Καμίλ Κλοντέλ – Η τραγική γλύπτρια που η ιστορία τη θέλει απλώς «ερωμένη του Ροντέν»

«Της έδειξα πού να βρει χρυσό, αλλά ο χρυσός που βρίσκει ανήκει σε εκείνη». Αυτά είναι τα λόγια του Αύγουστου Ροντέν (Auguste Rodin), ειπωμένα για την πιο ταλαντούχα μαθήτριά του, την Καμίλ Κλοντέλ (Camille Claudel). Όταν ο γηραιότερος Γάλλος γλύπτης την πήρε υπό την προστασία του εκείνη ήταν μόλις 19 ετών, εκείνος 42, και η εξαιρετική της όρεξη ήταν εμφανής.

Στα 20 της δημιούργησε το πρώτο της μεγάλο έργο, το Πορτρέτο του Πολ Κλοντέλ, 16 ετών (1884), μια πήλινη προτομή του μικρότερου αδελφού της, ενός εξίσου πρώιμου ταλέντου που αργότερα θα γινόταν γνωστός ως διάσημος ποιητής και δραματουργός.

Ήθελε να (του) ξεφύγει

Ο Ροντέν αποδείχθηκε μια μεγάλη δημιουργική έμπνευση για το ταλέντο της Καμίλ, αλλά είναι προφανές ότι η έντονη σχέση τους απέδωσε καρπούς και στο δικό του έργο. Ήταν μια σύνθετη συνεργασία που διήρκεσε σχεδόν 15 χρόνια, αλλά τελικά η Κλοντέλ ένιωσε την ανάγκη να απελευθερωθεί από τον μέντορά της, γιατί δεν ήταν απλώς η χαρισματική μαθήτρια του Ροντέν, αλλά η βοηθός του, η μούσα του και η ερωμένη του.

Ο μόνος τρόπος για να κερδίσει την αναγνώριση του δικού της έργου και να αναπτυχθεί το ταλέντο της ανεξάρτητα από το δικό του, ήταν, όπως ένιωθε, να ξεφύγει. Αλλά αν και το φως της τέχνης της θα έκαιγε με πυρετώδη ένταση για λίγα χρόνια ακόμη μετά τον χωρισμό τους, η δημιουργική της ζωή ήταν τραγικά βραχύβια.

Πάντα στη σκιά του μεγάλου ανδρός

Κι ενώ ο Ροντέν μνημονεύεται μέσα στις δεκαετίες με κάθε καλλιτεχνική ευκαιρία, η Κλοντέλ χάθηκε μέσα στις λεπτομέρειες του ιστορικού χρόνου, παρόλο που από τη δεκαετία του 1980 το ενδιαφέρον για τη ζωή και το έργο της έχει αυξηθεί, με ταινίες, πολυάριθμες βιογραφίες, ακόμη και ένα θεατρικό έργο και ένα μπαλέτο να έχουν παραχθεί, πολλά, όμως, από τα οποία επικεντρώνονται φυσικά (ενίοτε και αποκλειστικά) στην έντονη σχέση της με τον Ροντέν.

Για να προστεθεί στον κατάλογο μια ταινία του 2017, που ονομάζεται απλώς «Rodin», η οποία επικεντρώνεται στον λιγότερο φωτογενή, πρεσβύτερο γλύπτη, αλλά, επίσης, στέκεται στη σχέση του με την Κλοντέλ.

Ωστόσο, από το έργο της Κλοντέλ, σήμερα υπάρχουν συνολικά μόνο 90 έργα, αφού μεγάλο μέρος του έργου της καταστράφηκε από το ίδιο της το χέρι ή απλώς χάθηκε.

Ερωτικά γλυπτά νεαρών ζευγαριών

Από τα έργα που σώζονται τα περισσότερα είναι μικρά, οικεία έργα, σε αντίθεση με τα μεγάλα έργα του Ροντέν. Τα περισσότερα από αυτά χυτεύτηκαν σε μπρούντζο χρόνια μετά το μοντέλο τους, από τον έμπορο της στο Παρίσι, Εζέμ Μπλοτ.

Ορισμένα, όπως η ρομαντική και οδυνηρά τρυφερή Σακουντάλα, που έχει κοινό θέμα με τα ερωτικά γλυπτά νεαρών ζευγαριών του Ροντέν, παραμένουν ως γύψινα κομμάτια, καθώς δεν μπόρεσε να πάρει παραγγελία γι' αυτά. Σε αντίθεση με τον διάσημο μέντορά της, η Κλοντέλ δεν έλαβε ποτέ δημόσια παραγγελία, αν και εξέθετε τακτικά τα έργα της κατά τα χρόνια της ενεργής δραστηριότητάς της και συχνά επαιρόταν από τους κριτικούς για το εξαιρετικό ταλέντο της και την «υλική εκφραστικότητα» των έργων της.

«Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Ροντέν, το περιεχόμενό τους είναι ελάχιστα απροκάλυπτα σεξουαλικό» γράφει η κριτικός τέχνης, Fisun Güner, στο bbc.com και συνεχίζει: «Μάλλον έχουν μια σιωπηλή, εσωτερική και μάλλον μελαγχολική παρουσία, που αντιστοιχεί στη μικρή, οικεία κλίμακά τους».

