Η μητρότητα δεν είναι απλώς μια βιολογική ή κοινωνική κατάσταση αλλά, πολύ περισσότερο, ένα δυναμικό μετασχηματιστικό γεγονός που αλλάζει τη γυναίκα σε διαστάσεις που σπανίως αναλύουμε σε βάθος. Και όπως κάθε μεγάλη δύναμη, έτσι και αυτή έχει το φως και τη σκιά της. Πρόκειται για ένα είδος εσωτερικού σεισμού που μετακινεί τα πάντα μέσα σε μια γυναίκα: το σώμα, τον εγκέφαλο, τις προτεραιότητες, την ταυτότητά της. Δεν υπάρχει καμία άλλη ανθρώπινη εμπειρία που να συνδυάζει τόση φυσική εξάντληση, συναισθηματικό βάθος και υπαρξιακή αναδιάταξη. Από τη στιγμή που μια γυναίκα γίνεται μητέρα, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τον εαυτό της και τους άλλους αλλάζει αμετάκλητα. Το μυαλό της αρχίζει να λειτουργεί με άλλους ρυθμούς, ο χρόνος διαστέλλεται και συρρικνώνεται ταυτόχρονα, και η καθημερινότητα παίρνει τη μορφή μιας μόνιμης άσκησης ισορροπίας ανάμεσα στην ευτυχία και την εξάντληση, στη φροντίδα και στην απώλεια του εαυτού.
Η επιστήμη δείχνει πως αυτή η αλλαγή είναι ψυχολογική και βιολογική. Η μητρότητα επαναπρογραμματίζει τον εγκέφαλο, τροποποιεί τις νευρωνικές συνδέσεις, αυξάνει την ενσυναίσθηση και την εγρήγορση, αλλά συχνά συνοδεύεται από άγχος, ενοχή, ακόμα και καταθλιπτικά επεισόδια. Με άλλα λόγια, η μητρότητα δεν είναι ούτε εξιδανικευμένη ούτε καταραμένη· είναι μια μεταμόρφωση.
Η καλή πλευρά: ανάπτυξη, ενδυνάμωση, νευρολογική αλλαγή
Μετά τον τοκετό και κατά τη διάρκεια της ανατροφής, το γυναικείο σώμα και μυαλό υποβάλλονται σε αλλαγές: δεν είναι μόνο η καθημερινότητα που αλλάζει, αλλά και οι νευροβιολογικές δομές. Μια μελέτη σε γυναίκες ηλικίας περίπου 73 ετών έδειξε ότι οι μητέρες είχαν διαφορετικά πρότυπα ηρεμίας της εγκεφαλικής τους λειτουργίας συγκριτικά με τις γυναίκες χωρίς παιδιά. Συγκεκριμένα, οι λειτουργικές συνδέσεις στον εγκέφαλο μειώθηκαν με τρόπο που μοιάζει αντίστροφος προς τη φυσιολογική γνωστική φθορά. Αυτό σημαίνει ότι η εμπειρία της μητρότητας μπορεί να προσφέρει μια νευροπροστατευτική επίδραση μακροχρόνια.
Παράλληλα, η συμμετοχή σε επαγγελματική δραστηριότητα παράλληλα με τον μητρικό ρόλο συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα ευημερίας: έρευνα σε μητέρες που εργάζονταν έδειξε ότι η ταυτότητα της εργαζόμενης σε συνδυασμό με αυτή της μητέρας ενίσχυε την ψυχική τους ευεξία. Σε αυτή την προσέγγιση, η μητρότητα δεν περιορίζει, αντιθέτως, μπορεί να ενισχύει την προσωπική ταυτότητα, τη συνεισφορά και το νόημα.
Η σκιά της μητρότητας: οικονομικές απώλειες, φορτία, ανασχηματισμός ταυτότητας
Η μητρότητα όμως δεν είναι “μόνο” ανύψωση. Υπάρχει και το κόστος, κοινωνικό, επαγγελματικό και ψυχικό. Ο όρος motherhood penalty (πρόστιμο της μητρότητας) περιγράφει το γεγονός ότι οι γυναίκες μετά τη γέννα συχνά βλέπουν μείωση του εισοδήματός τους, της επαγγελματικής τους προόδου και της συμμετοχής τους στην αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, έρευνα δείχνει ότι η μητρότητα μειώνει κατά περίπου 5-10 % το μέσο εισόδημα κάθε γυναίκας για κάθε παιδί.
