O Ιωάννης Μιχαλούδης, επιστήμονας και καλλιτέχνης πίσω από την viral τσάντα Coperni μιλά στο grace.gr

Όσοι αγαπούν και μελετούν την μόδα του σήμερα έχουν πλέον εμπεδώσει καλά ότι ο Sébastien Meyer και ο Arnaud Vaillant -aka το σχεδιαστικό δίδυμο πίσω από τον οίκο Coperni-, έχει βάλει σκοπό όχι μόνο να ανεβάσει ψηλά τον αισθητικό πήχη κάνοντας high fashion, αλλά και πηγαίνοντας το ένα –ή μάλλον πολλά βήματα πιο πέρα- αξιοποιώντας τις δυνατότητες της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας στο έπακρο, κάνοντας τελικά high tech fashion και ανοίγοντας μας τους ορίζοντες που συχνά περιορίζονται στις διαφορετικές αποχρώσεις και τα μοτίβα μιας συλλογής, που στην πραγματικότητα παραμένει η ίδια, εδώ και δεκαετίες.

Το πρώτο «χτύπημα» το οποίο έγινε viral ήταν όταν στο show για την συλλογή SS23 του οίκου το διάσημο μοντέλο Bella Hadid εμφανίστηκε σχεδόν γυμνή αφήνοντας μια ειδική ομάδα δύο ανδρών να ψεκάσουν πάνω της ένα λευκό υγρό σπρέι, το οποίο στην συνέχεια στερεοποιήθηκε επάνω στο σώμα της και μετατράπηκε σε ένα απλό λευκό φόρεμα. Την επόμενη κιόλας σεζόν έφεραν ρομποτικά σκυλιά στην πασαρέλα.

Πριν από μερικές ημέρες ήρθε το νέο «χτύπημα» στο show του γαλλικού brand για το επόμενο φθινόπωρο όπου τις εντυπώσεις έκλεψε μία τσάντα που εκ πρώτης έμοιαζε γυάλινη, στην συνέχεια όμως το ίδιο το brand αποκάλυψε ότι ήταν φτιαγμένη από 99% αέρα και μόλις 1% γυαλί. Κι αν αυτό δεν ήταν αρκετό για να μας κινήσει την περιέργεια, η ανακοίνωση συνέχιζε ενημερώνοντάς μας ότι ο Δρ. Ιωάννης Μιχαλούδης, Έλληνας επιστήμονας και visual artist είναι πίσω από την Swipe Bag για την κατασκευή της οποίας χρησιμοποιήθηκε νανοτεχνολογία της NASA.

Γεννημένος σε ένα λεωφορείο –ναι, σε λεωφορείο (!)- στην Καρδίτσα και με σπουδές που περιλαμβάνουν Bachelor στο Interior Design (Textile) στο ΤΕΙ Αθηνών, Master στο Product Design (Fashion) και την École Normale Supérieure des Arts του Παρισιού, αλλά και μεταπτυχιακό στις Πλαστικές Τέχνες από το Πανεπιστήμιο Ι της Σορβόννης, ο κοσμήτορας σήμερα στην Σχολή Τεχνών και Επιστημών Ανθρωπιστικών Σπουδών στο American University της Κύπρου, είναι πολλά περισσότερα.

Είναι ένας άνθρωπος «ουράνιος» -μια λέξη καθόλου τυχαία, θα καταλάβετε στην συνέχεια γιατί- που καταφέρνει όχι απλά να ξεχωρίζει κάνοντας αυτό που αγαπά, αλλά και να κινείται με απαράμιλλη άνεση στα In Between Spaces όπως τα αποκαλεί, της επιστήμης και της τέχνης, της θεωρίας και της πράξης, της σκέψης και της ύλης, εδάφη που μπορεί κανείς να ανακαλύψει και να περιηγηθεί σε αυτά νοερά –ή ίσως τελικά όχι μόνο – και που μάλλον στους πολλούς φαντάζουν ανεξερεύνητα, ενώ το 2024, την εποχή της AI και του ChatGPT, δεν είναι.

