Ψυχική Ανθεκτικότητα: Η εσωτερική ικανότητα του ανθρώπου να επανέρχεται

Η ζωή δεν προχωρά πάντοτε με γραμμικό τρόπο. Υπάρχουν περίοδοι απώλειας, κρίσης, αβεβαιότητας και εσωτερικού σκότους, όπου τα θεμέλια της ύπαρξής μας κλονίζονται. Σε αυτές τις στιγμές, αναδεικνύεται μια εσωτερική ποιότητα που συχνά δεν γνωρίζαμε πως διαθέτουμε: η ψυχική ανθεκτικότητα.

05 Μάι 2025

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ISTOCK

05 Μάι 2025

Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας (resilience) δεν αφορά την απουσία πόνου ή την αδυναμία να πληγωθούμε. Αντιθέτως, αναφέρεται στη δυναμική ικανότητα του ανθρώπου να αντεπεξέρχεται σε δύσκολες συνθήκες, να προσαρμόζεται στη νέα πραγματικότητα και – σε ορισμένες περιπτώσεις – να αναδύεται ενισχυμένος και με βαθύτερη επίγνωση.

Ψυχική ανθεκτικότητα: Ορισμοί και επιστημονικό υπόβαθρο

Η ψυχική ανθεκτικότητα έχει περιγραφεί ως μια διαδικασία θετικής προσαρμογής παρά την παρουσία σημαντικών αντιξοοτήτων. Δεν αποτελεί ένα έμφυτο χαρακτηριστικό που είτε το έχουμε είτε όχι, αλλά μια δυναμική και πολυδιάστατη διαδικασία, επηρεαζόμενη από βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικο-πολιτισμικούς παράγοντες.

Ο ψυχολόγος George Bonanno (2004) υποστήριξε ότι η ανθεκτικότητα δεν είναι σπάνια, αλλά ένα κοινό ανθρώπινο φαινόμενο. Οι άνθρωποι, περισσότερο απ’ όσο συχνά πιστεύουμε, έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται και να συνεχίζουν τη ζωή τους, ακόμη και μετά από βαθιά τραυματικές εμπειρίες.

Παράλληλα, το έργο των Tedeschi και Calhoun (2004) εισάγει την έννοια της μετατραυματικής ανάπτυξης (post-traumatic growth), αναδεικνύοντας ότι ορισμένα άτομα όχι μόνο επιβιώνουν μετά από τραύμα, αλλά μεταμορφώνονται, αποκτώντας νέο νόημα, αξίες και προτεραιότητες.

Οι παράγοντες που ενισχύουν την ανθεκτικότητα

Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι μονοσήμαντη. Επηρεάζεται από ένα ευρύ φάσμα παραμέτρων, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους:

Εσωτερικοί παράγοντες:- Συναισθηματική ρύθμιση: Η ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να διαχειριζόμαστε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας με λειτουργικό τρόπο.
- Αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση: Η σχέση που έχουμε με τον εαυτό μας, η αίσθηση προσωπικής αξίας και η αποδοχή της ευαλωτότητάς μας.
- Νοηματοδότηση: Η ερμηνεία που δίνουμε στις εμπειρίες μας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το πώς τις επεξεργαζόμαστε. Το ερώτημα δεν είναι μόνο «τι μου συνέβη;», αλλά και «τι νόημα δίνω σε αυτό που μου συνέβη;».
Διαπροσωπικοί παράγοντες:
- Υποστηρικτικά δίκτυα: Η ύπαρξη ανθρώπων που νοιάζονται για εμάς, μας ακούνε και μας ενθαρρύνουν αποτελεί βασικό πυλώνα ανθεκτικότητας.
- Αίσθηση του ανήκειν: Όταν νιώθουμε ότι έχουμε θέση σε ένα ευρύτερο πλαίσιο (οικογένεια, κοινότητα, επαγγελματικός χώρος), η κρίση δεν βιώνεται με τον ίδιο βαθμό μοναξιάς.
Προηγούμενες εμπειρίες αντιμετώπισης:
- Η ικανότητα ανάκλησης μνημών ανθεκτικότητας — στιγμές που “τα καταφέραμε” στο παρελθόν — λειτουργεί υποστηρικτικά, εδραιώνοντας την πεποίθηση ότι “θα αντέξω και τώρα”.

Η ανθεκτικότητα στην ψυχοθεραπευτική πράξη

Στην ψυχοθεραπεία, η ενίσχυση της ανθεκτικότητας δεν αποτελεί μόνο στόχο, αλλά και μέσο. Μέσα από τη θεραπευτική σχέση, το άτομο αναπτύσσει εργαλεία για να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις με πιο λειτουργικό τρόπο.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT), η Αφηγηματική Ψυχοθεραπεία και η Υπαρξιακή προσέγγιση, ενισχύουν τη σύνδεση με το "νόημα", την ευελιξία στη σκέψη, την αποδοχή της αβεβαιότητας και την ανάληψη δράσης, παρά τον φόβο.

Μια γυναίκα 38 ετών, η οποία προσήλθε για θεραπεία μετά από απώλεια του συντρόφου της, αρχικά βυθίστηκε σε θλίψη. Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, καλλιέργησε δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης, επανασυνδέθηκε με την ταυτότητά της έξω από τη σχέση και, σταδιακά, άρχισε να φαντάζεται ένα μέλλον διαφορετικό — όχι λιγότερο σημαντικό, αλλά διαφορετικό. Η εμπειρία δεν σβήστηκε∙ ενσωματώθηκε.

Ο μύθος του "ανθρώπου που δεν λυγίζει"

Συχνά, συγχέουμε την ψυχική ανθεκτικότητα με τη σκληρότητα, την απουσία συναισθημάτων ή την αυτάρκεια. Αυτό είναι ένας επιβλαβής μύθος. Η πραγματική ανθεκτικότητα περιλαμβάνει την ευαλωτότητα. Είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τον πόνο, να τον αποδεχόμαστε, να του δίνουμε χώρο — και ταυτόχρονα να συνεχίζουμε.

Δεν είναι η άρνηση της πραγματικότητας, αλλά η αποδοχή της με τρόπο που μας επιτρέπει να τη μετασχηματίσουμε.

Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι υπερηρωισμός. Είναι μια πράξη καθημερινής ελπίδας, μια επιλογή επιστροφής στον εαυτό, στις αξίες, στη ζωή — ακόμη και όταν τίποτα δεν είναι όπως πριν. Είναι το “ναι” που λέμε στον εαυτό μας, όταν όλα γύρω μας μάς σπρώχνουν στο “όχι”.