Υπάρχουν στιγμές στη μόδα που δεν ανήκουν στο παρόν. Ανήκουν στο αύριο — ή σε μια παράλληλη πραγματικότητα, εκεί όπου η τεχνολογία, η φύση και η ποίηση του υλικού κόσμου συγχωνεύονται. Μια τέτοια στιγμή γέννησε η Iris van Herpen, παρουσιάζοντας στο Παρίσι την τελευταία της συλλογή Sympoiesis: μια κυριολεκτικά ζωντανή δημιουργία.
Το επίκεντρο της συλλογής, μια σύμπραξη τέχνης και βιολογίας, είναι το "Living Look", ένα φόρεμα κατασκευασμένο από 125 εκατομμύρια βιοφωταυγείς άλγες, του είδους Pyrocystis lunula. Μικροσκοπικοί οργανισμοί με φεγγαροειδές σχήμα, εγκλωβισμένες μέσα σε gel, εκπέμπουν μπλε φως όταν αισθάνονται κίνηση ή απειλή — όπως θα έκαναν στη φύση, 50 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του Ειρηνικού.
Ας δώσουμε όμως έναν ορισμό. Βιοφωταύγεια (ή και βιοφωτισμός) ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ζωντανοί οργανισμοί παράγουν και εκπέμπουν ορατό φως μέσω χημικών αντιδράσεων. Η διαδικασία αυτή παρατηρείται σε ευρύ φάσμα έμβιων όντων, όπως βακτήρια, άλγες, μύκητες, ψάρια και έντομα — συχνά σε περιβάλλοντα με ελάχιστο φως, όπως ο βυθός της θάλασσας. Αυτό το φυσικό φως, που πηγάζει από την ίδια τη ζωή, γίνεται πλέον υλικό δημιουργίας.
Ένα βήμα πέρα από την ύλη
Η van Herpen δεν είναι ξένη προς την καινοτομία. Έχει δημιουργήσει ρούχα ευαίσθητα σε μαγνητικά πεδία, 3D-printed εξωσκελετούς και σχέδια σμιλευμένα σε ξύλο και αλουμίνιο. Αλλά αυτό το «έμβιο ρούχο» ήταν κάτι διαφορετικό ακόμη και για την ίδια:
«Δεν είναι σαν να δημιουργείς ένα look — είναι σαν να το καλλιεργείς. Πρέπει να το φροντίσεις, να το αγαπήσεις. Και τότε δένεσαι μαζί του. Είναι κάτι πραγματικά όμορφο».
Το σύνολο -φόρεμα και κολάν- πριν φορεθεί από το διάσημο μοντέλο Stella Maxeall εκτέθηκε πριν την πασαρέλα μέσα σε ειδικά σχεδιασμένο κουτί, που προσομοίωνε το φυσικό περιβάλλον των άλγεων: χαμηλή θερμοκρασία, ρυθμιζόμενη υγρασία, ακριβές μήκος κύματος φωτός. Από μέσα αναδυόταν ένας γαλακτερός λευκός τόνος με υποψία μπλε — μια σιωπηλή υπόσχεση φλογερής λάμψης.
Η επιδερμίδα των άλγων ακολουθεί ρυθμούς παρόμοιους με τους ανθρώπινους: «κοιμούνται», ξεκουράζονται, ενεργοποιούνται. Μπορούν να επιβιώσουν ακόμη και δύο-τρεις εβδομάδες χωρίς φροντίδα — «λίγο σαν γλαστράκι», όπως είπε ο συνεργάτης της van Herpen, Chris Bellamy, «μόνο που εδώ το ‘γλαστράκι’ φορά διαστημική στολή».
Η τέχνη ως σύστημα ζωής
Ο Bellamy, που αποκαλεί την van Herpen «τον Πολικό Αστέρα του design και της φύσης», ξεκίνησε την έρευνά του στη Γαλλική Πολυνησία, με στόχο τη δημιουργία υλικών που υπακούουν στους ρυθμούς της ζωής. Για εκείνον, η τέχνη είναι το εργαλείο που φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά στη φύση:
«Οι άνθρωποι δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε τίποτα τόσο προηγμένο όσο ένα δέντρο. Το δέντρο είναι πιο εξελιγμένο απ’ όσο μπορούμε να καταλάβουμε».
Η διαδικασία παραγωγής του βιοφωταυγούς φορέματος ήταν ένα μακρόπνοο πείραμα — μια συνάντηση εργαστηρίου και ατελιέ, επιστήμης και συγκίνησης. Από την καλλιέργεια των μικροοργανισμών σε θαλασσινό νερό (που διπλασιάζονταν κάθε δύο εβδομάδες), έως την ένταξή τους σε θρεπτικό θαλάσσιο gel — πάνω από 50 διαφορετικές συνθέσεις δοκιμάστηκαν για να βρεθεί η ιδανική σύσταση, η υφή, το χρώμα. Το αποτέλεσμα: ένα ελαφρύ, διαφανές «δεύτερο δέρμα» πάνω σε illusion mesh, αναπνεύσιμο και μακράς διάρκειας. Οι οργανισμοί συνεχίζουν να αναπαράγονται μέσα στο φόρεμα, κάνοντάς το όλο και πιο φωτεινό.
Το φόρεμα είναι πλέον αποθηκευμένο υπό αυστηρά ελεγχόμενες συνθήκες, με πλήρη σεβασμό στους βιορυθμούς των άλγεων. Η παραμικρή απόκλιση —όπως ο πρόσφατος ευρωπαϊκός καύσωνας— μπορεί να τους κάνει να «μαραθούν». Όχι από φθορά, αλλά από άβολες συνθήκες. Όταν πεθαίνουν, το χρώμα αλλάζει ελαφρώς — όχι όμως το μήνυμα.
Πέρα από το αισθητικό, το υπαρξιακό
Η συλλογή Sympoiesis —από το ελληνικό «συν» και «ποίησις»— αντλεί το όνομά της από την οικολογική θεωρία των συστημάτων που συν-δημιουργούνται. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι απλώς μια τεχνολογική καινοτομία ή ένα αισθητικό θαύμα. Είναι μια νέα μορφή σχέσης: μεταξύ ανθρώπου και μικροοργανισμού, δημιουργού και καλλιεργητή, μόδας και πλανήτη.
«Γι’ αυτό κάνω υψηλή ραπτική», λέει η van Herpen, «για να εξελίξω τη γλώσσα της τέχνης και της δεξιοτεχνίας στις νέες μορφές που απαιτεί ο κόσμος που ζούμε».
Όπως και η τεχνητή νοημοσύνη, έτσι και η φύση είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που δεν μπορούμε πλήρως να κατανοήσουμε. Αντί να το ελέγξουμε, μπορούμε να το προσεγγίσουμε με σχέση, ταπεινότητα και σεβασμό. Αυτή είναι η αληθινή καινοτομία.
Στην πασαρέλα, το βιοφωταυγές φως δεν ήταν εφέ. Ήταν η αντανακλασμένη ζωή ενός αόρατου οικοσυστήματος. Μια υπενθύμιση ότι το πιο πολύτιμο υλικό του μέλλοντος ίσως δεν είναι το μετάξι, το χρυσάφι ή το carbon fiber — αλλά η ίδια η ζωή, σε μορφές που ούτε γνωρίζουμε ούτε αξιλογούμε ακόμη.
Σε έναν κόσμο που απειλείται από την υπερκατανάλωση και την οικολογική αδιαφορία, η van Herpen δεν μας καλεί απλώς να ντυθούμε διαφορετικά.
Μας καλεί να ζήσουμε διαφορετικά.
