Ο «ψεύτης» γιατρός που έσωσε 7.000 βρέφη με θερμοκοιτίδες… σε λούνα παρκ

Σε μια Αμερική που βάδιζε προς τον 20ό αιώνα με την πεποίθηση ότι η εξέλιξη είναι για τους δυνατούς και η πρόνοια πολυτέλεια, ένας άνδρας χωρίς άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος αποφάσισε να παίξει τον ρόλο του σωτήρα. Δεν είχε πτυχίο. Δεν ανήκε στην ιατρική κοινότητα. Δεν είχε πρόσβαση σε πανεπιστημιακά ιδρύματα. Αλλά έσωσε περισσότερες από 7.000 ζωές. Και το έκανε με θερμοκοιτίδες …σε λούνα παρκ.

Ο Martin Couney, γεννημένος Michael Cohen στη Γερμανία, άλλαξε το όνομά του, το πεπρωμένο του, και –κυρίως– τη μοίρα χιλιάδων πρόωρων βρεφών που η κοινωνία αποκαλούσε «ανεπιθύμητα». Την εποχή που η πρόωρη γέννα σήμαινε καταδίκη, εκείνος αποφάσισε να δείξει πως ακόμη και το πιο εύθραυστο σώμα μπορεί να επιβιώσει. Όχι σε πανάκριβα νοσοκομεία. Όχι με την υποστήριξη των ιατρικών ενώσεων. Αλλά δίπλα από μπαλόνια, ρόδες του λούνα παρκ και πλανόδιους παγωτατζήδες.

Ποιος ήταν ο Martin Couney: Ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα

Γεννήθηκε το 1869 στην πόλη Krotoszyn, η οποία ανήκε τότε στη γερμανική Πρωσία και σήμερα βρίσκεται στην Πολωνία. Το όνομα του κατά τη γέννηση φαίνεται πως ήταν Michael Cohen (ή Cohn) και ήταν εβραϊκής καταγωγής. Από εκείνο το σημείο και μετά, η ταυτότητά του γίνεται ένα περίπλοκο παζλ από ψίθυρους, αντιφάσεις και αποσιωπήσεις. Ο ίδιος άλλαζε συνεχώς τα στοιχεία του βιογραφικού του, επιλέγοντας να τρέφει το μυστήριο που περιέβαλλε την προσωπική του ιστορία, ίσως γιατί ήξερε πως η αποδοχή δεν έρχεται εύκολα στους ανθρώπους που λειτουργούν εκτός των θεσμικών πλαισίων.

Ο Couney ισχυριζόταν ότι είχε σπουδάσει ιατρική στη Λειψία και στο Βερολίνο κι ότι κατείχε ευρωπαϊκή ιατρική άδεια, κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν αναγνωριζόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρ' όλα αυτά, δεν υπάρχει καμία επίσημη καταγραφή ότι φοίτησε ποτέ σε ευρωπαϊκή ιατρική σχολή. Ορισμένες πηγές δείχνουν πως μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1888, σε ηλικία 19 ετών, ένα στοιχείο που γεννά σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσο προλάβαινε να έχει ολοκληρώσει ιατρικές σπουδές, πόσο μάλλον να έχει μαθητεύσει κοντά στον Γάλλο μαιευτήρα και θεμελιωτή της περιγεννητικής ιατρικής, Pierre Budin.

Οι πρώτες θερμοκοιτίδες 

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η ευγονική κυριαρχούσε στις επιστημονικές συζητήσεις. Η ιδέα ότι οι αδύναμοι, οι ανάπηροι, οι πρόωροι δεν άξιζαν μια ευκαιρία στη ζωή, ήταν ευρέως διαδεδομένη. “Φρικιά.” “Ελαττωματικά.” “Καλύτερα να μην τα βασανίζουμε.” Αλλά ο Couney είχε άλλη άποψη.

Επηρεασμένος από την Παγκόσμια Έκθεση του Σικάγο το 1896, όπου αντίκρισε θερμοκοιτίδες που αρχικά είχαν κατασκευαστεί για κοτόπουλα (!), είδε το μέλλον της νεογνολογίας. Εκεί όπου οι άλλοι έβλεπαν σπατάλη πόρων, αυτός έβλεπε ευκαιρία για ζωή. Η έμπνευσή του ήταν τόσο ανορθόδοξη όσο και η μεθοδολογία του: έστησε εκθέσεις πρόωρων βρεφών, μέσα σε γυάλινες θερμαινόμενες κατασκευές, με το κοινό να πληρώνει εισιτήριο για να τα δει.

