Οκτώβριος γαρ…

Κλασικά και εικονογραφημένα, σε όσα πρώτα μαθητικά φθινόπωρα μπορώ να αναμοχλεύσω στον όψιμο ενήλικο εαυτό μου, η στάνταρ έκθεση ήταν «Τα πρωτοβρόχια: ήρθε το φθινόπωρο». Αντίστοιχα, ακολουθούσε έκθεση για το χειμώνα, τα Χριστούγεννα, την άνοιξη, άντε και κάποια ξεκάρφωτη για την αποταμίευση ή την Ημέρα της Μητέρας και πάει λέγοντας. Στα δημοσιογραφικά μου χρόνια, και κυρίως την τελευταία δεκαπενταετία, υπάρχουν επίσης στάνταρ θέματα που πέφτουν σαν εκθέσεις ξανά και ξανά, με στόχο όμως την ευαισθητοποίηση, την αφύπνιση και τη μαζική πληροφόρηση, όπως για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS ή για το Μήνα Ενημέρωσης για τον Καρκίνο του Μαστού.

Ο Οκτώβριος έχει για μας τις γυναίκες διπλή σημασία: πρώτον, για την ευαισθητοποίηση όσον αφορά τον καρκίνο του στήθους, που στέλνει ύπουλα μηνύματα και μας εξωθεί στο συνεχή έλεγχο για τυχόν ανίχνευσή του, και, δεύτερον, για την πρόληψη, που σώζει ζωές. Κάθε φορά που βρίσκομαι στην αίθουσα αναμονής του ιατρείου της μαστολόγου μου, η νευρικότητά μου κρύβεται πίσω από το προσωπείο της φαινομενικής απάθειας. Τα μάτια μου παρατηρούν τις κυρίες δίπλα μου, άλλες πρόσφατα εγχειρισμένες από καλοήθειες ή κακοήθειες, άλλες σε ανάρρωση και άλλες για απλό έλεγχο ρουτίνας. Η δική μου η ρουτίνα επιβάλλεται κάθε έξι μήνες αφού πριν από είκοσι χρόνια αναγκάστηκα να αφαιρέσω από το στήθος μου ένα εύρημα το οποίο ανακάλυψα τυχαία σε μια κοσμική βραδιά όπου βαριόμουν θανάσιμα. Σε ένα πολύβουο τραπέζι με πολιτικούς, έπιασα ασυναίσθητα το στήθος μου πάνω από το μεταξωτό μου πουκάμισο και αντιλήφθηκα κάτι που εμφανώς εξείχε ψηλά και δεν έπρεπε να έχει θέση σε εκείνο το σημείο. Πριν από ενάμιση χρόνο είχα χάσει τη μητέρα μου από καρκίνο του εντέρου και τον πατέρα μου πολύ πιο πριν, από τον κλασικό καρκίνο του πνεύμονα (τον καρκίνο του καπνιστή). Οπότε, η θρυλική εκείνη βραδιά που περιελάμβανε διάφορα πολιτικά πυρά από αρχηγούς κομμάτων έμελλε να αποτελέσει τη δική μου θύμηση για την πρώτη μου αφύπνιση και τον πρώτο μου σοβαρό έλεγχο για τον καρκίνο του μαστού.

Backstage από τη φωτογράφιση για το νέο τεύχος του GRACE.

Ψηλάφηση, υπέρηχος, μαστογραφίες, μαγνητικές, όλα έγιναν τότε και, μετά το αθώο, ευτυχώς, εύρημα, γίνονται ανελλιπώς κάθε εξάμηνο. Μετά φόβου Θεού και με πίστη και αισιοδοξία, ακόμα κι όταν έχει τύχει σε αυτά τα χρόνια να επαναλάβω μαστογραφία για πιο καθαρή εικόνα ή να κάνω έξτρα υπέρηχο σε συγκεκριμένο σημείο ή μαγνητικές για ακόμα πιο εξειδικευμένη εξέταση. Οι παλμοί μου ποτέ, όσα χρόνια κι αν περάσουν, δεν θα είναι φυσιολογικοί ούτε στην αίθουσα αναμονής ούτε σε κανένα εξεταστήριο –το έχω αποδεχθεί–, όμως επιβάλλεται η πρόληψη, επιβάλλεται η εγρήγορση.