Στο άσυλο Ville-Evrard

Αν η Κολντέλ ξέφυγε ποτέ από τη σκιά του Ροντέν, ωστόσο, ήταν μόνο για να βυθιστεί στην αφάνεια και την απομονωμένη παράνοια, καθώς η εξαιρετικά προικισμένη Γαλλίδα γλύπτρια μαράζωσε σε ψυχιατρείο τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής της.

Η ψυχική της υγεία επιδεινώθηκε επί σειρά ετών και το 1913 εισήχθη σε άσυλο, αφού διαγνώστηκε ότι έπασχε από παραληρηματική ψύχωση. 

Στο άσυλο Ville-Evrard (αργότερα μεταφέρθηκε στο Montdevergues στο Vaucluse, στη νοτιοανατολική Γαλλία, όπου και παρέμεινε) δεχόταν σπάνια επισκέψεις. Ο υποστηρικτικός πατέρας της είχε πεθάνει τον ίδιο μήνα του εγκλεισμού της, αν και δεν της το είπαν παρά μόνο αργότερα, ενώ η μητέρα της επέλεξε να μην ξαναδεί ποτέ την κόρη της.

Εν τω μεταξύ, ο Πολ, το κεφάλι του οποίου είχε συχνά σμιλεύσει, την επισκέφθηκε μόλις πάνω από δώδεκα φορές μέσα σε 30 χρόνια. Τα άλλοτε στενά δεμένα αδέλφια αντάλλασσαν επιστολές, αλλά ο Πολ βρισκόταν συχνά στο εξωτερικό ως διπλωμάτης.

«Είναι τρομερό να είσαι τόσο εγκαταλελειμμένη»

Εξίσου σπαρακτικό, αν όχι περισσότερο, είναι το γεγονός ότι δεν έπλασε ποτέ ξανά ούτε ένα κομμάτι πηλό. Η ζωή της όπως την ήξερε, απλά σταμάτησε.

Οι παρανοϊκές παραισθήσεις της την έκαναν να φοβάται ότι ο Ροντέν θα έκλεβε τις ιδέες της αν συνέχιζε να εργάζεται, φόβος που περιέγραψε σε αμέτρητες επιστολές, καθώς και σε επιστολές που εξέφραζαν απλώς την αγωνία της.

«Είναι τρομερό να είσαι τόσο εγκαταλελειμμένη», έγραψε στον γιατρό του ασύλου το 1915. «Δεν μπορώ παρά να υποκύψω στη θλίψη που με κατακλύζει».

Ο Ροντέν, ωστόσο, συνέχισε να τη στηρίζει οικονομικά από απόσταση, δημιουργώντας ένα μικρό ταμείο μετά το θάνατό του. Πάντα εξέφραζε την επιθυμία να υπάρχει μια αίθουσα «Camille Claudel» όταν θα άνοιγε στο Παρίσι ένα μουσείο αφιερωμένο στο έργο του. Το Μουσείο Ροντέν άνοιξε δύο χρόνια μετά το θάνατο του Γάλλου γλύπτη, αλλά αυτή η επιθυμία για μια αίθουσα αφιερωμένη στην εξαιρετική μαθήτριά του δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Το σπίτι της έφηβης Καμίλ

Πλέον, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, τα περισσότερα από αυτά τα 90 έργα της Κλοντέλ έχουν συγκεντρωθεί στο νέο τους σπίτι, στο Μουσείο Camille Claudel στο Nogent-sur-Seine, μια μικρή, νυσταγμένη και γραφική πόλη στις όχθες του Σηκουάνα, 100 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Παρισιού, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένεια Κλοντέλ το 1876.

Σχεδιασμένο από τον Αντέλφο Σκαρανέλο, το λιτό τούβλινο κτίριο με τα μεγάλα παράθυρα από γυαλί ενσωματώνει το σπίτι, στο οποίο οι Κλοντέλ έζησαν για τρία χρόνια, καθώς ο πατέρας της είχε διοριστεί υποθηκοφύλακας της πόλης.

Εδώ ήταν που η έφηβη Καμίλ δημιούργησε τα πρώτα αναγνωρισμένα νεανικά έργα της, μεταξύ των οποίων μια προτομή του Μπίσμαρκ, μια του Ναπολέοντα και μια του Δαυίδ και του Γολιάθ, τα οποία δυστυχώς χάθηκαν. 

Ο Άλφρεντ Μπουσέ, αναγνωρισμένος τοπικός γλύπτης της εποχής, ο οποίος ήταν ένθερμος υποστηρικτής των νέων καλλιτεχνών, ήταν αυτός που ορίστηκε από τον πατέρα της ως μέντορας της νεαρής Καμίλ, διότι σε αντίθεση με τη μητέρα της, από την οποία η Κλοντέλ σπάνια ένιωθε αγάπη, ο πατέρας της ενθάρρυνε και υποστήριζε το καλλιτεχνικό της ταλέντο.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Getty (@gettymuseum)

Η γνωριμία με τον Ροντέν

Λίγο αργότερα, όταν εγκαταστάθηκε στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές της στη γλυπτική (στην Ακαδημία Colarossi, καθώς η υψηλού κύρους École des Beaux-Arts άρχισε να δέχεται γυναίκες μόλις το 1897) και ο Μπουσέ δεν μπορούσε να συνεχίσει να επιβλέπει την εξέλιξή της, την πρότεινε στον Ροντέν.

