Έφη Σπύρου – Κάποτε μοντέλο με διεθνείς συνεργασίες, σήμερα καλλιτέχνις της γυναικείας φωνής

«Το σώμα και το βλέμμα λειτουργούν για μένα ως πεδία αντίστασης, ευαλωτότητας και συνύπαρξης. Αναζητώ τη δυνατότητα ενός εαυτού που δεν παγιώνεται, που διαφεύγει από τα στερεότυπα της κοινωνίας, των θεσμών, ακόμη και της τέχνης» εξηγεί η Έφη Σπύρου, η οποία έχει παρουσιάσει τη δουλειά της σε διεθνή πλαίσια — από το «Metamorphoses» στο Ελληνικό Περίπτερο της EXPO Dubai μέχρι το «Black Gold Flakes» στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, το «My Finest Fabulous and Amazing Math Book» στο London Festival of Architecture και το πρόσφατο «Luminous Strays» στη Σικελία. Έχω συμμετάσχει επίσης σε σημαντικές διοργανώσεις όπως Biennale Arcipelago Mediterraneo.

«Για μένα η τέχνη είναι τρόπος να βρίσκομαι στον κόσμο. Είναι πράξη και αναπνοή, ένα συνεχές κάλεσμα σε διάλογο για την ταυτότητα, τη μνήμη και την παρουσία μας» συμπληρώνει η Έφη Σπύρου πριν μας μιλήσει για τη μη κυβερνητική οργάνωση Runoart και το κινηματογραφικό της έργο Womanifesto.

Πριν από 5 χρόνια δημιουργήσατε τη Runoart, μία μη κυβερνητική οργάνωση που στοχεύει στην ενδυνάμωση της σύγχρονης τέχνης, στην ενίσχυση των διεπιστημονικών συνεργειών και στην υποστήριξη των τοπικών καλλιτεχνικών κοινοτήτων να προσεγγίσουν το διεθνές κοινό μέσω καινοτόμων μέσων. Ποια ανάγκη πυροδότησε τη δημιουργία της Runoart;

Η Runoart δημιουργήθηκε από μια εσωτερική ανάγκη να δοθεί πραγματικός χώρος στη σύγχρονη τέχνη ως φορέα κοινωνικής αλλαγής. Παρατήρησα ότι υπήρχε μια απόσταση ανάμεσα στις τοπικές καλλιτεχνικές κοινότητες και τη διεθνή σκηνή, μια απόσταση που συχνά οδηγούσε σε αόρατους αποκλεισμούς. Ήθελα έναν οργανισμό που καλλιεργεί συνεργασίες, ενδυναμώνει δημιουργούς και ανοίγει δρόμους—ένα περιβάλλον όπου η τέχνη μπορεί να συνομιλήσει με κοινωνικά ζητήματα, να δημιουργήσει γέφυρες και να αναδείξει νέες προοπτικές μέσα από διεθνείς συμπράξεις.

Ένα από τα πιο επιτυχημένα έργα σας, με διεθνή πορεία και βραβεύσεις, είναι το φιλμ Womanifesto, το οποίο μάλιστα γνώρισε τόσο μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό, που δημιουργήθηκε και το Womanifesto II. Θέλετε να μας πείτε πώς γεννήθηκε η ιδέα για το κινηματογραφικό αυτό έργο και γιατί αγαπήθηκε τόσο πολύ;

Το Womanifesto ξεκίνησε από την ανάγκη να ακουστεί η γυναικεία καλλιτεχνική φωνή σε μια εποχή που αλλάζει ραγδαία. Η έμπνευση προήλθε από την παράδοση των καλλιτεχνικών μανιφέστο, αυτά τα πυκνά κείμενα που άλλαξαν ολόκληρα καλλιτεχνικά κινήματα. Αναρωτήθηκα πώς θα ήταν αν γυναίκες δημιουργοί κοιτούσαν ευθέως την κάμερα και διατύπωναν, σε ένα λεπτό, τη δική τους διακήρυξη απέναντι στις προκλήσεις του σήμερα.

