Η Ρώμη μετρά αντίστροφα. Στις 7 Μαΐου, 135 Καρδινάλιοι από όλο τον κόσμο θα συγκεντρωθούν στο Παρεκκλήσι της Καπέλα Σιξτίνα, για να εκλέξουν τον επόμενο Ποντίφικα, μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου. Πίσω από τις κλειδωμένες πόρτες του Βατικανού, σε ένα τελετουργικό που μοιάζει περισσότερο με ιστορικό θρίλερ παρά με σύγχρονη διαδικασία, ξεκινά το νέο κονκλάβιο — μία από τις πιο μυστικές κι αυστηρά ελεγχόμενες ψηφοφορίες στον κόσμο. Κι όμως, ένα από τα πιο κρίσιμα σημεία αυτής της διαδικασίας είναι... το φαγητό.
Το κονκλάβιο ως θεσμός 750 χρόνων
Ο θεσμός του κονκλαβίου καθιερώθηκε το 1274 από τον Πάπα Γρηγόριο Ι΄, μετά από ένα εκλογικό αδιέξοδο που διήρκεσε σχεδόν τρία χρόνια. Έκτοτε, οι Καρδινάλιοι καλούνται να εκλέξουν τον Ποντίφικα υπό απόλυτη απομόνωση, χωρίς επικοινωνία με τον έξω κόσμο, χωρίς κινητά, χωρίς πρόσβαση σε ΜΜΕ ή ίντερνετ — με μόνη εξαίρεση τον διάσημο καπνό που αναγγέλλει την έκβαση της ψηφοφορίας. Η λέξη «κονκλάβιο» από το λατινικό cum clave («με κλειδί»), σήμαινε ότι κανείς δεν μπορεί να εισέλθει ή να εξέλθει από τον χώρο του Κονκλαβίου χωρίς έλεγχο.
Πέραν από την απομόνωση, προβλέπονται επίσης αυστηροί κανόνες σίτισης. Γιατί όπου υπάρχει ανθρώπινη πείνα, υπάρχει και ανθρώπινη φύση — και μαζί της, ο κίνδυνος της ίντριγκας. Από τα πρώτα κιόλας κονκλάβια, υπήρχε ο φόβος πως κάποιος μπορεί να στείλει μυστικά μηνύματα κρυμμένα μέσα σε ολόκληρα κοτόπουλα, πίτες ή ραβιόλια. Άλλωστε, όπως αποδεικνύει η ιστορία, η κουζίνα είναι συχνά πιο πολιτική από την κάλπη.
Από την πείνα στην πολυτέλεια: Οι ιστορικές διακυμάνσεις στα παπικά μενού
Στα πρώτα κονκλάβια, η διατροφή των Καρδιναλίων περιοριζόταν αρκετά. Αν δεν έβγαινε Πάπας μετά από τρεις μέρες, τους έδιναν μόνο ένα γεύμα τη μέρα. Μετά την όγδοη μέρα, έτρωγαν μόνο ψωμί και νερό. Ήταν ένα είδος γαστρονομικού βασανιστηρίου, σχεδιασμένο για να επισπεύσει τις αποφάσεις.
Ωστόσο, η Αναγέννηση ήρθε με περισσότερες... θερμίδες. Ο Πάπας Κλήμης ΣΤ΄ χαλάρωσε τους κανόνες και καθιέρωσε πιο εκλεπτυσμένα γεύματα: σούπες, πιάτα με ψάρι ή αυγά, επιδόρπια με φρούτα και τυριά. Η πολυτέλεια βρήκε χώρο πίσω από τις βαριές πόρτες του κονκλάβιου, αλλά υπό άγρυπνη επιτήρηση.
Εδώ μπαίνει στη σκηνή ο Bartolomeo Scappi, ο πρώτος celebrity chef της ιστορίας και προσωπικός μάγειρας των Πάπων Πίου IV και Πίου V. Το βιβλίο του Opera Dell'Arte del Cucinare (1570) είναι ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο του τρόπου σίτισης των Καρδιναλίων. Ο Scappi περιγράφει με ακρίβεια την ύπαρξη «τροχού» — ενός περιστρεφόμενου μηχανισμού στον τοίχο, μέσω του οποίου έμπαινε το φαγητό χωρίς καμία ανθρώπινη επαφή, αφού πρώτα το είχαν ελέγξει δοκιμαστές και φρουροί για κρυφά μηνύματα ή δηλητήριο.
Κοτόπουλα και πίτες απαγορεύονταν ρητά. Το κρασί και το νερό σερβίρονταν αποκλειστικά σε διαφανή ποτήρια. Οι πετσέτες ανοίγονταν, τινάζονταν, επιθεωρούνταν. Το κάθε γεύμα ήταν λιγότερο δείπνο και περισσότερο τελετουργικό. Κι αν όλα αυτά φαντάζουν υπερβολικά, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι κατά την εκλογή ενός νέου ποντίφικα, κρίνεται το μέλλον ολόκληρης της Καθολικής Εκκλησίας.
