Η νέα εντολή των Ταλιμπάν στην πόλη Χεράτ, στη δυτική πλευρά του Αφγανιστάν, φέρνει ξανά στο προσκήνιο την καταπίεση των γυναικών και τη συστηματική αποδόμηση των βασικών τους δικαιωμάτων. Από τις 5 Νοεμβρίου, σύμφωνα με την ανθρωπιστική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF), οι γυναίκες ασθενείς, οι συνοδοί τους και οι εργαζόμενες στον τομέα της υγείας υποχρεούνται να φορούν μπούρκα, το πλήρες ισλαμικό κάλυμμα σώματος και προσώπου, για να τους επιτραπεί η είσοδος στα δημόσια νοσοκομεία της πόλης.
Η νέα αυτή οδηγία είχε άμεσο και μετρήσιμο αντίκτυπο: μέσα σε λίγες ημέρες, οι εισαγωγές στα νοσοκομεία της Χεράτ μειώθηκαν κατά 28%, σύμφωνα με τα στοιχεία της MSF. Η πτώση αφορούσε κυρίως γυναίκες με επείγοντα περιστατικά, οι οποίες εμποδίστηκαν να λάβουν ιατρική φροντίδα επειδή δεν φορούσαν μπούρκα. Όπως δήλωσε η Sarah Chateau, υπεύθυνη προγραμμάτων της MSF στο Αφγανιστάν, «αυτό μπορεί εν μέρει να οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένες γυναίκες κατάφεραν να επιστρέψουν στο νοσοκομείο αφού απέκτησαν μπούρκα. Ωστόσο, παραμένουμε ιδιαίτερα ανήσυχοι, καθώς το μέτρο αυτό θα μπορούσε να περιορίσει περαιτέρω την πρόσβαση των γυναικών στην υγειονομική περίθαλψη».
The Taliban have issued a statement in Nangargar province ordering health workers not to allow any woman who is not wearing the burqa and does not have a male guardian to enter the hospital. This is Afghanistan in the 21st century.
— Shabnam Nasimi (@NasimiShabnam) May 18, 2022
Οι Ταλιμπάν διαψεύδουν τις κατηγορίες
Η κυβέρνηση των Ταλιμπάν, μέσω εκπροσώπου του Υπουργείου Προαγωγής της Αρετής και Πρόληψης της Διαφθοράς, διέψευσε τις καταγγελίες της MSF. Ο Saif-ul-Islam Khyber δήλωσε πως «αυτά είναι εντελώς ψευδή. Η θέση του υπουργείου αφορά γενικά τη χρήση του χιτζάμπ». Σύμφωνα με τον ίδιο, «το χιτζάμπ ερμηνεύεται διαφορετικά σε κάθε περιοχή της χώρας, ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις η ερμηνεία αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τη σαρία».
Η επίσημη διάψευση, ωστόσο, έρχεται σε αντίθεση με τις μαρτυρίες από το πεδίο. Σύμφωνα με την MSF, ένοπλοι Ταλιμπάν στέκονταν στις εισόδους των νοσοκομείων και απέρριπταν την είσοδο σε γυναίκες χωρίς μπούρκα ακόμη και σε όσες είχαν άμεση ανάγκη νοσηλείας. Η Chateau εξήγησε ότι, παρότι η εντολή για την πλήρη κάλυψη είχε ανακοινωθεί και στο παρελθόν, είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται τόσο αυστηρά στη Χεράτ.
Ένα πρόσκαιρο «χαλάρωμα» και η επίσημη αμφισβήτηση
Μετά τις διεθνείς αντιδράσεις, οι περιορισμοί φαίνεται να χαλάρωσαν εν μέρει. Ένας τοπικός δημοσιογράφος ανέφερε στο BBC ότι την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου «επισκέφθηκα διάφορα τμήματα του νοσοκομείου και είδα γυναίκες με μπούρκες, μαντήλες και χιτζάμπ. Δεν παρατήρησα περιορισμούς σε όσες εισέρχονταν. Η κατάσταση δείχνει φυσιολογική».
Ωστόσο, ακτιβίστριες από την επαρχία της Χεράτ επιβεβαιώνουν ότι το μέτρο εξακολουθεί να εφαρμόζεται, όχι μόνο στα νοσοκομεία αλλά και σε σχολεία και κυβερνητικά γραφεία. Μία ακτιβίστρια δήλωσε στο BBC ότι η απαίτηση για τη μπούρκα είναι «σαφής και καθολική» για κάθε γυναίκα που θέλει να εισέλθει σε δημόσιο χώρο.
