Λι Μίλερ και Μαν Ρέι – Μαθήτρια και δάσκαλος, εραστές, αντίπαλοι

«Ωστόσο, η ζωντάνια και η ομορφιά της Μίλερ δημιούργησαν προβλήματα στην ίδια και σε όσους την αγάπησαν» γράφει η Lucy Davies στην Telegraph. «Βρισκόταν διαρκώς υπό πολιορκία από άνδρες που ήθελαν να την κάνουν κτήμα τους και οδηγούσε τους καλλιτέχνες σε κορυφές δημιουργικότητας».

Ο Ζαν Κοκτώ την έβαλε στην ταινία του Το Αίμα ενός Ποιητή (Blood of a Poet), ο Πάμπλο Πικάσο σκιαγράφησε την τέλεια μορφή της σε όχι λιγότερα από έξι πορτρέτα.

Κανείς, ωστόσο, δεν πλησίασε το πάθος που ενέπνευσε στον καλλιτέχνη και φωτογράφο Μαν Ρέι. Για τρία έντονα χρόνια εργάστηκαν δίπλα-δίπλα στο στούντιό του, πρώτα ως καλλιτέχνης και μαθητευόμενη, μετά ως εραστές και καλλιτεχνικά ισότιμοι, τελικά ως πικροί αντίπαλοι. Όταν χώρισαν το 1932, ο Ρέι είχε φτάσει στα πρόθυρα της τρέλας, από την οποία θα χρειαζόταν δεκαετίες για να συνέλθει.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Tosca R 🇫🇷🇮🇹🇺🇸 (@artwithtosca)

«Τον κυνήγησα»

Το ζευγάρι συναντήθηκε για πρώτη φορά στον επάνω όροφο ενός μπαρ που ονομαζόταν Bateau Ivre στη λεωφόρο Raspail, όχι μακριά από το στούντιο του Μαν Ρέι στο Μανπαρνάς. «Ήταν σκόπιμο από μέρους μου, τον κυνήγησα» αποκάλυψε η Μίλερ, σε συνέντευξη που έδωσε στο American Home Journal, το 1975.

Στο στυλ ενός σύγχρονου γιοτ αναψυχής, με μια σπειροειδή σκάλα από νίκελ που οδηγούσε από το ισόγειο στο κατάστρωμα, η Λι κάθισε και περίμενε. «Ξαφνικά ο Μαν Ρέι αναδύθηκε κατά κάποιον τρόπο μέσα από το πάτωμα στην κορυφή της κυκλικής σκάλας. Έμοιαζε με ταύρο με εξαιρετικό κορμό και πολύ σκούρα φρύδια και σκούρα μαλλιά. Του είπα: "Το όνομά μου είναι Λι Μίλερ και είμαι η νέα σας μαθήτρια. Ο Μαν είπε: 'Δεν έχω μαθητές. Έφευγε για το Μπιαρίτζ την επόμενη μέρα και του είπα: 'Κι εγώ το ίδιο'. Δεν κοίταξα ποτέ πίσω!».

Η μετάβαση στο Μπιαρίτζ ήταν η αρχή μιας περιπέτειας. Και οι δύο είχαν έρθει από τη Νέα Υόρκη αρχικά και οι δύο επιθυμούσαν να επανεφεύρουν τον εαυτό τους. Της έβγαζε φωτογραφίες στο δρόμο, ακουμπισμένη στο κομψό ανοιχτό Voisin του, φορώντας ένα μπερέ που ταίριαζε με το δικό του. Όταν επέστρεψαν στο Παρίσι, τηλεγράφησε στον πατέρα της για να του πει ότι είχε πάρει δωμάτια στη λεωφόρο Μονπαρνάς και ότι θα έμενε για να σπουδάσει φωτογραφία.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Leo Koenig Inc. (@leokoeniginc)

«Ξέχασαν γιατί είχαν πάει»

Το Μονπαρνάς «ήταν το κέντρο των πάντων τότε» θα πει αργότερα η Λι. «Υπήρχαν μερικά καταπληκτικά εστιατόρια όπου έβρισκες τον Τζέιμς Τζόις, τον Χέμινγουεϊ και όλους αυτούς τους ανθρώπους με τις συντροφιές τους γύρω τους. Η αλληλεπίδραση των ιδεών ανανέωνε και υποκινούσε τη δουλειά όλων».

Το στούντιο του Μαν Ρέι βρισκόταν στην πιο επιθυμητή περιοχή. Μέσα από μια πόρτα με πλακάκια ώχρας, μια ζωφόρος με μούσες Art Nouveau οδηγούσε τον επισκέπτη στο εσωτερικό, όπου μια πλάκα με το όνομά του «σύστηνε» την ισόγεια διπλοκατοικία του. Αρχικά, η Λι εργαζόταν ως βοηθός και ρεσεψιονίστ του, κερδίζοντας τους επισκέπτες με την εξαιρετική ομορφιά της.

Η δημοσιογράφος μόδας Ματζ Γκάρλαντ περιέγραψε πώς «τους υποδέχθηκε ένα όραμα τόσο υπέροχο που ξέχασαν γιατί είχαν πάει».

