Υπάρχει μια φράση που πλανάται εδώ και χρόνια πάνω από τη σύγχρονη ζωή σαν άγραφος κανόνας: να κάνεις το σωστό. Το σωστό για την ψυχική σου υγεία. Το σωστό για το σώμα σου. Το σωστό για την εξέλιξή σου. Να κοιμάσαι νωρίς, να τρως καθαρά, να γυμνάζεσαι συστηματικά, να μην απαντάς ποτέ σε πρώην, να «κάθεσαι» με τα συναισθήματά σου αντί να τα μουδιάζεις. Η ευεξία δεν είναι πια απλώς μια επιθυμία, είναι ηθική υποχρέωση. Και όποιος παρεκκλίνει, έστω και για λίγο, νιώθει ότι απέτυχε.
Κάπου εδώ εμφανίζεται στα social media ένα μικρό, σχεδόν παιχνιδιάρικο trend που λειτουργεί σαν ρωγμή σε αυτό το άκαμπτο αφήγημα. Το «you look happier when». Βίντεο ανθρώπων που χαμογελούν στην κάμερα, ενώ από πάνω περνά η φράση: «δείχνεις πιο χαρούμενη όταν…». Για κάποιους η συνέχεια είναι προβλέψιμη: «όταν κοιμάσαι νωρίς», «όταν κόβεις το screen time», «όταν πίνεις νερό και κάνεις journaling». Για άλλους, όμως, το trend παίρνει μια απροσδόκητη, σχεδόν απενοχοποιητική τροπή: «όταν περνάς ένα Σαββατοκύριακο με τον πρώην σου και δεν το λες σε κανέναν», «όταν ακυρώνεις το γυμναστήριο για να λιώσεις στο κρεβάτι», «όταν πίνεις λίγο παραπάνω αντί να επεξεργαστείς τα συναισθήματά σου».
Δεν πρόκειται απλώς για χιούμορ. Είναι μια μικρή πολιτισμική δήλωση. Μια παραδοχή ότι, ναι, κάποιες φορές η χαρά δεν έρχεται από την αυτοπειθαρχία αλλά από την παρεκτροπή. Και ότι αυτό δεν μας κάνει αποτυχημένους· μας κάνει ανθρώπους.
Η ψυχοθεραπεύτρια Pamela Roberts, από τον οργανισμό Priory, εξηγεί ότι η σύγχυση ξεκινά από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ίδια την ευτυχία. Όπως λέει, υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη. Η λεγόμενη ηδονική ευτυχία (hedonic happiness) είναι εκείνη που προκύπτει από την απόλαυση και την ευχαρίστηση: ένα ωραίο φαγητό, μια αυθόρμητη έξοδος, ένα γέλιο χωρίς ενοχές. Είναι έντονη αλλά συνήθως βραχύβια. Από την άλλη, υπάρχει η ευδαιμονική ευτυχία (eudaimonic happiness), που σχετίζεται με το νόημα, τον σκοπό και τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Είναι αυτή που χτίζεται μέσα από προσπάθεια, στόχους, ακόμη και θυσίες.
Το πρόβλημα, σύμφωνα με την Roberts, δεν είναι ότι κυνηγάμε τη μία ή την άλλη. Είναι ότι προσπαθούμε να ζήσουμε αποκλειστικά μέσα στη δεύτερη, αντιμετωπίζοντας την πρώτη σχεδόν σαν ελάττωμα. Κι όμως, το να επιτρέπεις στον εαυτό σου περιστασιακά μια «ακατάστατη» επιλογή μπορεί να έχει και ψυχολογικά οφέλη. Μπορεί να λειτουργήσει ως μορφή ενσυνειδητότητας: είσαι παρών στη στιγμή, χωρίς να τη φιλτράρεις μέσα από το πρίσμα του «πρέπει».