Η σιωπηρή τιμωρία της διαφωνίας
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολλοί Αφγανοί κατέκριναν το νέο μέτρο, χαρακτηρίζοντάς το επιστροφή στις πιο σκοτεινές μέρες του 1990, όταν οι Ταλιμπάν είχαν για πρώτη φορά επιβάλει την υποχρεωτική χρήση της μπούρκας. Σε ένα βίντεο που κυκλοφόρησε στην πλατφόρμα Χ (πρώην Twitter), γυναίκες εμφανίζονται να καίνε τις μπούρκες τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος. Το βίντεο δεν έχει επαληθευτεί από ανεξάρτητες πηγές, ωστόσο η εικόνα της φλόγας πάνω από το γαλάζιο ύφασμα έγινε σύμβολο αντίστασης για πολλές γυναίκες εντός και εκτός Αφγανιστάν.
Η συρρίκνωση της γυναικείας παρουσίας στη δημόσια ζωή
Από την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία τον Αύγουστο του 2021, η θέση των γυναικών έχει συρρικνωθεί δραματικά. Οι γυναίκες έχουν αποκλειστεί από τα περισσότερα επαγγέλματα, τα πανεπιστήμια και τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ σε ορισμένες επαρχίες τους απαγορεύεται ακόμα και να επισκέπτονται πάρκα ή να ταξιδεύουν χωρίς συνοδεία άνδρα συγγενή.
Το 2022, το καθεστώς εξέδωσε διάταγμα που υποχρέωνε όλες τις γυναίκες να φορούν ισλαμική κάλυψη προσώπου σε δημόσιους χώρους, αν και τότε η απόφαση είχε παρουσιαστεί ως «συμβουλευτική». Έκτοτε, η «συμβουλή» έχει μετατραπεί σε κανονισμό με ποινές, επιβαρύνοντας περαιτέρω τις γυναίκες που επιχειρούν να εργαστούν, να σπουδάσουν ή απλώς να λάβουν ιατρική περίθαλψη.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει επανειλημμένα καταδικάσει τις πρακτικές αυτές, χαρακτηρίζοντας τες «έμφυλο απαρτχάιντ». Την περασμένη εβδομάδα, ο ΟΗΕ ανέστειλε τη λειτουργία του στο σημαντικό συνοριακό πέρασμα του Islam Qala, στα σύνορα Αφγανιστάν–Ιράν, εξαιτίας των περιορισμών που επέβαλαν οι Ταλιμπάν στις γυναίκες υπαλλήλους. Το σημείο αυτό αποτελεί βασική δίοδο για εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανούς που επιστρέφουν από το Ιράν μέσα στο τελευταίο έτος, εντείνοντας την ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή.
Το σώμα ως πεδίο εξουσίας
Η υποχρέωση της μπούρκας στη Χεράτ δεν είναι ένα μεμονωμένο μέτρο αλλά μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής ελέγχου του γυναικείου σώματος, που εκτείνεται από την εκπαίδευση μέχρι την πρόσβαση στην υγεία. Όπως σημειώνουν ανθρωπιστικές οργανώσεις, η στρατηγική των Ταλιμπάν είναι συστηματική: επιβάλλουν περιορισμούς σε κάθε θεσμό όπου οι γυναίκες μπορούν να έχουν λόγο, παρουσία ή φωνή.
Η νέα εντολή για τη μπούρκα στα νοσοκομεία δεν αφορά μόνο την «ενδυματολογική συμμόρφωση»· είναι ένα μήνυμα υποταγής. Η γυναίκα που πρέπει να σκεπαστεί για να γιατρευτεί, καλείται να αποδεχθεί την εξουσία που την αρνείται.
Και σε μια χώρα όπου η δημόσια συζήτηση πνίγεται μέσα στον φόβο, οι εικόνες από τη Χεράτ λειτουργούν σαν σιωπηλό κατηγορητήριο. Η υγεία, η αξιοπρέπεια και η ελευθερία των γυναικών είναι υπό διαπραγμάτευση, πίσω από ένα πέπλο που σκοτεινιάζει όλο και περισσότερο.
