Εύη Νομικού: «Δε νομίζω ότι υπάρχει κάτι το οποίο δεν μπορούμε να καταφέρουμε ως γυναίκες»

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές πριν λίγους μήνες, η καθηγήτρια Γεωλογική Ωκεανογραφίας Εύη Νομικού με ερευνητική ομάδα του Υποθαλάσσιου Παρατηρητηρίου Σαντορίνης SANTORY του ΕΚΠΑ, βρισκόταν σε μια σημαντική ωκεανογραφική αποστολή με το ωκεανογραφικό σκάφος «RRS Discovery» του National Oceanography Centre με στόχο τη διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των υδροθερμικών συστημάτων της καλδέρας της Σαντορίνης και του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος, που παίζουν σημαντικό ρόλο στις μαγματικές διεργασίες.

Δεν ξέρω αν καταλάβατε πολλά από αυτά, όμως σίγουρα αυτό που θα αντιληφθείτε με την πρώτη κουβέντα σίγουρα είναι ότι η Εύη Νομικού είναι μια επιστήμονας που σ' ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον, λατρεύει τόσο πολύ αυτό που κάνει που δεν καταλαβαίνει από εμπόδια, πλασματικά διλήμματα σαν αυτά που βάζει η πατριαρχική κοινωνία στις γυναίκες και στέκεται ισότιμα και πανάξια σ' έναν ολοένα και πιο απαιτητικό χώρο: της έρευνας και της ακαδημαϊκής καριέρας στον τομέα της. Το είχε υποσχεθεί στον παππού της.

Βλέποντάς σε και γνωρίζοντάς σε πια, ως μία από τους επιστήμονες που μας ενημέρωσε για τη Σαντορίνη, η πρώτη αίσθηση που είχα είναι η αγάπη σου για αυτό που κάνεις…

Ναι, το υπερλατρεύω. Θεωρώ ότι σπούδαζα όλα αυτά τα χρόνια και έκανα τόσο μεγάλη έρευνα, ιδιαίτερα στο θαλάσσιο χώρο γύρω από τη Σαντορίνη, έτσι ώστε να μπορέσω να βοηθήσω με τις γνώσεις που έχω, εάν τυχόν έρθει ένα πρωτότυπο γεωλογικό φαινόμενο, όπως αυτό που συναντήσαμε στη Σαντορίνη. Είναι τόσο μεγάλη η έρευνα που έκανα για αυτή την περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού που έφεραν αποτέλεσμα στο να βοηθήσω τον κόσμο αλλά και αντίστοιχα να κατανοήσω πολύ καλύτερα το τι συμβαίνει σε αυτή την περιοχή. Δηλαδή, έχοντας πολλά δεδομένα στη διάθεσή μας και αναλύοντάς τα και συμμετέχοντας σε ωκεανογραφικές αποστολές, μπορούσαμε να καταλάβουμε τι γίνεται στο θαλάσσιο χώρο.  

Πώς αποφάσισες να σπουδάσεις γεωλογία και να εξειδικευθείς στη Γεωλογική Ωκεανογραφία; 