«Ήμασταν σχεδόν το ίδιο πρόσωπο όταν δουλεύαμε»

Ο Ρέι έδωσε στη Λι μια μικρή πτυσσόμενη φωτογραφική μηχανή Kodak και άρχισε να της μαθαίνει ό,τι ήξερε. Σύντομα, εγκατέλειψε το δωμάτιο που νοίκιαζε και μετακόμισε μαζί του. Η Μίλερ και ο Ρέι έγιναν κομμάτι ενός ζωηρού και κλειστού κοινωνικού συνόλου και έκαναν διακοπές στη νότια Γαλλία με τον Πικάσο και τη σουρεαλίστρια φωτογράφο Ντόρα Μάαρ.

Όταν τα οικονομικά μειώνονταν, η Μίλερ επέστρεφε στο μόντελινγκ ποζάροντας για λογαριασμό του φωτογράφου-βαρόνου Τζορτζ Χόινινγκεν-Χουένε.

Το ταλέντο της Λι ως φωτογράφου φάνηκε από νωρίς και σύντομα ξεπέρασε τον ρόλο της ως βοηθός. Παρά το γεγονός ότι ο Ρέι ήταν 17 χρόνια μεγαλύτερός της, η καλλιτεχνική τους συνεργασία ήταν απολύτως αμοιβαία.

«Ήμασταν σχεδόν το ίδιο πρόσωπο όταν δουλεύαμε» είπε η ίδια. Αυτή η συνεργασία έφτασε στο αποκορύφωμά της το 1930 με την τυχαία ανακάλυψη του solarisation, μιας τεχνικής που προσέδιδε σε μια φωτογραφία μια ασημένια αύρα. Το solaration έγινε η καλλιτεχνική μανία της εποχής, εκτοξεύοντας τη φωτογραφία από χειροτεχνία σε υψηλή τέχνη.

«Πρέπει να κανονίσεις να ζήσεις ως σύζυγός μου»

Ένας τόσο στενός τρόπος εργασίας ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε προβλήματα και το 1931 άρχισαν να φαίνονται οι ρωγμές. Η Λι είχε κουραστεί από τον υποδεέστερο ρόλο της. Καθώς η φήμη της άνθιζε, διεκδικούσε όλο και περισσότερο την ανεξαρτησία της. Ο Ρέι ήταν διχασμένος ανάμεσα στο να βοηθήσει να χτίσει την καριέρα της και στο να προσπαθήσει να την κρατήσει για τον εαυτό του.

«Πρέπει να κανονίσεις να ζήσεις ως σύζυγός μου, παντρεμένη ή όχι» της έγραψε ο Ρέι. «Δεν μπορώ να σε δω με κανέναν άλλο τρόπο. Αντιμετωπίζω πάρα πολλά προβλήματα και μια από αυτές τις μέρες θα καταρρεύσω. Αυτή είναι η τελευταία φορά που αποσύρομαι κατόπιν αιτήματός σου. Με αγάπη, Μαν».

Οι Σουρεαλιστές ήταν μια μποέμικη ομάδα και απαιτούσαν την L'Amour fou «ελεύθερη αγάπη» - αλλά ενώ όλοι συμφωνούσαν ότι η ζήλια έπρεπε να εξοριστεί, για τις γυναίκες ίσχυαν διαφορετικά πρότυπα. Η φιλία της Λι με τον Κοκτώ, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας Το Αίμα ενός Ποιητή, οδήγησε τον Μαν σε απόγνωση, και όταν εκείνη ανταποκρίθηκε στις προτάσεις του Ρώσου κοσμικού Ζίζι Σβίρσκι, εκείνος βγήκε εκτός εαυτού.

Κάτω από το παράθυρο του στούντιο της Λι

Το θυελλώδες κλίμα επιδεινώθηκε ένα βράδυ, όταν η Μίλερ έβγαλε ένα πεταμένο αρνητικό από τον κάδο του στούντιο του Ρέι και άρχισε να το περικόπτει σε κάτι δικό της. Οργισμένος ο Ρέι την πέταξε έξω. Όταν η Λι επέστρεψε μετά από μέρες, βρήκε ένα αντίγραφο της φωτογραφίας καρφωμένο στον τοίχο. Είχε κόψει την εικόνα του λαιμού της με ένα ξυράφι και την είχε καλύψει με κόκκινο μελάνι.

Εκείνη απάντησε αγοράζοντας ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για τη Νέα Υόρκη. Όταν συνειδητοποίησε τι είχε κάνει, ο Ρέι αγόρασε ένα πιστόλι λέγοντας στους πάντες ότι δεν μπορούσε να αποφασίσει αν έπρεπε να πυροβολήσει τη Λι ή τον εαυτό του.

Το πιστόλι εμφανίζεται στο χέρι του σε μια αυτοπροσωπογραφία με ένα σχοινί γύρω από το λαιμό του και ένα μπουκάλι δηλητήριο δίπλα του, σκηνοθετημένη τις πρώτες πρωινές ώρες, μετά από μια νύχτα που πέρασε ουρλιάζοντας στη βροχή κάτω από το παράθυρο του στούντιο της Λι.

