Σε έναν κόσμο όπου το άνοιγμα ενός σχολικού βιβλίου είναι συχνά αυτονόητο (και κάποιες φορές, λίγο βαρετό), υπάρχουν μέρη όπου η ίδια συνήθεια μετατρέπεται σε πράξη θάρρους και αντίστασης. Η φετινή φωτογραφία της χρονιάς από τη UNICEF, που αποκαλύφθηκε μέσα από το Instagram account @unicef_photo_of_the_year, αποτυπώνει με συγκλονιστικό τρόπο αυτή την πραγματικότητα. Η εικόνα δείχνει τη δεκάχρονη Hajira, ένα κορίτσι από ένα απομακρυσμένο χωριό στην επαρχία Nangarhar, ανατολικά της Καμπούλ, να σκύβει πάνω από το ανοιχτό σχολικό της βιβλίο, με τα μάτια γεμάτα συγκέντρωση, περιέργεια και αποφασιστικότητα.
Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τη Γαλλίδα φωτορεπόρτερ Elise Blanchard, η οποία έχει αφιερώσει σημαντικό μέρος της καριέρας της στην καταγραφή της καθημερινότητας των παιδιών στο Αφγανιστάν. Η Elise γνώρισε τη Hajira σε ένα κέντρο υγείας, όπου το κορίτσι ανάρρωνε έπειτα από μήνες ασθένειας. Μαζί με έναν μεταφραστή, τη συνόδευσαν στο ταξίδι επιστροφής της στο χωριό της, όπου ζει με την οικογένειά της υπό συνθήκες φτώχειας. Η εικόνα εντάσσεται στη σειρά της Elise με τίτλο Girlhood in Afghanistan, που παρουσιάζει τη ζωή κοριτσιών και νεαρών γυναικών σε Καμπούλ και ορεινά χωριά, σε εργαστήρια ραπτικής, χώρους επεξεργασίας πολύτιμων λίθων και μυστικά σχολεία.
Η φωτογραφία της Hajira είναι ένα στιγμιότυπο του έμφυλου απαρτχάιντ και μια σιωπηλή κραυγή για το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Στο Αφγανιστάν, περισσότερα από 2,2 εκατομμύρια κορίτσια στερούνται την πρόσβαση στο σχολείο και η εκπαίδευση μετατρέπεται από βασικό δικαίωμα σε άπιαστο όνειρο. Κάθε φορά που ένα κορίτσι ανοίγει ένα βιβλίο, διεκδικεί με τρόπο αθόρυβο αλλά αποφασιστικό το μέλλον του, παλεύοντας ενάντια σε πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που το περιορίζουν. Όπως σημειώνει η UNICEF, «τα μάτια της μοιάζουν καθηλωμένα στο ανοιχτό βιβλίο στο πάτωμα, σαν να γνωρίζει ότι έχει ελάχιστο χρόνο για να μάθει».
Τα τελευταία χρόνια, οι επιπτώσεις των διατάξεων των Ταλιμπάν είναι εμφανείς: τα κορίτσια αποκλείονται από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πολλές γυναίκες αναγκάζονται να παραμείνουν στο σπίτι, στερούμενες βασικών ελευθεριών. Σε αυτό το πλαίσιο, η φωτογραφία της Hajira γίνεται σύμβολο δύναμης και ελπίδας, μια υπενθύμιση για το τι σημαίνει η παιδεία όταν δεν είναι αυτονόητη.
Η βράβευση της φωτογραφίας από τη UNICEF δεν είναι μόνο αναγνώριση της τεχνικής και αφηγηματικής ικανότητας της Elise Blanchard (μια ματιά στο Girlhood in Afghanistan θα σας πείσει), αλλά και μια προσπάθεια να φωτιστεί η πραγματικότητα που ζουν τα κορίτσια στο Αφγανιστάν. Κάθε χρόνο, το βραβείο απονέμεται σε φωτογράφους που καταγράφουν τη ζωή των παιδιών με τρόπο που αναδεικνύει την προσωπικότητά τους και τις συνθήκες υπό τις οποίες μεγαλώνουν.
Το φετινό διαγωνισμό ολοκλήρωσαν άλλες δύο σημαντικές δουλειές. Το δεύτερο βραβείο απονεμήθηκε στη Natalya Saprunova για το πρότζεκτ της Mongolia’s children at risk: The devastating impact of air pollution, όπου αποτυπώνει την απειλή που συνιστά η ατμοσφαιρική ρύπανση για την υγεία και την καθημερινότητα των παιδιών στη Μογγολία. Το τρίτο βραβείο πήγε στον Ινδό φωτογράφο Sourav Das, για τη σειρά Children in Jharia’s coal mines lose childhood to smoke, fire, and endless survival, η οποία αποκαλύπτει τη σκληρή πραγματικότητα των παιδιών στην πόλη Jharia της Ινδίας, εκεί όπου η παιδική ηλικία χάνεται μέσα σε καπνό, φωτιά και αδιάκοπο αγώνα επιβίωσης, στα μεγαλύτερα ανθρακωρυχεία της χώρας που λειτουργούν σχεδόν έναν αιώνα.
Αυτές οι φωτογραφίες υπενθυμίζουν ότι η παιδική ηλικία και τα βασικά δικαιώματα δεν είναι δεδομένα για όλα τα παιδιά του κόσμου. Το βλέμμα της Hajira, σκυμμένο πάνω στο βιβλίο της, είναι μια εικόνα που καθηλώνει και προκαλεί προβληματισμό, αλλά ταυτόχρονα εμπνέει. Δείχνει ότι ακόμη και κάτω από αντίξοες συνθήκες, η περιέργεια, η μάθηση κι η ελπίδα δεν μπορούν να σβήσουν.
Λίγο αργότερα, η Unicef ανέβασε μια σειρά από επτά αξιόλογες φωτογραφίες που διακρίθηκαν φέτος, κι ας μην κέρδισαν το βραβείο. Στις φωτογραφίες αυτές βλέπουμε την πραγματικότητα των παιδιών στην Ουκρανία, τη Νότιο Αφρική, τη Γάζα, το Ιράν κι αλλού.
