Τεχεράνη: Μια γυναίκα ανεβαίνει στο μηχανάκι της για να πάει στην επιχείρηση της και, για λίγο, κάτι μοιάζει να αλλάζει

Fun fact: Πουθενά στο Κοράνι δεν αναφέρεται ότι οι γυναίκες πρέπει να καλύπτουν το κεφάλι ή το πρόσωπό τους με χιτζάμπ. Η μόνη αναφορά σε κάτι τέτοιο είναι η σύσταση να καλύπτουν το στήθος τους δημοσίως με το jalabib τους (μανδύας, πανωφόρι). Βέβαια, Στην προ-ισλαμική Αραβία, οι γυναίκες ήδη φορούσαν μεγάλα υφάσματα πάνω στο κεφάλι ή στους ώμους, ως ταξικό και κοινωνικό έθιμο. Η δια νόμου υποχρεωτική μαντήλα είναι μεταγενέστερο μέτρο το οποίο εφαρμόζεται μόνο σε δύο από τις 195 χώρες του κόσμου (και είναι και οι δύο περσικές): στο Ιράν και στο Αφγανιστάν μετά την άνοδο των Ταλιμπάν.

«Η διατήρηση της σωστής κάλυψης για τις γυναίκες ενώ οδηγούν μοτοσικλέτα είναι πολύ σημαντική», δήλωσε ο συντηρητικός βουλευτής Mohammad Seraj στην ILNA. «Μια γυναίκα στη μοτοσικλέτα δεν μπορεί να τηρήσει το σεμνό ντύσιμο που αναμένεται, καθώς και τα δύο της χέρια είναι απασχολημένα με το τιμόνι και εκτίθεται στον άνεμο».

Ωστόσο, για πολλούς, η απαγόρευση των σκούτερ συγκρούεται με την πραγματικότητα των δρόμων της Τεχεράνης, γεμάτους πάνω από 4 εκατομμύρια αυτοκίνητα και ισάριθμες μοτοσικλέτες καθημερινά. Μετά την αύξηση των γυναικών που αψηφούν τη μαντίλα, όλο και περισσότερες τολμούν να οδηγούν σκούτερ για να αποφύγουν τα υψηλά τέλη κυκλοφορίας των αυτοκινήτων.

«Δεν υπάρχει πολιτικό μανιφέστο ή κοινωνική ατζέντα εδώ», λέει η Behnam. «Απλώς, η δουλειά μου είναι στο κέντρο και κάθε μέρα έπρεπε να μετακινούμαι από τη δυτική γειτονιά Sattarkhan. Η κίνηση εκεί -μαζί με τα προβλήματα στάθμευσης και τις περιοχές κυκλοφοριακών περιορισμών- με οδηγούσε στα όριά μου».

Για άλλες γυναίκες, όμως, πρόκειται για πολιτικό ζήτημα. Υπάρχει εικασία ότι η κυβέρνηση του μεταρρυθμιστή προέδρου Masoud Pezeshkian θα μπορούσε να αλλάξει τους κανονισμούς ώστε να επιτραπεί η χορήγηση αδειών σε γυναίκες, κίνηση που έχουν ζητήσει οι ίδιοι οι μεταρρυθμιστές. «Ήρθε η ώρα να ξεπεράσουμε τα αόρατα τείχη πολιτισμικής κρίσης και γραφειοκρατικών κανόνων», έγραφε τον Σεπτέμβριο η εφημερίδα Shargh. «Για τις γυναίκες, η οδήγηση μοτοσικλέτας δεν είναι απλώς ένας τρόπος μετακίνησης, αλλά σύμβολο επιλογής, ανεξαρτησίας και ίσης παρουσίας στην κοινωνία».

Η Behnam επισημαίνει ακόμη ότι η εμπειρία της με την αστυνομία ήταν η πρώτη θετική επαφή: «Για πρώτη φορά ένας αστυνομικός ή μάλλον ένας τροχονόμος, με έκανε να αισθανθώ ενθαρρυμένη και ασφαλής. Ακόμη και οι φορές που μου έδωσαν προειδοποιήσεις ήταν πάνω σε τεχνικά θέματα, για το πού να σταθμεύω, να μην κάνω ορισμένα πράγματα ή να φοράω πάντα κράνος».

