Αναρωτιέστε μήπως το παιδί σας περνάει ώρες ολόκληρες αναλύοντας ένα λάθος; Ή μήπως «ξεψαχνίζει» κάθε συζήτηση, αναζητώντας αν είπε κάτι λάθος; Αν ναι, είναι πιθανό να παλεύει με την υπερανάλυση — μια συνήθεια που συνδέεται συχνά με το άγχος και τη δυσκολία διαχείρισης των σκέψεων.
Η υπερανάλυση, ή αλλιώς η «παγίδα της σκέψης», είναι ένα κοινό φαινόμενο στα παιδιά και τους εφήβους, ιδιαίτερα σε εκείνα που είναι τελειομανή ή έχουν ευαισθησία στην κριτική. Το αποτέλεσμα; Άγχος, δυσκολία στις αποφάσεις και αποφυγή καταστάσεων που κάποτε τους προκαλούσαν χαρά.
Αλλά τι οδηγεί ένα παιδί στην υπερανάλυση; Οι αιτίες είναι πολλές. Πολλά παιδιά επιζητούν βεβαιότητα και προσπαθούν να ελέγξουν τις καταστάσεις μέσα από την υπερβολική σκέψη. Άλλα φοβούνται την αποδοκιμασία των συνομηλίκων τους, και γι’ αυτό επανεξετάζουν διαρκώς τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις. Υπάρχουν κι εκείνα με έντονη φαντασία, που καταλήγουν να «μεγαλώνουν» τις ανησυχίες τους, δημιουργώντας σενάρια που σπάνια ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Η υπερανάλυση μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς τρόπους. Ένα παιδί μπορεί να διστάζει υπερβολικά να πάρει μια απλή απόφαση — όπως το τι θα φορέσει — ή να επαναλαμβάνει στο μυαλό του μια παρουσίαση στο σχολείο, παρά τα θετικά σχόλια. Μπορεί να φοβάται τόσο πολύ το λάθος που να αποφεύγει νέα πράγματα, όπως ένα άθλημα ή μια κοινωνική εκδήλωση. Ή μπορεί να κατακλύζεται από σκέψεις τύπου «Κι αν αποτύχω;», «Κι αν με απορρίψουν;», «Κι αν δεν τα καταφέρω στη ζωή;».
Ωστόσο, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν αποφασιστικά. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση. Όταν παρατηρείτε ότι το παιδί «κολλάει» σε μια σκέψη ή αγχώνεται υπερβολικά για κάτι μικρό, ονομάστε το: «Μου φαίνεται πως έχεις κολλήσει σε έναν κύκλο υπερανάλυσης». Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται το μοτίβο του και να αποκτά αυτογνωσία.
Στη συνέχεια, βοηθήστε το να αμφισβητήσει τις ανήσυχες σκέψεις του. Ρωτήστε: «Αυτό που σκέφτεσαι, πόσο πιθανό είναι να συμβεί;» ή «Αν ένας φίλος σου είχε την ίδια ανησυχία, τι θα του έλεγες;». Το παιδί, σιγά-σιγά, αρχίζει να ξεχωρίζει τις σκέψεις από τα γεγονότα και να αναπτύσσει πιο ρεαλιστική προοπτική.
Μια ακόμη χρήσιμη στρατηγική είναι η δημιουργία «χρόνου ανησυχίας». Προτείνετε να αφιερώσετε μαζί 10-15 λεπτά την ημέρα, όπου το παιδί μπορεί να εκφράσει όλα του τα «αν». Μετά, ενθαρρύνετέ το να προχωρήσει τη μέρα του, αποσπώντας την προσοχή του με κάτι δημιουργικό ή χαλαρωτικό.
Η ενίσχυση της ικανότητας λήψης αποφάσεων είναι επίσης κομβική. Αντί να το πιέζετε να διαλέξει ανάμεσα σε πολλές επιλογές, περιορίστε τις σε δύο. Δώστε του ευκαιρίες να παίρνει καθημερινές μικρές αποφάσεις και επιβραβεύστε το όταν το κάνει: «Μου άρεσε πολύ που διάλεξες μόνος/η σου». Με αυτόν τον τρόπο, καλλιεργείται η αυτοπεποίθηση και μειώνεται ο φόβος της αποτυχίας.
Παράλληλα, είναι σημαντικό να μετατοπιστεί η εστίαση από το αποτέλεσμα στην προσπάθεια. Αντί για το «Πήρες άριστα;», ρωτήστε «Τι έμαθες;». Αντί για το «Ήσουν ο καλύτερος;», πείτε «Προσπάθησες όσο μπορούσες;». Αυτό μειώνει την πίεση της τελειότητας και βοηθά το παιδί να βλέπει την αξία στην πρόοδο και όχι μόνο στην επιτυχία.
Μην παραλείψετε να εισάγετε απλές πρακτικές χαλάρωσης: βαθιές αναπνοές, μικρές ασκήσεις ενσυνειδητότητας ή ακόμα και ένα ημερολόγιο στο οποίο θα καταγράφει τις ανησυχίες του. Όταν τα παιδιά εξωτερικεύουν τις σκέψεις τους, είναι πιο εύκολο να τις αντιμετωπίσουν.
Τέλος, θυμηθείτε ότι εσείς είστε το πρότυπο. Τα παιδιά παρατηρούν πώς εσείς διαχειρίζεστε την αβεβαιότητα και τα λάθη. Αν δείξετε ότι κι εσείς προβληματίζεστε, αλλά επιλέγετε να εστιάσετε σε ό,τι μπορείτε να ελέγξετε, θα τους διδάξετε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Αν, ωστόσο, η υπερανάλυση επηρεάζει σημαντικά την καθημερινότητά του, η στήριξη από έναν ειδικό μπορεί να είναι απαραίτητη. Ένας παιδοψυχολόγος ή θεραπευτής με εμπειρία στο άγχος παιδιών μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά, προσφέροντας στο παιδί τα κατάλληλα εργαλεία για να χτίσει ανθεκτικότητα και σιγουριά.
Η υπερανάλυση μπορεί να είναι εξαντλητική, αλλά δεν είναι ανίκητη. Με καθοδήγηση, κατανόηση και υπομονή, το παιδί μπορεί να μάθει να διαχειρίζεται τις σκέψεις του με υγιή τρόπο και να ζει με μεγαλύτερη ελευθερία και αυτοπεποίθηση.