Έχω γεννηθεί στη Σαντορίνη. Είμαι γέννημα -θρέμμα Σαντορινιά. Τα παιδικά μου χρόνια τα πέρασα σ’ ένα χωριό που λέγεται Βόθωνας. Πάντοτε είχα τη χαρά να ζω μαζί με τους παππούδες μου και πάντα άκουγα τις  ιστορίες τους γύρω από το ηφαίστειο. Αυτή ήταν η ζωή τους. Τα πάντα γύριζαν γύρω από το ηφαίστειο. Άρα είναι άνθρωποι, οι οποίοι έζησαν τις ηφαιστειακές  εκρήξεις. Επίσης, αυτό που θυμάμαι και έχω στο μυαλό μου είναι όταν ήμασταν πολύ μικρά, τα βράδια που ήμασταν στον παππού και στη γιαγιά- γιατί ο μπαμπάς μου ήταν καπετάνιος και η μητέρα μας άφηνε στον παππού και στη γιαγιά- μας μιλούσαν για τις ηφαιστειακές εκρήξεις και πώς ζούσαν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια των εκρήξεων. Αυτό μου είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον στο πώς οι άνθρωποι συνυπάρχουν με τα ηφαίστεια και για τι βλέπουμε αυτά τα σωστικά μέσα στην Καλδέρα. Τελειώνοντας το σχολείο στην Αθήνα πλέον, αποφάσισα στην τρίτη λυκείου ότι, μία από τις επιλογές μου, θα ήταν η Γεωλογία. Ήμουν συνειδητοποιημένη ότι θέλω να γίνω γεωλόγος. Αυτό βέβαια που μου είχε ιντριγκάρει περισσότερο το ενδιαφέρον ήταν μια φράση του παππού, η οποία έλεγε ότι εμείς δεν φοβόμαστε το ηφαίστειο- πάντα το ηφαίστειο για τους Σαντορινιούς είναι η Νέα Καμένη- αλλά αυτό που φοβόμαστε είναι ο Κολούμπος, το υποθαλάσσιο ηφαίστειο γιατί παρόλο που δεν ζούσαν το 1650, άκουγαν ότι έγινε μια μεγάλη καταστροφική έκρηξη, υπήρχαν αναθυμιάσεις και έγινε τσουνάμι. Στη μνήμη των παλιών, ήταν πάντοτε ένα μεγάλο καταστροφικό υποθαλάσσιο ηφαίστειο που έγινε μια καταστροφή. Όταν άρχισα να σπουδάσω Γεωλογία, προσανατολίστηκα περισσότερο στην Ωκεανογραφία, δηλαδή στη θαλάσσια έρευνα, λόγω του ότι είχα βάλει στο στόχο ζωής να καταλάβω τι σημαίνει Κολούμπος, τι σημαίνει αυτό το υποθαλάσσιο ηφαίστειο, τι είναι θαλάσσια έρευνα και να ερμηνεύσω το φόβο των Σαντορινιών σε σχέση με αυτό το υποθαλάσσιο ηφαίστειο.

Γιατί όμως σου ασκούσαν τόσο μεγάλη γοητεία τα υποθαλάσσια ηφαίστεια;

Ήταν σαν να εκπληρώνω ένα στόχο του παππού, ο οποίος πραγματικά δεν μπορούσε να καταλάβει τι σημαίνει Κολούμπος και πώς είναι αυτό το υποθαλάσσια ηφαίστεια. Ήταν σαν να του έδειχνα ότι εγώ έχω σπουδάσει για να εξαλείψω αυτό το φόβο και ότι εγώ είμαι εκεί για να σου δείξω πραγματικά με τα δικά μου τα μάτια, παρόλο που ο παππούς είχε πεθάνει, το πώς πραγματικά είναι αυτό το ηφαίστειο. Έτσι όταν τελειώνω το γεωλογικό, ξεκινώ το διδακτορικό μου για τη σεισμική κρίση στη Νίσυρο το 1995-96, όπου πάλι κοντά βρισκόταν ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο. Και όταν πλέον από το 2001 αρχίζω και συμμετέχω σε ωκεανογραφικές αποστολές της Σαντορίνης, είχα βάλει σαν στόχο να βουτήξω με το βαθυσκάφος του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών όπου ήμουν ήδη πολλά χρόνια, σε όλα τα υποθαλάσσια ηφαίστεια. Όταν ήρθε η στιγμή το 2007 να καταδυθώ μέσα στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπο με το βαθυσκάφος, αυτή η κατάδυση, που για μένα ήταν μία από τις ωραίες εμπειρίες της ζωής μου, ήταν αφιερωμένη στον παππού. Συνδέομαι απίστευτα και μελετώ πάρα πολύ αυτό το ηφαίστειο και ο δικός μου στόχος είναι να συντηρήσω αυτό το υποθαλάσσιο παρατηρητήριο, να τοποθετήσω μηχανήματα και να παρακολουθώ το ηφαίστειο. Ο στόχος είναι όλα αυτά τα μηχανήματα να συνδεθούν με οπτικές ίνες, έτσι ώστε να έχουμε αυτό που έχουν και στο εξωτερικό, real time monitoring, δηλαδή οποιαδήποτε καταγραφή να γίνεται σε πραγματικό χρόνο, έτσι ώστε να μην χρειαζόμαστε ωκεανογραφικές αποστολές.