Interdisciplinary είναι μια λέξη που δανείζεται για να μιλήσει για αυτή του την σπουδαία ακροβασία και που του ταιριάζει απόλυτα, ένας άνθρωπος που δεν μένει στα τετριμμένα, που ψάχνεται, αναρωτιέται –για εκείνον το ερώτημα και ο έρωτας πάνε μαζί μοιράζεται και δηλώνει 25 χρόνια ερωτευμένος με το υλικό της Swipe Bag του Coperni, το silica aerogel.

Ο Δρ. Ιωάννης Μιχαλούδης μίλησε στο grace.gr, για την μόδα και την τέχνη, την επιστήμη και τεχνολογία και όλα τα ενδιάμεσα.

Τέχνη, τεχνολογία και επιστήμη: Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορούν να συναντηθούν;

Αυτή είναι μια μεγάλη ερώτηση, πρέπει αυτός που κάνει κάτι τέτοιο να αγαπάει και τα δύο. Τώρα το πώς θα συναντηθούν επιστήμονες με καλλιτέχνες, αυτό είναι μια ανάγκη της κοινωνίας μας αυτή την στιγμή γιατί η επιστήμη έχει γίνει μία καινούργια πίστη, θρησκεία θα λέγαμε. Αλλά επηρεάζει πάρα πολύ την τέχνη με τα καινούργια υλικά και τις τεχνολογίες που έχει και το αντίστροφο. Όχι, μόνο η τέχνη επηρεάζεται από την επιστήμη, αλλά η επιστήμη χρειάζεται την τέχνη για να κοινωνήσει το μήνυμά της. Δεν μπορείς να μιλήσεις στο ευρύ κοινό με δεδομένα, data επιστημονικά αλλά μέσα από την τέχνη μπορείς να τους πλησιάσεις. Βάζουμε την τέχνη να μιλήσει για τα επιτεύγματα της επιστήμης μέσα απ’ την οπτικοποίηση των πάντων.

Όπως και με το τσαντάκι της Coperni, όταν το είδε ο κόσμος άρχισε να καταλαβαίνει τι είναι. Εκεί συνδέονται το art & science. Eγώ το λέω art in science, γιατί ουσιαστικά ο καλλιτέχνης είναι και επιστήμονας και το αντίθετο. Ο ένας χρησιμοποιεί μεθοδολογία, ο άλλος μυθολογία. Αλλά μπορεί η μυθολογία του καλλιτέχνη να είναι πολύ πιο βαθιά από την μεθοδολογία, γιατί η μεθοδολογία του σήμερα στην επιστήμη μπορεί να ξεχαστεί μετά από μερικούς αιώνες. Κάποτε λέγαμε την Γη επίπεδη… Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί μεταφορές, αλληγορίες, σύμβολα που είναι πιο βαθιά ριζωμένα στον άνθρωπο.
Συνήθως ο καλλιτέχνης είναι εκείνος που κάνει το request στους επιστήμονες και θα πρέπει να έχει τα κότσια να το καταφέρει. Εγώ ας πούμε με το διδακτορικό μου έπεισα την NASA να μιλήσει μαζί μου. Η καρδιά μου ήταν ανοιχτή, το διδακτορικό έγινε το διαβατήριο μου. Αλλά δεν είμαι μόνο αυτό.
Βλέπουν το πάθος, την πίστη που έχει κάποιος αλλά και τα εφόδια, που δείχνουν ότι δεν θα εγκαταλείψεις στον πρώτο μήνα. Γιατί σαν καλλιτέχνες είμαστε  temperamentally emotional και αυτό μπορεί να μην το θέλουν, είναι πολύ πιο μεθοδολογικοί και ψυχροί οι επιστήμονες. Και αυτό όμως χρειάζεται.