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει λευκή επιταγή στην αυτοκαταστροφή. Η ίδια προειδοποιεί ότι όταν η παροδική ακαταστασία γίνεται μόνιμος τρόπος αποφυγής, τότε κάτι αλλάζει. Η υπερβολική προσκόλληση στην άμεση ευχαρίστηση μπορεί να μας κάνει ανεκτικούς μόνο στη χαρά και αλλεργικούς σε κάθε μορφή συναισθηματικού πόνου: τη βαρεμάρα, τη λύπη, την ενοχή.
Σε παρόμοιο μήκος κύματος κινείται και η ψυχοθεραπεύτρια Liz Kelly, συγγραφέας του βιβλίου This Book Is Cheaper Than Therapy. Για την Kelly, το κλειδί βρίσκεται στην ευελιξία. Στην ικανότητα να «ακούμε» τι χρειαζόμαστε τη συγκεκριμένη στιγμή, ακόμη κι αν αυτό δεν είναι η πιο υγιεινή επιλογή με όρους manual αυτοβελτίωσης. Το κρίσιμο ερώτημα, όπως λέει, δεν είναι τι κάνουμε, αλλά γιατί το κάνουμε. Είναι μια συνειδητή επιλογή που μας προσφέρει κάτι; Ή ένας μηχανισμός μουδιάσματος για να μην έρθουμε αντιμέτωποι με δύσκολα συναισθήματα;
Η διάκριση αυτή είναι σημαντική, γιατί από αυτήν εξαρτάται αν μια «messy» βραδιά θα μείνει απλώς αυτό – μια βραδιά – ή αν θα μετατραπεί σε ένα μοτίβο που σιγά σιγά υπονομεύει την καθημερινότητά μας. Η Roberts μιλά για τη διαφορά ανάμεσα στην περιστασιακή εκτόνωση και την αυτοϋπονόμευση. Η πρώτη μπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά. Η δεύτερη συνήθως υποδηλώνει βαθύτερα, άλυτα ζητήματα.
Γι’ αυτό και οι ειδικοί επιμένουν στη σημασία της πρόθεσης και του απολογισμού. Τι σε οδήγησε σε αυτή την επιλογή; Πώς ένιωσες μετά; Σε γέμισε ή σου άφησε περισσότερη ένταση; Η αυτοπαρατήρηση δεν χρειάζεται να είναι τιμωρητική. Μπορεί να συνυπάρχει με τη συμπόνια. Κανείς δεν είναι πειθαρχημένος, συγκροτημένος και «καθαρός» όλη την ώρα.
Ίσως, τελικά, αυτό που μας θυμίζει το «you look happier when» trend είναι κάτι απλό και ξεχασμένο: ότι μια ζωή αυστηρά δομημένη γύρω από αυτοέλεγχο και παραγωγικότητα οδηγεί συχνά στην εξουθένωση. Ότι η ανεμελιά, όταν δεν γίνεται τρόπος ζωής αλλά μικρή παρένθεση, μπορεί να είναι ένδειξη ζωντάνιας και όχι αποτυχίας. Η Roberts χρησιμοποιεί την εικόνα του σχοινοβάτη: η ισορροπία δεν επιτυγχάνεται με την ακινησία, αλλά με τη διαρκή, λεπτή προσαρμογή.
Να είμαστε, δηλαδή, ικανοί να περπατάμε ανάμεσα στη φροντίδα του εαυτού και στην απόλαυση, χωρίς να δαιμονοποιούμε καμία από τις δύο. Να αφήνουμε χώρο για τις «ακατάστατες» μας στιγμές χωρίς να τις μετατρέπουμε σε άλλοθι. Και ίσως, κάπου εκεί, να ανακαλύψουμε ότι η πραγματική ευεξία δεν βρίσκεται στο να κάνουμε πάντα το σωστό, αλλά στο να αντέχουμε – και να κατανοούμε – την ανθρώπινη ασυνέπειά μας.