 Ως κορίτσι πώς μεγάλωσες στο χωριό; 

Μεγάλωσα έχοντας δύναμη. Δεν ξεχώριζα, απλά πάντοτε έκανα κάτι πιο τολμηρό από τα υπόλοιπα κορίτσια. Έπαιζα ποδόσφαιρο στην αλάνα, έγραφα και ανέβαζα θεατρικές παραστάσεις, τις οποίες τις παίζαμε σε ένα μεγάλο χώρο που λεγόταν «Δεξαμενή», εκεί στον Βόθωνα.  Δεν ήμουν αρχηγός αλλά μπορούσα να οργανώσω τα υπόλοιπα παιδιά για να παίξουμε ένα παιχνίδι. Και πάντοτε ένιωθα ισότιμη, δηλαδή έβλεπα τον εαυτό μου ότι ό,τι κάνει ένα αγόρι, να σκαρφαλώσει σ’ ένα τοίχο π.χ. θα το έκανα και εγώ. Ήμουν πιο τολμηρή από τα υπόλοιπα κορίτσια και δεν ένιωθα ότι υπολειπόμουν από τα αγόρια. Ίσως γι’ αυτό ακολούθησα και αυτό το επάγγελμα. Να είσαι στη θάλασσα και να αντιμετωπίζεις, δύσκολες καιρικές συνθήκες. Να είσαι μακριά από την οικογένειά σου. Να μπαίνεις μέσα σε βαθυσκάφη. Να είσαι ένα και δύο μήνες, ουσιαστικά, σε ένα ωκεανογραφικό πλοίο. Αυτό είναι τόλμη. Διάλεξα ένα επάγγελμα το οποίο είναι πολύ δύσκολο, όχι απλά να επιβιώσει, αλλά και να διακριθεί μία γυναίκα.

Οι γονείς σου, τι ρόλο έπαιξαν στη διάπλαση του χαρακτήρα σου;

Ουσιαστικά η μητέρα μου μας μεγάλωσε γιατί ο πατέρας μου ως ναυτικός έλειπε ενάμιση με δύο χρόνια σε κάθε ταξίδι. Με μεγάλωσε η μητέρα μου ώστε να είμαι ανεξάρτητη. Να βασίζομαι στα δικά μου πόδια, να είμαι δυνατή και να μπορώ να αντιμετωπίσω τα πάντα. Τη θαυμάζω τη μητέρα μου.    

Όλα αυτά τα χρόνια ως καθηγήτρια Πανεπιστημίου, ως μία ενεργητική και δραστήρια ερευνήτρια στο πεδίο, ως εξέχουσα επιστήμονας που σε επιλέγουν από ξένες αποστολές έχεις βιώσει σεξισμό;  

Οι ξένες ωκεανογραφικές  αποστολές, αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ισότιμα. Στην Ελλάδα υπάρχει το θέμα. Αφενός μεν οι γυναίκες ωκεανογράφοι, ιδιαίτερα δε οι γεωλόγοι, είναι λίγες και αφετέρου υπάρχει πάντα αυτή η αίσθηση ότι γιατί έχει άποψη μία γυναίκα επιστήμονας σ’ ένα επάγγελμα, σ’έναν τομέα που είναι ανδροκρατούμενος. Πολύ περισσότερο θα μετρήσει ο λόγος ενός άντρα, σε ένα τέτοιο ανδροκρατούμενο περιβάλλον, παρά μιας γυναίκας. Θα πρέπει να παλέψει πάρα πολύ ότι αξίζει.