Η μόδα είναι ένας τέτοιος μεταξύ χώρος για την τέχνη και την επιστήμη;

Eγώ έκανα textile design στην Αθήνα και fashion design στο Παρίσι ως μεταπτυχιακό και μετά δίδαξα fashion design για 9 χρόνια. Η μόδα είναι εφαρμοσμένη τέχνη. Δεν είναι απλά φοράω ένα ρούχο, είναι προκαλώ σκέψη, θέτω ερωτήματα. Ερώτημα και έρωτας είναι ομόρριζα, υπάρχει μια έλξη μέσα σε αυτό. Καθετί που γεννά ερωτήματα είναι για εμένα ερωτικό, χωρίς να είναι σεξουαλικό. Βγάζει ερώτηση, άρα εμπνέει. Όταν αναρωτιέσαι ή απορείς, σου γεννάται μια ερώτηση που μπορεί να μην απαντήσεις εσύ αλλά τα παιδιά ή τα εγγόνια σου. Η μόδα ως τέχνη κάνει την ερώτηση και η επιστήμη έρχεται να απαντήσει.

Η πορεία σας δεν μπορεί παρά να μας εξάψει το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό. Ποιο από τα πεδία στα οποία δραστηριοποιείστε αγαπάτε περισσότερο; Τα διαχωρίζετε;

Εγώ ξεκίνησα με interior design και συγκεκριμένα textile. Tότε ήταν ΤΕΙ, τώρα Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και ειδικεύτηκα στην μαρμαρογραφία, μια τεχνική που χρησιμοποιείται στα βιβλία και την έβαλα σε υφάσματα, σε μάσκες, σε γλυπτά… Και πάλι τότε δεν έμενα μόνο σε αυτό που μου δινόταν. Το text και το textile στο Bauhaus ήταν πολύ στενά συνδεδεμένα, από το κείμενο, προέκυπτε το ύφασμα. Δηλαδή αν δεν έχεις μια παιδεία δεν μπορείς να σκεφτείς για αυτό που κάνεις. Και αυτή η παιδεία είναι μεγάλο ερώτημα σήμερα. Είναι παιδεία το scrolling που κάνουμε; Tα viral; Ή είναι κάτι επιδερμικό που μετά από λίγο περνά και δεν μπορεί να μας επηρεάσει ουσιαστικά, αλλά μας αγγίζει σαν σκουπίδι; Οπότε υπάρχουν τα σκουπίδια της μόδας, αλλά είναι και μόδα το να τρώμε σκουπίδια.

Μετά το textile design πήγα στο fashion design και ήμουν πολύ ανήσυχος, πήγαινα από το textile στο fashion από το fashion στο art και στα in between spaces, αυτό που λέμε σήμερα interdisciplinary.

Aυτό τότε δεν υπήρχε αλλά εμένα μου άρεσε, ήθελα να είμαι original και αυτό νομίζω ήταν πούμε βοήθησε να ξεχωρίσω, δεν μένω στα τετριμμένα.
Στο μεταπτυχιακό μου στην Σορβόννη άρχισα να αναρωτιέμαι πώς συνδέεται η εφαρμοσμένη τέχνη που είναι η fashion και το textile με τις visual arts και art plastique. Και μέσα από το art plastique ανακάλυψα το “art elastique” και το οποίο το φαντάστηκα σαν να μπορείς με έναν τρόπο να τις τραβήξεις και από design μπορεί να γίνει αρχιτεκτονική, μετά πάλι ζωγραφική και γλυπτική. Αυτές οι «ελαστικές» τέχνες είναι που με ενδιαφέρουν, αυτές που μπορείς να φορμάρεις εσύ.

Το interdisciplinary studies θα διαδοθεί ακόμα περισσότερο στο μέλλον και τα παιδιά θα επιλέγουν εκείνα τι ακριβώς θέλουν να σπουδάσουν, γιατί τώρα υπάρχουν περιορισμοί. Αν κάνεις fashion design γιατί να μην μπορείς να βάλεις και βιολογία μέσα σε αυτό; Ή μικροβιολογία; Τώρα έχει ξεκινήσει να γίνεται αυτό. Πχ τώρα υπάρχουν τα smart fabrics, που «διαβάζουν» το σώμα μας, τις ανάγκες του… Πλέον έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που η μόδα τείνει να γίνει μόνο high tech, σχεδόν να μην έχει αισθητική, σαν να είμαστε ρομπότ.

