμεσα, τίθεσαι υπέρ αυτών των ρούχων. Θεωρώ ότι ταίριαζαν πάρα πολύ στη χορογραφία αλλά και στο περιβάλλον. Είναι τιμή μας το γεγονός ότι η Μαίρη Κατράντζου έδωσε κάτι σε αυτό το θεσμό κι ο θεσμός πήρε κάτι από εκείνη. Αυτή η σύμπραξη ήταν πολύ ταιριαστή.
Υπάρχει κάποια στιγμή από το backstage που θα κουβαλάς για πάντα;
Ο τρόπος που μας αντιμετώπισε η Άρτεμις Ιγνατίου. Κουβαλώντας πάνω της όλη την καλλιτεχνική και πρακτική επιμέλεια της τελετής, οφείλει να είναι πολύ επαγγελματίας και αυστηρή. Οι χορογράφοι γενικά λειτουργούν με πολύ αυστηρό και “by-the-book” πρόγραμμα και τρέχουν για όλα. Παρ' όλα αυτά, δεν παρέλειψε να μας πάρει μια αγκαλιά όλους, έναν-έναν, και να μας ευχαριστήσει για τη συμμετοχή μας. Μας έκανε να νιώσουμε ότι όλοι προσφέρουμε κάτι στην τελετή. Αυτό δεν θα το ξεχάσω.
Όταν τελειώνει η τελετή και κλείνουν οι κάμερες, τι κάνετε; Πώς βγαίνετε από όλο αυτό; Πηγαίνετε όλοι μαζί για σουβλάκια όπως οι θίασοι;
(Γέλια)! Η αλήθεια είναι ότι φάγαμε πάρα πολύ αυτές τις μέρες. Μέναμε μαζί στις εγκαταστάσεις της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας και τρώγαμε στην τραπεζαρία, όπου το φαγητό προορίζεται για τους αθλητές. Με τη διαφορά ότι εγώ, δεν είμαι αθλητής! (Γέλια). Οπότε όλες αυτές τις ημέρες έτρωγα με ρυθμούς και ποσότητες αθλητή. Στο τέλος φάγαμε και πάλι όλοι μαζί στην τραπεζαρία κι εγώ, επειδή είχα έρθει με αυτοκίνητο, έφυγα από τους πρώτους.
Τι συναίσθημα σου έχει αφήσει αυτή η εμπειρία;
Το συναίσθημα που μου άφησε εμένα, τουλάχιστον, είναι η ειρήνη. Μην ξεχνάμε ότι όλο αυτό γίνεται για την ειρήνη. Δεν ξέρω πώς να το θέσω αλλιώς. Ο σκοπός όλου αυτού του πράγματος ήταν και είναι η ειρήνη, ειδικά στην εποχή που ζούμε όπου η ειρήνη είναι ένα αίτημα παγκόσμιο και φοβερά επίκαιρο. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει η ειρήνη αλλά όλοι την αποζητούμε, λέει πολλά. Γι’ αυτό, είναι όμορφο να νιώθεις ότι η διαδικασία αυτή σε συνδέει με μια προσπάθεια ειρήνης και σου γεννά την ανάγκη αυτή πρώτα μέσα σου. Είναι σημαντικό να φέρουμε πρώτα την ειρήνη μέσα μας, για να μπορούμε να τη δημιουργήσουμε και στον έξω κόσμο. Ήταν πολύ σημαντικό και όμορφο να νιώθεις μέσα σου ότι κάνεις κάτι για την ειρήνη.
Όταν ολοκληρώσατε την τελετή, ήρθε κάποιος από τους παρευρισκομένους να σας δώσει το χέρι ή υπήρξε απόσταση;
Τη στιγμή που φοράμε τη στολή, επιτελούμε έναν ρόλο. Φαίνεται, δηλαδή, ότι δεν είμαστε οι εαυτοί μας, δεν είμαστε εκεί για κοινωνικοποίηση, οπότε δύσκολα κάποιος να μας προσεγγίσει. Όμως, όταν τελείωσε η τελετή κι επιστρέψαμε με τα κανονικά μας ρούχα, πολύ ήρθαν να μας συγχαρούν και να μας ευχαριστήσουν που δώσαμε την ενέργειά μας σε όλο αυτό. Στο μεταξύ, το ωραίο ήταν ότι, επειδή η τελετή συγκέντρωσε συναδέλφους μου δημοσιογράφους και φωτογράφους από όλα τα πρακτορεία, πολλούς από αυτούς τυγχάνει να τους γνωρίζω. Επειδή, όμως, δεν το είχα μοιραστεί ότι θα συμμετέχω κι εγώ, πολλοί δεν περίμεναν ότι θα με δουν εκεί. Με έβλεπαν με τη στολή του κούρου, έφευγαν και επέστρεφαν ξανά, ρωτώντας «Θάνο, εσύ; Τι κάνεις εδώ;». Μάλιστα, είδα κι έναν αγαπημένο μου δάσκαλο από τη Σχολή Δημοσιογραφίας που μου έκανε μάθημα Φωτορεπορτάζ. Είναι κορυφαίος φωτογράφος σε ένα από τα σημαντικότερα πρακτορεία της Ελλάδας και του κόσμου. Ήταν κι αυτός εκεί και ήταν μεγάλη έκπληξη όταν με είδε. Μιλήσαμε για λίγο και χάρηκα πολύ.
Τι είναι αυτό που μεγάλη μερίδα του κόσμου δεν γνωρίζει για την τελετή;
Ότι το κάνουμε αυτό εθελοντικά. Εγώ δεν θα μπορούσα να το κάνω κι υπό άλλες συνθήκες, όπως ανέφερα, δεν πληρώνομαι ως χορευτής. Όμως, πέραν αυτού, όλη η συμμετοχή είναι εθελοντική. Όλοι μας περνάμε δέκα μέρες περίπου στην Αρχαία Ολυμπία και προετοιμαζόμαστε μαζί. Η μόνη μας ανταμοιβή είναι αυτή η πολύ όμορφη εμπειρία που ελπίζουμε να έχουμε μεταφέρει και στον κόσμο. Και θέλω να ευχαριστήσω πάρα πολύ όλα τα παιδιά που συμμετείχαν σε αυτό για την υποδοχή και την αποδοχή. Ένιωσα ότι με αποδέχτηκαν αμέσως στην ομάδα τους και δεθήκαμε πολύ. Ήταν όλοι τόσο ευγενικοί και τόσο γλυκύτατοι μαζί μου. Τους το έγραψα και σε μήνυμα μετά τη λήξη της τελετής. Με βοήθησαν να το ζήσω τόσο ολοκληρωτικά, γιατί, ενώ φυσικά θα ήθελα να το ξανακάνω, δεν μπήκα σε αυτή τη διαδικασία με την ιδέα ότι θα ξαναγίνει. Δε ξέρω αν θα μου το προτείνουν στους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες και ποιες θα είναι οι επαγγελματικές μου υποχρεώσεις μέχρι τότε οπότε το έζησα σαν μία από αυτές τις στιγμές που έρχονται μια φορά μόνο στη ζωή σου και τις κουβαλάς για πάντα.