Έχεις βιώσει κάτι πιο προσωπικό;

Φυσικά. Όταν αποφάσισα να ακολουθήσω ακαδημαϊκή καριέρα υπήρχαν οι καθηγητές, οι οποίοι όταν τους είπα ότι προέρχομαι από ένα Ελληνικό Κέντρο Θαλασσιών Ερευνών, αλλά όταν ήθελα να έχω ακαδημαϊκή καριέρα, μου είπαν χαρακτηριστικά: «Γιατί αντέχεις εσύ σε ωκεανογραφική αποστολή; Γιατί δεν κάθεσαι στο σπίτι να πλένεις πιάτα;». Τα έχουμε ακούσει και αυτά. Βέβαια ήμουν πολύ τυχερή γιατί ο μέντοράς μου, ο κύριος Δημήτρης Παπανικολάου, ο οποίος τώρα είναι ομότιμος, ήταν αυτός ο οποίος πραγματικά στάθηκε δίπλα μου και με βοήθησε στο μέγιστο, ποτέ δεν μου έκοψε τα φτερά, ποτέ δεν μου είπε ότι δεν θα το κάνεις εσύ, θα το κάνει κάποιος άλλος. Πάντοτε με αντιμετώπιζε ισότιμα προς τους ξένους αλλά και προς τους άντρες συναδέλφους.
Ακόμα και τώρα, πάντως, που είμαι καθηγήτρια, σε αυτό το χώρο γενικά της θαλάσσιας έρευνας, τις γυναίκες τις αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη διστακτικότητα. Δεν είναι τόσο δυνατός ο λόγος της. Δηλαδή κάνουμε μεγαλύτερη προσπάθεια να πείσουμε ότι πράγματι αυτό συμβαίνει επιστημονικά, ενώ στο εξωτερικό δεν συμβαίνει αυτό.

 Γιατί πιστεύεις ότι συμβαίνει αυτό;

Στην Ελλάδα δεν θεωρούμε ισότιμη τη γυναίκα στην επιστήμη. Ο ρόλος του άντρα και στην επιστήμη θα πρέπει να είναι πολύ πιο υψηλά. Γιατί δε νομίζω ότι δεν υπάρχουν γυναίκες, οι οποίες είναι άριστες. Κάνουμε προσπάθεια να πείσουμε ότι επιστημονικά είναι σωστό αυτό που λέμε. Έχω συμμετάσχει και συνεχίζω να συμμετέχω σε πάρα πολλές ξένες ωκεανογραφικές αποστολές. Εκεί ποτέ δεν ένιωσα μειονεκτικά. Ποτέ δεν ένιωθα ότι δεν με αντιμετωπίζουν ισότιμα. Εκεί έπρεπε να αποδείξεις, όπως όλοι μας, ότι κάτι στέκει επιστημονικά χωρίς σεξιστικές προκαταλήψεις, ότι είσαι άξια ως επιστήμονας, ότι έχεις  κατάλληλες γνώσεις με δυσκολία μεν αλλά με αντικειμενικά κριτήρια. 

 Εσύ πώς είσαι ως καθηγήτρια;

Το γεωλογικό γενικό είναι ένα δύσκολο τμήμα και αυτό που λέω στα κορίτσια αλλά και στα παιδιά γενικώς, είναι ότι θα πρέπει να τους αρέσει πάρα πολύ η ύπαιθρος, να πηγαίνουν έξω, να αγαπάνε πολύ την γεωλογία, τη φύση, το περιβάλλον, γιατί σαν γεωλόγος θα πρέπει να πιάνεις  τη γη… άρα πρέπει να σου αρέσει πολύ. Και χαίρομαι πολύ γιατί τώρα στη δική μου ομάδα ως καθηγήτρια, έχω μόνον κοπέλες, οι οποίες θέλουν να ασχοληθούν με το αντικείμενο... Ίσως και να είμαι έμπνευση λόγω της αγάπης, που δείχνω στην επιστήμη μου.  