Πιστεύετε ότι στο μέλλον αυτό θα επικρατήσει;

Δεν μπορώ να πω, αλλά νομίζω θα τα έχουμε όλα. Όπως όταν είχαμε ακόμα τα κρινολίνα και ο Dior τα καταργούσε.

Ήσασταν ο πρώτος που εισήγαγε την χρήση του silica aerogel στην τέχνη και συγκεκριμένα στην γλυπτική. Μπορείτε να μας εξηγήσετε με απλά λόγια τις ιδιότητες του υλικού;

Μετά την Σορβόννη ήθελα να κάνω science. Κάποια στιγμή ήμουν σε ένα λεωφορείο στο Βερολίνο –έχω γεννηθεί σε λεωφορείο και όταν είμαι μέσα σε τέτοια έχω διάφορες ιδέες- είχα πάει να δω τον Christo και την Jeanne-Claude, γιατί μελετούσα καλλιτέχνες που χρησιμοποιούσαν το fashion σε έργα τέχνης. Ξύπνησα όταν το λεωφορείο έκανε στάση σε ένα βενζινάδικο και είδα το ηλιοβασίλεμα, ένα κρύο χειμωνιάτικο ηλιοβασίλεμα και σκέφτηκα κάτι λείπει εδώ, ένα τετράγωνο σύννεφο! Το ονόμασα νεφέλη στον κύβο (Νεφέλη)3 και με αυτό με δέχθηκαν στο MIT.

Ακούγονται απλά, αλλά δεν είναι. Όμως υπάρχουν ευλογίες, έχεις ένα ταλέντο ή θα το «θάψεις» ή θα το εξελίξεις.
Έτσι ξεκίνησα και ψάχνοντας, ήρθε κάποιος και μου είπε έχω ένα υλικό που μοιάζει με σύννεφο. Όταν μου το έφερε και το άγγιξα είπα, «Αυτό δεν είναι σύννεφο, αυτό είναι ουρανός»! Το υλικό αυτό σε μαύρο φόντο δείχνει μπλε όπως ο ουρανός με το χάος πίσω του και περνώντας φως από μέσα του δείχνει πορτοκαλί σαν το ηλιοβασίλεμα. Αυτά τα χρώματα με μάγεψαν και 25 χρόνια αυτός είναι ο μεγαλύτερός μου έρωτας.

To silica aerogel;

Ακριβώς, πυριτική αερογέλη στα ελληνικά, αν και δεν θα βρείτε πολλή σχετική βιβλιογραφία. Ανακαλύφθηκε το 1937 από τον Steven Kistler. Ήταν ένα στοίχημα μεταξύ χημικών μηχανικών για το αν μπορούμε από την μαρμελάδα να αφαιρέσουμε το υγρό, χωρίς να συρρικνωθεί η μαρμελάδα, να γίνει δηλαδή σχεδόν αέρας, αλλά χωρίς να συρρικνωθεί. Και ο Kistler βρήκε αυτό που λέγεται υπερπυριτική ξήρανση. Ξεκίνησαν να πειραματίζονται με διαφορετικά υλικά, δημιουργώντας aerogel του πυριτίου, του γραφίτη, ουσιαστικά είναι μια τεχνική που μετατρέπει το εκάστοτε υλικό σε αέρα.

Το silica aerogel είναι αέρας γυαλιού. Δεν το είχε χρησιμοποιήσει κανείς στην τέχνη ή το design και άρχισα να το δουλεύω εγώ. Μετά ήρθα σε επαφή με την NASA, έφερα τεχνολογία από εκεί και την πήγα στην Καρδίτσα από όπου κατάγομαι και μετά στην Αθήνα. Τώρα είμαι στον Δημόκριτο, κάνω έρευνα εκεί στο Institute of Nanoscience & Nanotechnology. Και έχω το skyforsale.com, όπου πουλάω τα μπουκαλάκια του εμφιαλωμένου ουρανού. Τα ίδια τα δίνω και στην Αμερική σε έναν φίλο και συνάδελφο, από τον οποίο με έμαθε η Coperni και με προσέγγισε. Είμαι ο μόνος που μπορεί να το κάνει 3D και οι συνταγές μου έχουν μηδέν συρρίκνωση. Eίναι ένα χυτό υλικό που μπαίνει σε καλούπι, για αυτό είναι γλυπτό. Αλλά είναι γυαλί, θέλει γλυκιές φόρμες.