Έτσι γεννήθηκε το πρώτο μέρος του Womanifesto, και ένα χρόνο αργότερα το δεύτερο, προβάλλοντας συνολικά 30 γυναίκες δημιουργούς. Η υλοποίηση πραγματοποιήθηκε με την πολύτιμη υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας, του Λεβέντειου Ίδρυμα και της Λεβεντείου Πινακοθήκης, καθώς και του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Κύπρου.

Το Womanifesto έχει επίσης ταξιδέψει διεθνώς, συμμετέχοντας σε φεστιβάλ και οργανισμούς σε Ευρώπη, Αμερική και Λατινική Αμερική. Ανάμεσα στις σημαντικότερες διακρίσεις του συγκαταλέγονται το Best Experimental Award στα Los Angeles Film and Documentary Awards (2024), η επίσημη επιλογή στο Timeline:8 Video Art & Experimental Cinema Festival στη Βραζιλία (2023).

Το έργο αγαπήθηκε γιατί δίνει χώρο στη φωνή της κάθε δημιουργού με ένα παράπλευρο βλέμμα στο συλλογικό Είναι. Μιλάει για την γη, την καταγωγή, το τραύμα, την ίαση, το περιβάλλον, τη δικαιοσύνη, μέσα από την προσωπική ματιά της καθεμίας. Συνθέτει ένα συλλογικό έργο που φιλοδοξεί να φτάσει τις 360 φωνές από όλο τον κόσμο, δημιουργώντας το μεγαλύτερο- πρώτο μωσαϊκό φιλμ-μανιφέστο της γυναικείας φωνής στη σύγχρονη τέχνη.

Ένα από τα project που «τρέχουν» αυτή τη στιγμή στη Runoart είναι το Actsafe, ένα πρόγραμμα για την ενδυνάμωση κατά της έμφυλης βίας μέσω της τέχνης. Πώς μπορεί η τέχνη να βοηθήσει στη θωράκιση απέναντι σε ένα τόσο φλέγον ζήτημα;

Η τέχνη είναι μια γλώσσα που δεν φοβάται να εκθέσει την αλήθεια. Στο Actsafe αξιοποιούμε αυτή ακριβώς τη δύναμη: να φέρνει στην επιφάνεια εμπειρίες που συνήθως παραμένουν στη σιωπή. Η τέχνη λειτουργεί ως χώρος ασφάλειας, ως καθρέφτης συναισθημάτων, αλλά και ως μέσο ενδυνάμωσης.

Το πρόγραμμα, που υλοποιείται με τη στήριξη του Bodossaki Foundation και του NGO Support Center στην Κύπρο, με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ως στόχο να προσφέρει εργαλεία αυτογνωσίας, προστασίας και εκφραστικής απελευθέρωσης. Η τέχνη βοηθά τις συμμετέχουσες να αναγνωρίσουν όρια, να δώσουν μορφή σε δύσκολες εμπειρίες, να οικοδομήσουν ανθεκτικότητα και να ανακτήσουν τον έλεγχο της αφήγησής τους.

Στο πλαίσιο του προγράμματος θα πραγματοποιηθούν τέσσερα εργαστήρια στην ΑΣΚΤ στις 23–27 Νοεμβρίου 2025, με στόχο τη σύνδεση καλλιτεχνικής έκφρασης και ενδυνάμωσης. Η δράση θα κορυφωθεί τον Μάρτιο του 2026 με μια μεγάλη ανοιχτή γιορτή-εκδήλωση, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα και τις δημιουργικές διαδικασίες που αναπτύχθηκαν μέσα από το έργο. Σε μια εποχή όπου η έμφυλη βία παραμένει μια από τις πιο βαθιές πληγές της κοινωνίας, η τέχνη λειτουργεί ως πράξη αντίστασης, θεραπείας και συλλογικής αφύπνισης.