«Και φαντάζεται κανείς ότι αυτή ήταν πράγματι η ανακάλυψη που αναζητούσε, διότι αν και ο Ροντέν ήταν στενά συνδεδεμένος με την ουμανιστική παράδοση που ανάγεται στον Μιχαήλ Άγγελο, η νεωτερικότητα του πρώτου εμπεριείχε τη ριζοσπαστική εκφραστικότητά του και τις απλοποιημένες μορφές του, τις μισές μορφές του και τις ογκώδεις αναδυόμενες μορφές του, που μοιάζουν να βγαίνουν από αρχέγονο βράχο» εξηγεί η Fisun Güner στο bbc.com.

«Δημιουργικά καταπιεσμένη από τον Ροντέν»

«Νομίζω ότι αυτή η σύνδεση βοήθησε τη δημιουργικότητά της, είτε χάρη στον διάλογο με το έργο του Ροντέν, που εμπλούτισε το δικό της, είτε ως αναφορά από την οποία προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί» σχολιάζει η Σεσίλ Μπερτράν, διευθύντρια του Μουσείο Camille Claudel.

«Την οδήγησε να ανανεώσει την έμπνευσή της και να δημιουργήσει ένα εντελώς νέο και σύγχρονο στυλ. Αλλά κατά καιρούς φαίνεται επίσης να αισθάνθηκε δημιουργικά καταπιεσμένη από τη σύνδεσή του. Ήταν πάντα πρόθυμη να εδραιώσει την καλλιτεχνική της ανεξαρτησία».

Η έκτρωση και οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες

Ωστόσο, όσο δύσκολη και φορτισμένη συναισθηματικά κι αν αποδείχτηκε η σχέση της μακροπρόθεσμα (κάποια στιγμή πιθανώς έκανε έκτρωση και ίσως υπήρξαν και άλλες εγκυμοσύνες, αν και δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για το τι απέγιναν αυτές -όλα αυτά ενώ ο Ροντέν ζούσε με τη μακροχρόνια σύντροφό του Ρόουζ Μπιουρέ και τα παιδιά τους) δημιουργικά η σχέση αποδείχτηκε ένα απύθμενο χρυσωρυχείο.

«Τα πορτρέτα της συγκαταλέγονται στα μεγαλύτερα επιτεύγματά της, συμπεριλαμβανομένης της σπλαχνικά ισχυρής προτομής που φιλοτέχνησε για το εντυπωσιακό κεφάλι του Ροντέν. Τα χαρακτηριστικά του οστέινα, ο λαιμός του που γέρνει στην πλάτη μυώδης και δυνατός, ο Ροντέν ισχυρίστηκε ότι ήταν το αγαπημένο του ομοίωμα. Πρόκειται για γλυπτική πλήρως στρογγυλεμένη, και αυτό είναι που την κάνει τόσο δυναμική» περιγράφει η Fisun Güner στο bbc.com.

«Και τι αντίθεση κάνει το αυστηρό πρόσωπο του μέντορά της με το τρυφερό κεφάλι ενός παιδιού στο Little Châtelaine, το οποίο αποτυπώνει την αθωότητα χωρίς συναισθηματισμούς. Είτε πρόκειται για την παχιά φρεσκάδα της νεότητας, είτε για την ευπάθεια της γερασμένης σάρκας (για παράδειγμα, στο θαυμάσιο τρισυπόστατο έργο Η Ώριμη Ηλικία, με την παρακαλούσα νεαρή κοπέλα και ένα ηλικιωμένο, ανεμοδαρμένο ζευγάρι που απεικονίζεται σε μια παράξενη αγκαλιά, μια μεγαλύτερη εκδοχή του οποίου μπορεί να δει κανείς στο Musée d'Orsay στο Παρίσι), το τσαλακωμένο, στροβιλισμένο ύφασμα ή τη λιποθυμία ενός ζευγαριού που χορεύει αγκαλιά σε ένα βαλς, η ευελιξία της Κλοντέλ, μαζί με την ικανότητά της να αποτυπώνει το απολύτως ανθρώπινο, είναι εξαιρετικά συγκινητική».

Η αποκατάσταση της ιστορίας

Το γεγονός ότι η φήμη της Καμίλ Κλοντέλ έχει επιτέλους διασωθεί από τον τίτλο «το μοναχικό ναυάγιο της ζωής της» και ότι έχει τελικά βγει από την αφάνεια με το δώρο του έργου της είναι σπουδαίο -τα λίγα που άφησε πίσω της είναι ακόμα φρέσκα, ακόμα εντυπωσιακά και ακόμα ισχυρά. 

*Η Καμίλ Κλοντέλ πέθανε στις 19 Οκτωβρίου 1943, στην Αβινιόν, στη Γαλλία.