Θα μπορούσε μελλοντικά αυτή η τεχνολογία να αξιοποιηθεί στην μόδα ως μια πιο βιώσιμη και eco friendly εναλλακτική έναντι άλλων υλικών;

Παντού. Στην μόδα υπάρχει ήδη. Τo aerogel χρησιμοποιείται για μόνωση ειδικών ρούχων για ακραία χαμηλές θερμοκρασίες. Θα χρησιμοποιηθεί επίσης στα παράθυρά μας γιατί τώρα εντείνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Το aerogel είναι το καλύτερο θερμομονωτικό και το χρησιμοποίησε η NASA για να μαζέψει αστρόσκονη, γιατί είναι το μόνο υλικό που παρόλο που φαίνεται έτσι αιθέριο μπορεί να αντέξει πολύ μεγάλη θερμοκρασία και πίεση. Αντέχει 4000 φορές το βάρος του και 1200 βαθμούς Κελσίου, δεν καίγεται. Μπορεί να εφαρμοστεί σε τεχνολογία αεροπλάνων, αυτοκινήτων, θερμομόνωση, και ηχομόνωση. Είναι ανακυκλώσιμο, αν το τρίψεις θα γίνει άμμος γυαλιού. Είναι βιώσιμο από την στιγμή που δεν χαλά.

Για την βιωσιμότητα στην μόδα γενικά τι σκέφτεστε;

Εκεί πρέπει να ξαναγυρίσει η μόδα. Υπάρχει το Systeme de La Mode, ένα βιβλίο που είχε γράψει ο Roland Barthes. Είναι άλλο πράγμα η μόδα και άλλο το σύστημα της μόδας. Η μόδα από μόνη της είναι υπέροχη, το σύστημά της είναι που πήγε λάθος.

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει fast fashion και αυτό θέλει προσοχή γιατί, αντί να κάνουμε καλό, έχουμε κάνει ζημιά. Φοράμε τα ρούχα σαν να είναι χαρτοπετσέτες και τα πετάμε.
Η μόδα πρέπει να ξαναγυρίσει στην συλλογικότητα, στο να ξέρουμε ότι αυτό που κάνουμε είναι όμορφο για εμάς, αλλά δεν επηρεάζει αρνητικά τον διπλανό μας, εκεί έχει κάνει το λάθος η μόδα. Είναι μια μόδα που κοιτάζει το εγώ της, χωρίς να ενδιαφέρεται αν πληγώνει το περιβάλλον ή τον διπλανό της. Στρεφόμαστε στο sustainable fashion όχι για τα οικολογικά δέρματα ή οτιδήποτε –είναι και υποκρισία να λέμε ότι δεν φοράμε δερμάτινα αλλά τρώμε κρέας-. Υπάρχουν πολλά προβλήματα εδώ που θέλουν προσοχή σχετικά με το φαίνεσθαι και το είναι. Η τέχνη δεν παίζει με αυτό, ενώ το fashion το κάνει. Υπάρχει οντολογική διαφορά. Όχι ότι κάποια από τις δύο είναι καλύτερη.

Η μόδα ομορφαίνει τον κόσμο, η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο όπως είχε πει ο Dostoevsky. Αλλά πρέπει να ξαναγυρίσουμε στο ρούχο σαν να είναι σπίτι μας. Υπάρχει σύνδεση την μόδας με τον ουρανό. Ο πλανήτης μας χωρίς τον ουρανό, την ατμόσφαιρα θα καταστρεφόταν, είναι το ρούχο του.

Και εσείς τον αιχμαλωτίσατε τον ουρανό και σε κοσμήματα, όταν συνεργαστήκατε με τον οίκο Boucheron, το 2020.