«Σε φιλάω»

Στους μήνες που ακολούθησαν τη διάσπαση, ο Ρέι δημιούργησε δύο από τα πιο διάσημα έργα του. Πρώτον, κόλλησε μια φωτογραφία του ματιού της Μίλερ στο εκκρεμές ενός μετρονόμου και έστειλε μια φωτογραφία του στο περιοδικό Surrealist, με την οδηγία: «Κόψτε το μάτι από μια φωτογραφία κάποιου που αγαπήθηκε αλλά δεν τον βλέπουμε πια. Συνδέστε το μάτι στο εκκρεμές ενός μετρονόμου και ρυθμίστε το βάρος του ώστε να ταιριάζει με τον επιθυμητό ρυθμό. Συνεχίστε μέχρι το όριο της αντοχής σας. Με ένα σφυρί καλά στοχευμένο, προσπαθήστε να καταστρέψετε το σύνολο με ένα μόνο χτύπημα».

Το Observatory Time - the Lovers, ένας καμβάς με τα κόκκινα χείλη της Μίλερ κρεμασμένα στον ουρανό πάνω από το Παρίσι, είχε το δικό του συνοδευτικό ποίημα: «Σε συναντώ στο ομοιόμορφο φως και στον άδειο χώρο και, μοναδική μου πραγματικότητα, σε φιλάω».

Αργότερα, επανήλθε και φωτογράφισε τον πίνακα κρεμασμένο πάνω από έναν καναπέ, όπου μια γύψινη γυναικεία φιγούρα βρίσκεται αποκεφαλισμένη. Χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να μπορέσουν οι δυο τους να «θάψουν το τσεκούρι». Συναντήθηκαν ξανά το 1937, σε ένα πάρτι των Σουρεαλιστών, αναζωπυρώνοντας τον παλιό τους έρωτα ως μια βαθιά φιλία που διήρκεσε μέχρι τον θάνατό του Μαν Ρέι, το 1976.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Eme Muskan ouvre les cahiers (@eme_muskan_cahiers)

«Φαινόταν σαν γυναίκα του»

«Το σπίτι μας ήταν γεμάτο με έργα του Μαν Ρέι» λέει, κάποια στιγμή, ο γιος της Μίλερ, Άντονι Πένροουζ. Ως παιδί η αληθινή φύση της σχέσης κρατήθηκε μακριά του. Αλλά το 1977, λίγο μετά το θάνατο της μητέρας του, ο Πένροουζ βρήκε στη σοφίτα τα πορτρέτα του Ρέι που την απεικόνιζαν. «Αυτό με έκανε να επαναξιολογήσω τα πάντα» λέει. «Αυτό δεν ήταν ιστορία της τέχνης, αλλά μια ιστορία αγάπης».

(Η Μίλερ παντρεύτηκε τον φωτογράφο Ρόλαντ Πένροουζ το 1947 και στα 40 της έμεινε έγκυος στον γιο της, Άντονι).

Ένα από τα πιο συγκινητικά δώρα που βρήκε ο Πένροουζ ήταν ένα ξύλινο κουτάκι κουβανέζικου πούρου με διατρημένο έναν φακό από ματάκι πόρτας. Ο Ρέι γνώριζε ότι η Μίλερ υπέφερε τρομερά από κατάθλιψη - χάρη στη μετέπειτα καριέρα της ως πολεμική ανταποκρίτρια - και ήλπιζε ότι το κουτί θα της έδινε μια διαφορετική προοπτική.

Η τελευταία φορά που συναντήθηκαν ο Ρέι και η Λι ήταν το 1974, με αφορμή την αναδρομική έκθεση του πρώτου στο ICA του Λονδίνου, όταν εκείνος ήταν 85 ετών. Του προμηθεύτηκε ένα αναπηρικό καροτσάκι, από το οποίο σύρθηκε αμέσως και μπήκε σε μια μεγάλη εγκατάσταση με σωλήνα σε μια από τις γκαλερί. Η Μίλερ σύρθηκε στην άλλη άκρη, και συναντήθηκαν στη μέση, σκασμένοι στα γέλια.

Κάθε μέρα που βρισκόταν στο Λονδίνο, τον επισκεπτόταν στο ξενοδοχείο του. «Κάθονταν δίπλα-δίπλα στο κρεβάτι» θυμήθηκε αργότερα η βοηθός του. «Υπήρχε έντονη τρυφερότητα μεταξύ τους. Φαινόταν σαν γυναίκα του».

Όταν ο Πένροουζ έμαθε για τη σχέση της μητέρας του με τον Μαν Ρέι και την οδύνη που υπέστησαν ο ένας από τα χέρια του άλλου, πώς ένιωσε; «Με ενέπνευσε» λέει. «Υπήρξε τεράστια επιρροή στη ζωή μου, ότι μια τόσο τρομερή σύγκρουση θα μπορούσε να επιλυθεί και να αφήσει μια τόσο βαθιά, διαρκή αγάπη».