Παρότι η σχέση του με τον Pierre Budin παραμένει ανεπιβεβαίωτη σε επίπεδο επίσημης μαθητείας, είναι ευρέως αποδεκτό ότι ο Couney υπήρξε τουλάχιστον βοηθός του. Το 1896, ανέλαβε να εκπροσωπήσει τον Budin στη Μεγάλη Βιομηχανική Έκθεση του Βερολίνου, παρουσιάζοντας το “Kinderbrutanstalt”: μια «παιδική επωαστική εγκατάσταση» που λειτουργούσε με θερμοκοιτίδες. Το θέαμα αυτό προσέλκυσε πλήθος επισκεπτών και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ένα χρόνο αργότερα, ο Couney προσκλήθηκε στο Λονδίνο από τον διοργανωτή εκθέσεων Samuel Schenkein για να παρουσιάσει τις θερμοκοιτίδες του στην εορταστική Έκθεση του Ιωβηλαίου της βασίλισσας Βικτωρίας.

Η μεταφορά της ιδέας από την Ευρώπη στην Αμερική έγινε σχεδόν φυσικά. Ο Couney έκανε το ντεμπούτο του στις ΗΠΑ με μια εντυπωσιακή εγκατάσταση θερμοκοιτίδων στην Trans-Mississippi Exposition στην Ομάχα. Από εκεί ξεκίνησε η πορεία του στα αμερικανικά φεστιβάλ και πανηγύρια: εκθέσεις, λούνα παρκ και δημόσια events όπου το κοινό πλήρωνε εισιτήριο για να δει βρέφη μέσα σε γυάλινες θερμές «μήτρες» τεχνητής ελπίδας.

Μια παράσταση σωτηρίας

Η πρώτη του "έκθεση με θερμοκοιτίδες για βρέφη" έλαβε χώρα στο Coney Island με τίτλο Infantorium. Εκεί, στη μέση ενός καρναβαλιού, παρουσίαζε πρόωρα βρέφη σαν αξιοθέατα. Ήταν ένας αδιανόητος συνδυασμός: μια επιστημονική επανάσταση, την οποία ο απλός λαός μπορούσε να παρακολουθήσει κατά την κυριακάτική του βόλτα, τρώγοντας ποπ κορν. Ηθικά γκρίζο; Ναι. Επαναστατικό; Ασυζητητί.

Και κυρίως: λειτούργησε. Κάθε παιδί που έμπαινε σε μια θερμοκοιτίδα του Couney, αποκτούσε ελπίδα, κάτι που τότε τα νοσοκομεία δεν προσέφεραν. Οι γιατροί γελούσαν. Το σύστημα τον αγνοούσε. Οι γονείς, όμως, συνωστίζονταν. Γιατί ήταν ο μόνος που πίστευε πως αξίζει να παλέψει κανείς για να σωθεί ένα παιδί.

Το καρναβάλι της ζωής και το τέλος μιας εποχής

Τα «σόου» του Martin Couney έφεραν διαφορετικά ονόματα από πανηγύρι σε πανηγύρι. Μερικές φορές λεγόταν Infantorium, άλλοτε απλώς Baby Incubators. Το σύνθημά του ήταν «Όλος ο κόσμος αγαπά τα μωρά», και συχνά ενθάρρυνε τις νοσοκόμες να βγάζουν τα πρόωρα βρέφη από τις θερμοκοιτίδες για να τα κρατούν αγκαλιά μπροστά στο κοινό. Τα μωρά τοποθετούνταν σε θερμοκοιτίδες με γυάλινες πόρτες, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να τα παρακολουθήσουν. Ο αέρας στο εσωτερικό ήταν θερμός και φιλτραρισμένος.

Στο Infantorium του Coney Island, ο Couney συνεργάστηκε με τον καταξιωμένο γιατρό Julius Hess και διέθετε πλήρως στελεχωμένο προσωπικό νοσηλευτριών που διέμεναν στον χώρο και φρόντιζαν τα μωρά 24 ώρες το 24ωρο. Παρόλο που ο Couney έχει ταυτιστεί κυρίως με τη μονάδα του στο Coney Island, είχε δημιουργήσει επίσης μια αντίστοιχη εγκατάσταση στο Atlantic City, η οποία λειτούργησε για 38 ολόκληρα χρόνια (1905–1943).