Όλη αυτή η διαδικασία γινόταν παρουσία Ελβετών και Ιταλών φρουρών. Κάθε βήμα — από την παρασκευή του φαγητού μέχρι την παράδοσή του — καταγραφόταν και επιτηρούνταν. Στην κουζίνα απαγορευόταν κάθε ψίθυρος που θα μπορούσε να σηματοδοτεί συνεννόηση. Οι μάγειρες είχαν σχεδόν ρόλο πρακτόρων, αφού οποιαδήποτε παρέκκλιση μπορούσε να σημαίνει παραβίαση του πρωτοκόλλου.
Σήμερα, το Βατικανό δεν τιμωρεί τους Καρδινάλιους με διατροφικές στερήσεις. Όμως ο φόβος για μυστικά, αν και άλλαξε μορφή, παραμένει. Αν παλιά φοβούνταν το σημείωμα μέσα στο κοτόπουλο, σήμερα φοβούνται το κινητό στην τσέπη.
Το φετινό μενού: Από τον Scappi στη Domus Sanctae Marthae
Το κονκλάβιο του 2025, όπως όλα από το 2005 και μετά, θα πραγματοποιηθεί με τους Καρδιναλίους να διαμένουν στη Domus Sanctae Marthae — μια σύγχρονη κατοικία εντός του Βατικανού. Εκεί, καλόγριες αναλαμβάνουν τη διατροφή τους, με απλά, αυθεντικά ιταλικά πιάτα: μινεστρόνε, σπαγγέτι, αρροστιτσίνι (σουβλάκια αρνιού από το Αμπρούτσο), βραστά λαχανικά.
Μπορεί να λείπει η χλιδή της Αναγέννησης, αλλά παραμένει η ουσία: κάθε γεύμα ελέγχεται, κάθε σερβίρισμα παρακολουθείται, κάθε πληροφορία φιλτράρεται.
Παρ' όλα αυτά, επειδή και οι καρδινάλιοι είναι πάνω από όλα άνθρωποι (με λιγούρες και τα σχετικά), ακόμα και οι αυστηρότεροι κανόνες, καμιά φορά…σπάνε. Έτσι, σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, λίγο πριν από την τελευταία εκλογή Πάπα το 2013, τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι πολλοί από τους καρδινάλιους εντοπίστηκαν στο εστιατόριο Al Passetto di Borgo που βρίσκεται 200 μέτρα από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου.
Μία νέα απειλή: Όχι πια κοτόπουλα, αλλά κάρτες SIM
Οι φόβοι για κρυμμένα μηνύματα σε ραβιόλια και σκεπαστές πίτες ίσως ακούγονται γραφικοί, όμως αντικαθίστανται από νέες ανησυχίες: μικροσκοπικές κάμερες, συσκευές παρακολούθησης, chip και κάρτες SIM που μπορεί να μεταφέρουν πληροφορίες ηλεκτρονικά. Οι χώροι σαρώνται εξωνυχιστικά για τέτοιες τεχνολογικές «παγίδες», ενώ οι Καρδινάλιοι αφήνουν πίσω τους κινητά και smartwatches και η τεχνολογία τίθεται υπό πλήρη απαγόρευση.
Το τελευταίο δείπνο
Μέχρι να κλείσουν οι πόρτες του κονκλάβιου, πολλοί Καρδινάλιοι βρίσκονται ήδη στη Ρώμη, απολαμβάνοντας ένα καλό ριζότο, ένα gelato στο Τραστέβερε, ίσως και μια τελευταία βόλτα στη Villa Borghese. Κάποιοι από αυτούς, είναι βέβαιο, κοιτάζουν το ποτήρι του κρασιού τους και σκέφτονται: «Κι αν αυτό είναι το τελευταίο μου δείπνο ως κοινός θνητός;». Παρά τον ασκητισμό που προβάλλεται προς τα έξω, η σίτιση του Κονκλαβίου είναι το μοναδικό καθημερινό τελετουργικό που διατηρεί την ανθρώπινη πλευρά των Καρδιναλίων κατά τη διάρκεια της πολιτικότατης αυτής διαδικασίας.
Αν κάτι δεν αλλάζει στο Βατικανό εδώ και 750 χρόνια, είναι αυτό: όσο κι αν εξελίσσεται ο κόσμος, η εκλογή Πάπα παραμένει μια μάχη μεταξύ Θείας Πρόνοιας και ανθρώπινης στρατηγικής. Και το φαγητό, όπως πάντα, είναι στην καρδιά αυτής της σιωπηρής διαπραγμάτευσης.