 Μπήκες ποτέ στο δίλημμα που συνήθως βάζει τις γυναίκες η πατριαρχική κοινωνία, «καριέρα ή οικογένεια»;

Ήθελαν να με βάλουν, απλά δεν μπήκα ποτέ. Γιατί ήμουνα πολύ αποφασισμένη. Αγαπώ περισσότερο αυτό που κάνω. Είμαι από τους λίγους τυχερούς ανθρώπους που πραγματικά το επάγγελμά μου με γεμίζει. Πάντα αυτό ήθελα να κάνω και αυτό κάνω και ανεξάρτητα από τις δυσκολίες, το ακολουθώ πιστά. Ως γυναίκα, όμως, δεν μπορείς να στηρίξεις πάρα πολύ την οικογένειά σου. Δηλαδή, βρίσκεσαι μακριά σε πολλές προσωπικές στιγμές των παιδιών σου. Θυμάμαι, χαρακτηριστικά, ο πιτσιρίκος μου ήταν πέντε μηνών, εγώ έπρεπε να φύγω ένα μήνα για ωκεανογραφική αποστολή και έπρεπε να αφήσω ένα μωρό πέντε μηνών στη μαμά μου για ενάμιση μήνα. Υπάρχουν Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιές που τα πέρασα, μέσα σε ένα πλοίο. Όμως έχω τη στήριξη της οικογένειας. Δηλαδή, οι γονείς μου πάντα με στήριζαν να κάνω αυτό που θέλω. Μετά όταν πλέον παντρεύτηκα, στην αρχή, σαφώς ήταν δύσκολο ένας σύζυγος, ο οποίος δεν είναι στον ίδιο χώρο με εμένα, να κατανοήσει ποιο είναι το δικό μας δύσκολο επάγγελμα. Στη συνέχεια, όμως, κατανόησε ότι αυτό που κάνω, με κάνει ευτυχισμένη και με στήριξε σε όλα. Είμαι αρκετά τυχερή.

 Τα παιδιά σου τι προσωπικότητες είναι;

Είναι πολύ ελεύθερα. Δεν επεμβαίνω καθόλου στις επιλογές τους. Η κόρη μου είναι 17 πια και ο γιος μου 15. Δεν τους έχω διαβάσει ποτέ. Είναι ανεξάρτητα πλάσματα και προσπαθώ να τους δώσω το μήνυμα που μου έχει δώσει η δική μου μαμά: Να βασίζονται πάντοτε στις δικές τους δυνάμεις και να προχωράνε. Είναι δύο παιδιά, τα οποία μεγαλώνουν πάρα πολλές φορές χωρίς τη μαμά τους. Είναι πάντα με τον μπαμπά τους ή με τη γιαγιά τους πολλές φορές, αλλά χωρίς να είναι η μητέρα τους δίπλα. Και αυτό σαφώς όταν ήταν πιο μικρά, τους στιγμάτισε πάρα πολύ. Δεν μπορούσαν να το κατανοήσουν. Βέβαια τώρα που είναι πολύ πιο μεγάλα, είναι έφηβοι πλέον, καταλαβαίνουν και κατανοούν. Και μάλιστα σε όλη αυτή την ιστορία της Σαντορίνης έχουν συνειδητοποιήσει και καταλάβει και σαφώς νιώθουν περήφανοι για αυτό που κάνει η μαμά τους. Όχι, για μόνο την επιστήμη της, αλλά και αυτό που έκανε η μαμά τους απέναντι στους κατοίκους της Σαντορίνης. Και το πώς ουσιαστικά διαχειρίζεται μια τέτοια πολύ πολύ δύσκολη κρίση.

Ποιο μήνυμα θέλεις να δώσεις ως επιστήμονας, μαμά, γυναίκα; 

Το πιο προσωπικό μήνυμα είναι αυτό που έλεγε και ο παππούς: Να ακολουθούμε τα όνειρά μας και να κάνουμε το επάγγελμά που έχουμε επιλέξει με αγάπη. Να κάνουμε το επάγγελμά μας με απίστευτη αγάπη. Οι γυναίκες μπορούμε να τα καταφέρουμε ανεξάρτητα από τα εμπόδια, είτε επαγγελματικά είτε προσωπικά, τα οποία μπορούν να μας βάλουν. Η δύναμή μας και η θέλησή μας είναι πολύ μεγάλη. Γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι το οποίο δεν μπορούμε να καταφέρουμε.