Επιπλέον, η κατανομή του χρόνου δείχνει σαφή ανισότητα: γυναίκες με δύο ή περισσότερα παιδιά ξοδεύουν περίπου 14 ώρες λιγότερες την εβδομάδα σε αμειβόμενη εργασία σε σύγκριση με γυναίκες χωρίς παιδιά — επτά χρόνια μετά τον τοκετό. Το φορτίο μάλιστα δεν αφορά μόνο τον χρόνο, αλλά και τη γνωστική–συναισθηματική εργασία: μια μελέτη στην Ιταλία βαθμολόγησε τη «νοητική φόρτωση» (mental load) της μητρότητας, αποδεικνύοντας πως οι γυναίκες εκτελούν τον κύριο όγκο της οργάνωσης, του σχεδιασμού, της φροντίδας, χωρίς καν να συνυπολογίσουμε στα παραπάνω τα «χειροπιαστά» καθήκοντα (καθάρισμα, μαγείρεμα, ψώνια στο σουπερμάρκετ, κλπ).
Η αλλαγή ταυτότητας επίσης είναι δραστική. Η μετάβαση από «γυναίκα» σε «μητέρα» εισαγάγει πολλές φορές αμφιβολίες, φόβους, και ανασχηματισμό της σχέσης με τη δουλειά, το σώμα, τον χρόνο, και τις κοινωνικές προσδοκίες. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι γυναίκες με αρνητικές εμπειρίες παιδικής ηλικίας (Adverse Childhood Experiences) παρουσίασαν μεγαλύτερες δυσκολίες στην “προσαρμογή στη μητρότητα”.
Η μεταμόρφωση: τι συμβαίνει με την «υπερδύναμη» και τι πρέπει να γνωρίζουμε
Η μητρότητα, λοιπόν, μπορεί να ιδωθεί ως μια μορφή μετασχηματιστικής υπερδύναμης. Μια εσωτερική αναγέννηση που προσφέρει ενδυνάμωση, αντοχή και ένα εντελώς νέο νόημα ύπαρξης. Παράλληλα, όμως, δεν παύει να συνοδεύεται από βάρη, αντιφάσεις και μια διαρκή πάλη μεταξύ αυτοπροσδιορισμού και προσφοράς. Για να λειτουργήσει πράγματι ως δύναμη και όχι ως παγίδα, χρειάζεται πρώτα από όλα μια κοινωνία που να μην θεωρεί τη μητέρα αυτονόητη. Μια πολιτεία που να προσφέρει επαρκή άδεια μητρότητας, προσιτή παιδική φροντίδα και θεσμούς που δεν τιμωρούν τη γυναικεία αναπαραγωγή, αλλά τη στηρίζουν ως κοινωνικό αγαθό.
Χρειάζεται επίσης μια πολιτισμική μετατόπιση: η μητέρα να πάψει να αντιμετωπίζεται ως συνώνυμο της φροντίδας και να αναγνωριστεί ως πλήρης, αυτόνομη ύπαρξη με επαγγελματική, κοινωνική και προσωπική ταυτότητα. Παράλληλα, το βάρος της «νοητικής εργασίας», εκείνος ο αέναος κι αόρατος προγραμματισμός, η οργάνωση, η πρόβλεψη, η φροντίδα των πάντων, πρέπει να πάψει να είναι αποκλειστικά δικό της και να γίνει υπόθεση της οικογένειας, του συντρόφου, του συστήματος.
Τέλος, η ίδια η γυναίκα χρειάζεται να αγκαλιάσει τη μεταμόρφωση, να αναγνωρίσει τις αλλαγές στο σώμα, στο μυαλό και στην ψυχή της χωρίς ενοχή. Να φροντίζει τον εαυτό της όχι ως πολυτέλεια, αλλά ως προϋπόθεση επιβίωσης. Γιατί η μητρότητα δεν σημαίνει να χαθείς μέσα στους άλλους· σημαίνει να μάθεις να είσαι ολόκληρη, παρούσα και δυνατή, τόσο για εκείνους όσο και για σένα.
Στο νέο επεισόδιο του podcast «Έχεις δύο λεπτά;», η Ειρήνη Ζουρνατζή και η Έλενα Πάκου έχουν καλεσμένη την Ανίτα Μπραντ, επιχειρηματία στον κόσμο της ομορφιάς, η οποία ανοιχτά και διάφανα μιλά για τις προκλήσεις του μητρικού ρόλου, τα εμπόδια αλλά και τις επιτυχίες στο επιχειρείν, την τρέλα της καθημερινότητάς της και φυσικά την γλυκιά προσμονή της για ό,τι έπεται σε κάθε τομέα της ζωής της. Δεν κρύβει δύσκολες στιγμές που την έκαναν να νιώσει ότι δεν τα καταφέρνει πάντα, όσο επιτυχώς η ίδια επιθυμεί, αλλά ξέρει πως αυτό σημαίνει οικογένεια. Δεν ωραιοποιεί τίποτα, αντίθετα αντιμετωπίζει κάθε καθημερινή πρόκληση με δύναμη, ενώ παρουσιάζει τα πάντα στην αληθινή τους διάσταση, ακόμα και όταν αυτό αποτελεί αφορμή να την κρίνουν κάποιες άλλες γυναίκες. Καλή ακρόαση!