Και πάλι τότε ήρθε μία παραγγελία για μπουκαλάκια εμφιαλωμένου ουρανού από την Αμερική και συγκεκριμένα από την Boucheron. Επικοινώνησα τότε με την creative director Claire Choisne και κανόνισα να τους πάω δείγματα στο Παρίσι. Έτσι ξεκίνησε η συνεργασία. Με ρώτησαν πώς θα το κάναμε κόσμημα (επειδή καθώς είναι νανοπορώδες υλικό συγκρατεί πάνω του τα αποτυπώματα μας) και είπα με γυαλί. Είχε λευκόχρυσο aerogel και 6.000 διαμάντια!

Πιστεύετε οι γυναίκες γοητεύονται από ένα τέτοιο concept και κατ΄επέκταση δώρο;

Εγώ το προτείνω και ως οικολογικό δώρο και συμβολικό. Με το να έχεις τον ουρανό επάνω σου νιώθεις από πολύ μεγάλος μέχρι πολύ μικρός. Έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε πόσο μικροί είμαστε, σκεφτόμαστε πλέον τον πλανήτη μας διαφορετικά, πιο υπεύθυνα. Δύο έργα μου θα πάνε φωτογραφημένα στην Σελήνη με το πρόγραμμα MoonArk του Carnegie Mellon University σε συνεργασία με το Jet Propulsion Laboratory (JPL) της NASA. Θα σταλούν 300 συνολικά έργα τα οποία θα είναι χαραγμένα σε ζαφείρι.

Ένα τέτοιο δώρο σε βάζει να σκεφτείς ποια είναι η δική σου θέση στο ζήτημα και ελπίζω να το προλάβουμε, να μην καταστρέψουμε τον πλανήτη.

Τελικά πόσο πολύ σας εμπνέει ο ουρανός!

Όταν κάτι το κοιτάζουμε από χαμηλά, το περιβάλλει ο ουρανός. Εμάς τους ίδιους όταν βρισκόμαστε σε εξωτερικό χώρο. Το ίδιο ισχύει και για τα αγάλματα!

Αγάλματα όπως … μια Καρυάτιδα ας πούμε;

Σχετικά με τις Καρυάτιδες, πήραν την μία στο Λονδίνο. Αυτό που προτείνω μέσα από το paper που έκανα σε Art & Science περιοδικό είναι να αντικαταστήσουμε τα χέρια που λείπουν από την άλλη με aerogel που θα μοιάζει με ουρανό και να τα εκθέσουμε στο Μουσείο της Ακρόπολης (αντίστοιχα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φτιάξαμε κυκλαδίτικα ειδώλια από aerogel αντί για μάρμαρο και ήταν υπέροχα). Παράλληλα, ετοιμάζω ένα βιβλίο που θα λέγεται Τέχνη Υψωμένη στην Δύναμη της Επιστήμης (Art Raised To The Power Of Science).

Σαν άνθρωπος της επιστήμης και της τεχνολογίας που είστε, θα ήθελα να μοιραστείτε την γνώμη σας για την Artificial Intelligence στην μόδα και όχι μόνο.

Eίναι ένα πολύ ωραίο τέχνασμα για να αντικαταστήσουν τους ανθρώπους, αλλά εγώ πιστεύω στους ανθρώπους και αγαπώ πολύ τους ανθρώπους και την ανθρώπινη επαφή. Θυμάστε τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη που ζούσε στο πιθάρι, όταν ο νεαρός Αλέξανδρος τον ρώτησε αν χρειάζεται κάτι, ο φιλόσοφος του απάντησε «μικρόν από του ηλίου μετάστηθι» (παραμέρισε λίγο γιατί μου κρύβεις τον ήλιο). Αυτό θα πάθουμε σε λίγο δεν θα βλέπουμε τον ήλιο από τους τόσους δορυφόρους που χρειάζεται για να δουλέψει το Artificial Intelligence.

Kαι είναι και clopyright, δηλαδή αντί να δημιουργούμε θα κλέβουμε ο ένας τις ιδέες του άλλου, αφού δεν πληρώνεις και πνευματικά δικαιώματα. Δεν είναι ωραίο, ούτε ηθικό για εμένα. Το AI είναι σίγουρο ότι θα μας γυρίσει boomerang. Θα υπάρξει όμως ένα dead end και θα επιστρέψουμε σε κάποιες αξίες.