Παραμονές Χριστουγέννων και, όπως κάθε χρόνο, κάνουμε ότι ψάχνουμε «το τέλειο δώρο». Κουτιά, σακούλες, φορτιστές, οθόνες, πράγματα που σε έξι μήνες θα είναι ξεπερασμένα και σε δώδεκα θα τα ψάχνουμε στο πατάρι αναρωτώμενοι γιατί τα πληρώσαμε. Κι όμως, τα πραγματικά δώρα που χρειάζονται τα παιδιά μας δεν χωράνε σε κουτί, δεν έχουν οδηγίες χρήσης και –το χειρότερο– δεν αγοράζονται. Αυτό τα κάνει και τόσο ενοχλητικά.
Έχω έναν γιο 17 ετών. Σχεδόν ενήλικο. Σχεδόν άνδρα. Σίγουρα όχι πια παιδί. Και κάπου εδώ αρχίζει η άβολη εξομολόγηση: φοβάμαι πως το σημαντικότερο δώρο είτε το έχασα, είτε το έδωσα χωρίς να το καταλάβω. Πράγμα που, ας είμαστε ειλικρινείς, είναι ο πιο κλασικός τρόπος να μεγαλώνεις ένα παιδί.
Σεβασμό όχι θεωρητικό. Όχι τύπου «σε σέβομαι αλλά θα σου εξηγήσω γιατί κάνεις λάθος». Σεβασμό που πονάει λίγο. Που σημαίνει να δεχτείς ότι το παιδί σου δεν είναι το project αυτοβελτίωσης που φανταζόσουν, ούτε η αναβαθμισμένη έκδοση του εαυτού σου. Είναι άλλος άνθρωπος. Με δικό του χαρακτήρα, δικά του γούστα, δικές του σιωπές. Και μερικές φορές, δυστυχώς, με μουσική που δεν αντέχεται.
Λέμε συχνά ότι «δίνουμε τα πάντα» στα παιδιά μας. Και το πιστεύουμε. Τους δίνουμε χρόνο. Τους δίνουμε ευκαιρίες, δραστηριότητες, γλώσσες, αθλήματα, πτυχία πριν ακόμα καταλάβουν τι τους αρέσει. Τους δίνουμε συμβουλές, άποψη, καθοδήγηση, άγχος. Τους δίνουμε ένα μέλλον τόσο καλά σχεδιασμένο που δεν χωράει ούτε μια λάθος επιλογή. Και κάπου εκεί ξεχνάμε να τους δώσουμε κάτι πιο απλό και ταυτόχρονα πιο πολυτελές: σεβασμό στην προσωπικότητά τους.
Σεβασμό όχι θεωρητικό. Όχι τύπου «σε σέβομαι αλλά θα σου εξηγήσω γιατί κάνεις λάθος». Σεβασμό που πονάει λίγο. Που σημαίνει να δεχτείς ότι το παιδί σου δεν είναι το project αυτοβελτίωσης που φανταζόσουν, ούτε η αναβαθμισμένη έκδοση του εαυτού σου. Είναι άλλος άνθρωπος. Με δικό του χαρακτήρα, δικά του γούστα, δικές του σιωπές. Και μερικές φορές, δυστυχώς, με μουσική που δεν αντέχεται.
Αποδοχή. Αυτή η λέξη που όλοι λέμε εύκολα και εφαρμόζουμε δύσκολα. Αποδοχή δεν είναι να χειροκροτείς κάθε επιλογή. Είναι να μην πανικοβάλλεσαι όταν δεν καταλαβαίνεις. Να μη μεταφράζεις τη διαφορετικότητα ως απειλή. Να μην προσπαθείς να «διορθώσεις» ό,τι απλώς δεν σου μοιάζει. Και εδώ ομολογώ: δεν ήμουν πάντα γενναιόδωρη. Ήθελα τον γιο μου ελεύθερο, αρκεί η ελευθερία του να συμφωνεί με τη δική μου αισθητική. Πολύ προοδευτικό εκ μέρους μου.
Ελευθερία έκφρασης. Άλλο μεγάλο δώρο. Και άλλο μεγάλο ρίσκο. Γιατί όταν δίνεις χώρο σε ένα παιδί να εκφραστεί, πρέπει να είσαι έτοιμος να ακούσεις πράγματα που δεν σε κολακεύουν. Να αντέξεις τη σιωπή του, την ειρωνεία του, το βλέμμα που λέει «δεν καταλαβαίνεις». Και να μην απαντήσεις με εξουσία, αλλά με παρουσία. Αυτό, να σας πω την αλήθεια, δεν το πουλάνε σε κανένα κατάστημα.
Και βέβαια, όρια. Γιατί χωρίς όρια δεν υπάρχει ασφάλεια, υπάρχει χάος. Όρια όχι ως τιμωρία, αλλά ως σταθερότητα. Όρια που λένε «είμαι εδώ», όχι «κάνω κουμάντο». Και εδώ είναι η λεπτή, περίτεχνη ισορροπία: να είσαι γονιός χωρίς να γίνεσαι δεσμοφύλακας. Να είσαι παρών χωρίς να είσαι παρεμβατικός. Να έχεις άποψη χωρίς να τη φοράς σαν πανοπλία.
Ελευθερία έκφρασης. Άλλο μεγάλο δώρο. Και άλλο μεγάλο ρίσκο. Γιατί όταν δίνεις χώρο σε ένα παιδί να εκφραστεί, πρέπει να είσαι έτοιμος να ακούσεις πράγματα που δεν σε κολακεύουν. Να αντέξεις τη σιωπή του, την ειρωνεία του, το βλέμμα που λέει «δεν καταλαβαίνεις»
Κοιτάζοντας τον γιο μου στα 17, αναρωτιέμαι: του τα έδωσα όλα αυτά; Ίσως όχι συνειδητά. Ίσως κάποιες φορές να έκανα το σωστό για λάθος λόγους. Ίσως άλλες να έκανα λάθος νομίζοντας ότι κάνω το σωστό. Αλλά αν έμαθα κάτι, είναι ότι τα παιδιά δεν θυμούνται τι τους αγοράσαμε. Θυμούνται πώς τα κάναμε να νιώσουν όταν δεν ήξεραν ποιοι είναι.
Οπότε φέτος τα Χριστούγεννα, ας αφήσουμε λίγο στην άκρη τα «πρέπει» και τα «να». Ας τους χαρίσουμε χώρο. Ας τους χαρίσουμε εμπιστοσύνη. Ας τους χαρίσουμε το δικαίωμα να μην μας μοιάζουν. Είναι ένα δώρο ακριβό, σπάνιο και απίστευτα κομψό. Και αν το χάσαμε νωρίς, δεν πειράζει. Κάποια δώρα δεν έχουν ηλικιακό όριο. Έχουν μόνο ειλικρίνεια.
Γιατί στο τέλος της ημέρας, το πιο γενναίο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στα παιδιά μας δεν είναι να τους δείξουμε τον δρόμο. Είναι να τους εμπιστευτούμε ότι μπορούν να τον βρουν μόνοι τους. Και αυτό, όσο κι αν μας χαλάει το σχέδιο, είναι η απόλυτη πράξη αγάπης.