Αν και επρόκειτο για λαϊκά θεάματα, οι εγκαταστάσεις του Couney ξεχώριζαν για την καθαριότητα και τον επαγγελματισμό τους. Κομβικό ρόλο σε αυτή την προσέγγιση φέρεται να έπαιξε η νοσοκόμα (και μετέπειτα σύζυγός του) Annabelle Maye, η οποία επέμενε στη σχολαστική υγιεινή και τις αυστηρές διαδικασίες φροντίδας.

Το 1903, το μέσο κόστος για τη φροντίδα ενός πρόωρου βρέφους στις εγκαταστάσεις του Couney ανερχόταν στα 15$ (περίπου 405$ σήμερα). Παρά το υψηλό κόστος, οι γονείς δεν πλήρωναν τίποτα: τα έξοδα καλύπτονταν αποκλειστικά από τα εισιτήρια των επισκεπτών (ένα εισιτήριο έκανε 25 σεντ)! Αυτά επέτρεπαν όχι μόνο τη φροντίδα των βρεφών, αλλά και ικανοποιητικούς μισθούς για τις νοσοκόμες και τη συνεχή μετακίνηση του θεάματος.

Πρωτοποριακή φροντίδα

Κατά την εισαγωγή ενός βρέφους στο πρόγραμμα του Couney, ακολουθούνταν συγκεκριμένη ρουτίνα: πρώτα μπάνιο σε χλιαρό νερό και (αν κρινόταν αναγκαίο) μια μικρή δόση μπράντι. Στη συνέχεια τους έδεναν ροζ ή γαλάζιες κορδέλες για να υποδηλώνεται το φύλο. Τα μωρά εκτίθεντο σε μεμονωμένες θερμοκοιτίδες καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, εκτός από δύο ώρες που αφιερώνονταν στο τάισμα.

Η διατροφή τους βασιζόταν στο μητρικό γάλα, το οποίο χορηγούνταν με τρεις διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με τις δυνατότητες του κάθε βρέφους: είτε από τροφούς (wet nurses), είτε με μπιμπερό, είτε —στην πιο ακραία μορφή— με κουταλάκι μέσω της μύτης, από τη θρυλική υπάλληλο του Couney, Madame Recht.

Οι τροφοί ακολουθούσαν αυστηρό διαιτολόγιο: απαγορευόταν να καπνίζουν, να πίνουν αλκοόλ ή να τρώνε πρόχειρο φαγητό, γιατί ο Couney πίστευε πως αυτά επηρέαζαν την ποιότητα του γάλακτος. 

Ηθική αντιπαράθεση: Ιατρική ή εκμετάλλευση;

Αναμενόμενα, αυτές οι πρακτικές πυροδότησαν αντιδράσεις από οργανώσεις προστασίας παιδιών, που κατήγγειλαν την αντικειμενοποίηση των βρεφών. Το ιατρικό περιοδικό Lancet ήδη από το 1897 χαρακτήριζε την έκθεση «ανήθικο μέσο πλουτισμού». Ο Couney απαντούσε ότι η δική του φροντίδα είχε πολύ υψηλότερο ποσοστό επιβίωσης σε σχέση με τα νοσοκομεία της εποχής.

Το 1934, σε μια προσπάθεια να αποδείξει την επιτυχία του, διοργάνωσε τελετή επανένωσης στο Chicago World Fair: 41 από τα 58 παιδιά που είχαν επιβιώσει με τη βοήθεια του Couney και του Hess, επέστρεψαν μαζί με τις μητέρες τους για ένα «reunion» στο Coney Island.

Από το σκάνδαλο στην αναγνώριση

Η φήμη του Couney δέχθηκε πλήγμα το 1911, όταν φωτιά κατέστρεψε το Coney Island. Παρότι κανένα μωρό δεν τραυματίστηκε, η φωτιά πυροδότησε τον δημόσιο διάλογο για την ασφάλεια της φροντίδας βρεφών σε λούνα παρκ. Το Lancet εξέφρασε ανησυχίες για την εγγύτητα των θερμοκοιτίδων με τα ζωολογικά εκθέματα και τα «αμαρτωλά» peep shows, κάνοντας λόγο για «ακατάλληλο και επικίνδυνο περιβάλλον».