Στο διεθνές πρόγραμμα Cores, στο οποίο συνεργάζεστε με οργανισμούς από την Κύπρο και τη Μάλτα, στοχεύετε στην ευαισθητοποίηση του κόσμου της τέχνης πάνω στην κλιματική αλλαγή. Γιατί θεωρείτε ότι υπάρχει αυτό το κενό στον χώρο της τέχνης;

Παρότι οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης αγγίζουν και τον πολιτιστικό τομέα—τη φυσική κληρονομιά, τον βιοπορισμό των καλλιτεχνών, τις κοινότητες, τις παραστατικές τέχνες—η τέχνη έχει παραμείνει στο περιθώριο του διεθνούς περιβαλλοντικού διαλόγου. Πολλά πολιτιστικά ιδρύματα δεν διαθέτουν στρατηγική, πόρους ή τεχνογνωσία για να ενταχθούν ενεργά στη μετάβαση προς μια πιο βιώσιμη πραγματικότητα.

Το Cores, που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υφυπουργείο Πολιτισμού της Κύπρου, δημιουργήθηκε ακριβώς για να καλύψει αυτό το κενό. Στόχος του είναι να φέρει τον κόσμο της τέχνης σε διάλογο με περιβαλλοντικούς φορείς, να εντοπίσει ανάγκες, να προτείνει λύσεις και να ενισχύσει την ανθεκτικότητα του πολιτιστικού τομέα. Είναι ένα έργο με πραγματικά μετασχηματιστική φιλοδοξία: να τοποθετήσει το περιβάλλον στο επίκεντρο της πολιτιστικής πρακτικής και της πολιτικής, με βάση την αρχή ότι κανείς δεν πρέπει να μένει πίσω.

Πώς μπορούν να έρθουν σε συνεργασία ο πολιτιστικός και ο περιβαλλοντικός τομέας και σε τι οφέλη μπορούμε να στοχεύσουμε;

Πιστεύω βαθιά ότι η τέχνη έχει τη δύναμη να αλλάξει τον τρόπο που φανταζόμαστε το μέλλον. Το βλέπω ξανά και ξανά στη δουλειά μου: όταν αλλάζει η εικόνα, αλλάζει και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Για να υπάρξει, όμως, πραγματική περιβαλλοντική αλλαγή, χρειαζόμαστε νέες αφηγήσεις — τρόπους που θα μας επιτρέπουν να νιώσουμε, πριν καν κατανοήσουμε, όσα συνήθως μένουν στο περιθώριο.

Για μένα, η τέχνη είναι ένας τρόπος συμφιλίωσης: με όσα φοβόμαστε, με όσα αποφεύγουμε, με εκείνες τις πλευρές του εαυτού ή του κόσμου που μας φαίνονται «Άλλες». Το έχω βιώσει έντονα τόσο στο νέο μου φιλμ «Between Water and Roof: Stories of Black», όπου το σκοτάδι γίνεται πεδίο κατανόησης και ευαλωτότητας, όσο και στην τελευταία μου εγκατάσταση «Luminous Strays», που αναζητά εκείνες τις διάσπαρτες, αδέσποτες λάμψεις που μας συνδέουν ακόμη και όταν δεν το συνειδητοποιούμε.

Αυτός είναι και ο λόγος που επιμένω να φέρνω την τέχνη στο κέντρο της συζήτησης για την κοινωνική και περιβαλλοντική αλλαγή: γιατί χωρίς τη φαντασία, χωρίς το συναίσθημα, χωρίς τη δυνατότητα να δούμε το Άλλο όχι ως απειλή αλλά ως προέκταση του ίδιου μας του εαυτού, δεν μπορεί να υπάρξει καμία ουσιαστική μετάβαση.

Κι αν κάτι με κρατά αισιόδοξη, είναι ότι όταν δίνουμε χώρο στους καλλιτέχνες, γεννιούνται εικόνες που ανοίγουν δρόμους. Και δρόμοι που μέχρι χθες δεν υπήρχαν, μπορούν αύριο να γίνουν κοινό έδαφος — ένα έδαφος όπου άνθρωπος, φύση και αφήγηση συναντιούνται ξανά.

*Κεντρική φωτογραφία: Νίκος Παπαδόπουλος