Πόσο βαθιά μπορεί να διεισδύσει η μόδα; Πέρα από τις πασαρέλες, τα εξώφυλλα και τις τάσεις, το ένδυμα είναι δυνατό να λειτουργήσει σαν ένα ψυχολογικό τοπίο – ένα είδος χάρτη του ασυνείδητου.
Αυτή η ιδέα είναι το σημείο αφετηρίας της νέας έκθεσης του Μουσείου του Fashion Institute of Technology (FIT) στη Νέα Υόρκη, με τίτλο «Dress, Dreams, and Desire: Fashion and Psychoanalysis». Από τις 10 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Ιανουαρίου, το μουσείο προσκαλεί το κοινό να περιηγηθεί σε μια έκθεση που συνδέει δύο πεδία που με την πρώτη ματιά μοιάζουν ξένα – αλλά στην ουσία συνομιλούν εδώ και αιώνες.
Οι λάτρεις της μόδας θα βρουν ένα ευρύ φάσμα δημιουργιών σχεδιαστών από τους Azzedine Alaia, Gabrielle «Coco» Chanel, Willy Chavarria, Bella Freud, John Galliano για τον Christian Dior, Jean Paul Gaultier, Rei Kawakubo του Comme des Garçons, Alexander McQueen, Thierry Mugler, Rick Owens, Olivier Rousteing για Balmain, Sonia Rykiel, Elsa Schiaparelli, Jeremy Scott για Moschino, Jun Takahashi για Undercover, Gianni και Donatella Versace, Viktor & Rolf, Grace Wales Bonner, Vivienne Westwood και Yohji Yamamoto.
Με κεντρική επιμελήτρια τη Valerie Steele – την οποία η κριτικό μόδας Suzy Menkes αποκάλεσε «η Φρόυντ της μόδας» – και υλικό που συγκεντρώθηκε από πέντε χρόνια έρευνας, η έκθεση επιχειρεί κάτι ριζοσπαστικό: να διαβάσει τη μόδα όχι μόνο ως έκφραση αισθητικής, αλλά ως ψυχική ανάγκη. Μέσα από περίπου 100 ενδύματα, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, εξετάζονται έννοιες όπως το σώμα, η σεξουαλικότητα, η επιθυμία, η ματαίωση και η ταυτότητα.
Η μόδα είναι ένας πρωταρχικός φακός μέσα από τον οποίο βλέπουμε τους εαυτούς μας - και πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Μακριά από το να είναι επιφανειακή, η μόδα μπορεί να θεωρηθεί ως μια «βαθιά επιφάνεια» που επικοινωνεί τις ασυνείδητες επιθυμίες και τις ανησυχίες μας, χωρίς κανείς μας να έχει πλήρη επίγνωση των μηνυμάτων που στέλνουμε. -Valerie Steele
Το ξεκίνημα γίνεται με μια αναφορά στον ίδιο τον Sigmund Freud και την προσωπική του αισθητική, ως εισαγωγή στον τρόπο που ο ίδιος συνέδεσε το ντύσιμο των γυναικών με ναρκισσισμό και επίδειξη – θεωρίες αμφιλεγόμενες, αλλά αναπόφευκτα θεμελιώδεις στη συζήτηση. Η αφήγηση συνεχίζεται με τις δεκαετίες του ’20 και του ’30, τότε που η ψυχανάλυση συνδέθηκε με τη σεξουαλική απελευθέρωση, ιδιαίτερα για τις γυναίκες και τις σεξουαλικές μειονότητες. Η Joan Riviere, από τις πρώτες γυναίκες ψυχαναλύτριες, ανέπτυξε τη ριζοσπαστική θεωρία της «θηλυκότητας ως μεταμφίεσης» — μια ιδέα που μοιάζει να αντηχεί ακόμη και στις υπερβολές της υψηλής ραπτικής.
Η ψυχανάλυση, βέβαια, δεν υπήρξε πάντα όσο προοδευτική την γνωρίζουμε. Η έκθεση δεν αποφεύγει τις σκοτεινές όψεις της ιστορίας: τη βαθιά ομοφοβική και μισογυνιστική στάση πολλών ψυχαναλυτών μεταπολεμικά. Από τη δεκαετία του ’70 και μετά, όμως, φεμινίστριες και queer θεωρητικοί επανεξέτασαν τη σχέση με τον Φρόυντ, διεκδικώντας μια ψυχανάλυση απελευθερωτική και περιεκτική, όχι καταπιεστική.
Τα ρούχα στην έκθεση δεν «φοριούνται» -λειτουργούν ως ψυχικά συμβάντα. Βασιζόμενοι στην ιδέα ότι ο Φρόιντ ερμήνευε τα περισσότερα όνειρα ως μεταμφιεσμένες σεξουαλικές επιθυμίες, θα υπάρξουν συνδέσεις όπως το σοκολατί φόρεμα του Moschino, που μετατρέπεται σε σχόλιο πάνω στην αρχή της αναζήτησης της ηδονής και της αποφυγής του πόνου.
Και μετά έρχεται ο «θάνατος». Κυριολεκτικά: το έργο του Φρόυντ «Πέρα από την Αρχή της Ηδονής» και η «θεωρία του «ενστίκτου θανάτου» (Thanatos) αναβιώνουν σε συλλογές όπως εκείνη του Josephus Thimister, που έντυσε το τραύμα του πολέμου με πολυτέλεια και αίμα, ή στις ανθοστολισμένες αλλά απειλητικές δημιουργίες του Jun Takahashi για την Undercover.
Η έκθεση φτάνει στο σήμερα, εκεί που η εικόνα του σώματος και η ταυτότητα διαμορφώνονται μέσα από νέες θεωρίες – από τον καθρέφτη του Lacan μέχρι την «επιδερμική ταυτότητα» του Didier Anzieu. Το ένδυμα γίνεται δεύτερο δέρμα, ένα ευμετάβλητο όριο ανάμεσα στο μέσα και στο έξω, ένα καταφύγιο που προστατεύει, αλλά και εκθέτει.
Στο κλείσιμο, η έκθεση αγγίζει και το ζήτημα της ρευστότητας φύλου και επιθυμίας, μέσα από μη δυαδικές μορφές ένδυσης και φετιχιστικά αντικείμενα που δεν προσπαθούν να κρύψουν τίποτα – αντίθετα, υπαινίσσονται τα πάντα.
Η «Dress, Dreams, and Desire» είναι ένα ταξίδι μέσα μας. Δεν σε προσκαλεί μόνο να κοιτάξεις ρούχα, αλλά να δεις μέσα από αυτά: ποιος είσαι, τι φοβάσαι, τι επιθυμείς, ποιο look σε διαμορφώνει. Κι ίσως, τελικά, να καταλάβεις πως η μόδα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ό,τι φαίνεται.