Η κατάσταση επιδεινώθηκε από ψευδο-θεάματα που αντέγραψαν την ιδέα του Couney, χωρίς όμως τα ίδια πρότυπα καθαριότητας ή φροντίδας, επιβεβαιώνοντας τις ανησυχίες της ιατρικής κοινότητας.

Όμως η υποστήριξη του Julius Hess, και το μεγαλεπήβολο περίπτερο στο Chicago World Fair (1933–1934) με την ταμπέλα “Living Babies in Incubators” κόστους 75.000 δολαρίων (περίπου 1,4 εκατομμύρια σήμερα), αποκατέστησαν τη φήμη του. Η εμπλοκή του υγειονομικού επιτρόπου του Σικάγο οδήγησε στην υιοθέτηση επίσημων πολιτικών για την πρόωρη βρεφική φροντίδα, με το Σικάγο να γίνεται η πρώτη πόλη που υιοθέτησε τέτοιες πρακτικές.

Παρά τις προσπάθειές του να δωρίσει τις θερμοκοιτίδες του σε νοσοκομεία, οι δωρεές απορρίπτονταν συστηματικά. Μόνο μετά τον θάνατό του, τον Μάρτιο του 1950, ενσωματώθηκαν ευρέως στις δημόσιες κλινικές.

Αντιμέτωπος με τον ευγονισμό

Την ίδια στιγμή, το έργο του Couney ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με το κυρίαρχο ρεύμα του ευγονισμού. Καθώς τα θεάματά του συνυπήρχαν με εκθέσεις υπέρ της «γενετικής καθαρότητας» σε πανηγύρια, ο Couney δέχθηκε έντονη κριτική. Ιατρικά άρθρα υποστήριζαν πως τα πρόωρα βρέφη θα μετέφεραν «ελαττώματα, παραμορφώσεις και ανηθικότητα» στις επόμενες γενιές.

Σε ένα φιλμ της εποχής, το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: «Σκοτώστε τα ελαττωματικά. Σώστε το Έθνος». Οι περισσότεροι γιατροί έβλεπαν τις προσπάθειες του Couney ως γελοίες. Τα πρόωρα μωρά συχνά αφήνονταν να πεθάνουν αβοήθητα. Όμως, ο Couney, με τον δικό του αμφιλεγόμενο αλλά ανθρωπιστικό τρόπο, αντιστάθηκε σε αυτή τη λογική και άλλαξε τη δημόσια συζήτηση γύρω από την πρόωρη βρεφική φροντίδα.

Η κληρονομιά του «απατεώνα»

Ο Couney παντρεύτηκε το 1903 την Annabelle Maye. Το 1907 απέκτησαν μια κόρη, τη Hildegarde, η οποία γεννήθηκε πρόωρα, μόλις έξι εβδομάδες πριν την ώρα της και με βάρος μόλις 1,4 κιλά. Ο Couney όχι μόνο τη φρόντισε με τις ίδιες μεθόδους που εφάρμοζε για άλλα παιδιά, αλλά και την ανάθρεψε ως ζωντανό τεκμήριο της δικής του πίστης. Η σύζυγός του πέθανε το 1936, και ο ίδιος δεν παντρεύτηκε ποτέ ξανά.

Το 1950, λίγο πριν πεθάνει, ρωτήθηκε αν μετάνιωσε που αφιέρωσε τη ζωή του σε κάτι που η ιατρική τότε χλεύαζε. Χαμογέλασε. Ίσως γιατί ήξερε. Ήξερε ότι τα πρόωρα παιδιά που έσωσε, τώρα πια ενήλικες, γιόρταζαν γενέθλια, ερωτεύονταν, έκαναν οικογένειες, γίνονταν γιατροί, καθηγητές, καλλιτέχνες. Ότι το «πείραμά» του ήταν μια νίκη κατά της αδιαφορίας.

Σήμερα, οι θερμοκοιτίδες είναι αυτονόητο κομμάτι της νεογνολογικής φροντίδας. Κάθε φορά που ένα πρόωρο μωρό παίρνει την πρώτη του ανάσα σε μια αποστειρωμένη, ζεστή γυάλα, ο Martin Couney επιβεβαιώνεται.