Τι αλλάζει (και τι όχι) στο Ιράν

Για όποιον δεν έχει εικόνες από το Ιράν του 2025, τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν ελαφρώς, όχι χάρη στο πολιτικό καθεστώς αλλά λόγω των πρωτοβουλιών των ίδιων των Ιρανών. Ρεπορτάζ στους πολύβουους δρόμους της Τεχεράνης, δείχνουν γυναίκες να περπατούν στους δρόμους χωρίς νικάμπ ακόμα και σε περιοχές που ο νόμος περί υποχρεωτικής μαντήλας παραμένει σε ισχύ. Η αφετηρία αυτής της νέας αντίστασης μπορεί να εντοπιστεί στη δολοφονία της Κούρδισσας Μάχσα Αμίνι σε αστυνομικό τμήμα το 2022, ένα γεγονός που πυροδότησε μαζικές διαδηλώσεις υπό το σύνθημα (κι αργότερα, φεμινιστικό κίνημα) «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία».

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιρανική κυβέρνηση είχε επιχειρήσει να επιβάλει έναν πιο αυστηρό νόμο για τη μαντήλα, αλλά παρέτεινε προσωρινά την εφαρμογή του μετά από έντονες αντιδράσεις. Αυτό δείχνει ότι η πίεση από την κοινωνία δεν είναι αμελητέα. Παρά τη νομοθεσία, που παραμένει καταπιεστική (βλ. τον νόμο του 1979 και τις σχετικές ποινές), όλο και περισσότερες γυναίκες δηλώνουν ότι αρνούνται να συμμορφωθούν, είτε βγαίνοντας χωρίς νικάμπ, είτε επιλέγοντας “λάθος” τύπους μαντήλας.

Ταυτόχρονα, όμως, η κρατική καταστολή δεν έχει εξαφανιστεί. Οι αρχές εντείνουν την επιτήρηση: καταγγέλλεται ότι έχουν κλείσει καφέ, εστιατόρια και καταστήματα που «σερβίρουν μη καλυμμένες γυναίκες», ενώ υποστηρίζονται ότι υπάρχουν πρακτικές παρακολούθησης και υποκλοπών. Η καταστολή παίρνει πλέον πιο ύπουλες μορφές, δηλαδή, όχι μόνο μέσω φυσικής βίας, αλλά και μέσω οικονομικών ποινών και επιχειρηματικού ελέγχου. Κατά μία ενεργή ακτιβίστρια, «ο πολιτικός μηχανισμός δεν έχει αποδεχτεί την αντίσταση, αλλά πλέον δεν έχει τη δύναμη να την αναστρέψει».

Ένα άλλο βίντεο έγινε viral τελευταία, όπου ένα punk συγκρότημα αποτελούμενο από αγόρια και κορίτσια έδινε μια impromptu συναυλία στο κέντρο της Τεχεράνης. Γύρω τους, πλήθος νεαρών που απολάμβαναν τη μουσική. Στα social media πολλοί έσπευσαν να σχολιάσουν πως ακόμη και από τέτοιες μικρές στιγμές, φαίνεται πως η περσική πραγματικότητα αλλάζει. Ωστόσο, Ιρανοί και Ιρανές χρήστες του Tiktok αναφέρουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο ρόδινα. Η αστυνομία διέλυσε την συγκέντρωσει και συνέβαλε τα μέλη του συγκροτήματος (δεν μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε τα παραπάνω από επίσημες ιρανικές πηγές).

Το «δυτικοκεντρικό βλέμμα» και η δική μας ευθύνη

Πολύ συχνά, οι συζητήσεις για το Ιράν γίνονται μέσα από έναν δυτικό, αποικιοκρατικό φακό: εικόνες καταπίεσης, εξαναγκασμού, δικτατορίας. Είναι κρίσιμο να αποφεύγουμε αυτή τη μονοδιάστατη αφήγηση. Ναι, πρέπει να αναδείξουμε την κρατική βία και την καταπίεση, αλλά παράλληλα δεν πρέπει να σιωπούμε στις μικρές και μεγάλες πράξεις αντίστασης — από τις διαδηλώσεις μέχρι το απλό καβάλημα της μηχανής στην Τεχεράνη.

Οι νέοι Ιρανοί δημιουργούν μουσική, κάνουν πορείες, κυκλοφορούν χωρίς μαντίλα, και στέλνουν το μήνυμα ότι η ελευθερία δεν είναι μόνο όνειρο, αλλά καθημερινή πράξη. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε αυτές τις ιστορίες ως δικές τους κι όχι ως ανέκδοτα εξεγέρσεων ιδωμένων από ξένα μάτια.