Ο Οκτώβριος ωστόσο –και συγκεκριμένα η 18η Οκτωβρίου– είναι επίσης ο μήνας αφύπνισης για κάτι που για χρόνια άκουγα και έβλεπα γύρω μου και θεωρούσα τότε πως δεν με αφορούσε καθόλου, μα καθόλου. Εμμηνόπαυση, μια λέξη που άκουσα για πρώτη φορά ως όρο όταν έπιαναν τη μητέρα μου αιφνίδιοι πανικοί, εφιδρώσεις και ταχυκαρδίες. Εγώ ήμουν πολύ μικρή, γύρω στα 7-8, και φοβόμουν πως θα ξυπνούσα μια μέρα και η μαμά μου θα είχε πεθάνει καθώς έβλεπα πόσο πολύ υπέφερε. Ένα συγκεκριμένο φάρμακο –Novalgin, νομίζω, λεγόταν– ήταν μόνιμα στο ψυγείο μας και οι σταγόνες του έρρεαν άφθονες, χωρίς αποτέλεσμα αφού άκουγα τις βόλτες της με μια κρύα κομπρέσα δεμένη στο κεφάλι της όλη τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας.

Τότε, στα early ’80s, εμμηνόπαυση για μια γυναίκα σήμαινε ότι γινόταν γριά, γιαγιά. Έτσι ωμά και απλά το βίωναν οι Ελληνίδες, και οι σύζυγοί τους είχαν και άλλοθι να κάνουν και άλλο γάμο εάν η συμβία τους δεν τους είχε χαρίσει παιδί. Ήταν ένα ζήτημα-ταμπού, ένα ζήτημα που ούτε οι μαμάδες κουβέντιαζαν με τις κόρες τους ούτε θέμα οικογενειακής συζήτησης αποτελούσε. Υπήρχε εκεί, να ενοχλεί, να βαραίνει με πονοκεφάλους, ταχυκαρδίες, εφιδρώσεις, κρίσεις πανικού, νεύρα, κλάματα, αλλά τσιμουδιά περαιτέρω. Ρωτούσα τη μεγάλη μου αδελφή και το μόνο που άκουγα ήταν «κλιμακτήριος είναι, θα περάσει με τα χρόνια» κι εγώ πίστευα πως είχε να κάνει με το κλίμα της Αθήνας και η μαμά έπρεπε να αναπνέει αέρα εξοχής. Πόση αδυναμία τής είχαμε η αδελφή μου κι εγώ… Καημένη μαμά, υπέφερες πολλά χρόνια από συμπτώματα προεμμηνόπαυσης, σχεδόν μία δεκαετία.

Δυστυχώς, της έμοιασα απόλυτα αφού για σχεδόν οκτώ χρόνια βασανιζόμουν μέρα-νύχτα από τα ίδια συμπτώματα. Το κυριότερο και χειρότερο ήταν οι ατέλειωτες ημικρανίες μου, που έλαβαν χαρακτήρα «τριήμερου εορτασμού» και, δύο φορές το μήνα, είχα ανάγκη από απόλυτο σκοτάδι και ησυχία – όποτε ήταν αυτό εφικτό λόγω δουλειάς. Αλλιώς, σερνόμουν εγώ και, κάπου παραδίπλα, το κεφάλι μου, που σφυροκοπούσε και δεν το ένιωθα μαζί με το υπόλοιπο σώμα μου.

Παράλληλα, όμως, και καθώς τα κύρια συμπτώματα με άφηναν –αν και κληρονόμησα εσαεί κάποιες ημικρανίες–, το σώμα μου ελευθερώθηκε, ευχαριστήθηκα περισσότερο τον έρωτα, χωρίς το φόβο εγκυμοσύνης, ταξίδεψα χωρίς να ανησυχώ ότι θα είμαι τρελαμένη από τους μόνιμους πόνους στην κοιλιά και τις κράμπες μου, κολύμπησα άφοβα όλες τις ημέρες του καλοκαιριού στα κρύα νερά των Κυκλάδων. Εμένα η εμμηνόπαυση με απελευθέρωσε, με λύτρωσε ως γυναίκα από μια ανελέητη ταλαιπωρία χρόνων, κι αυτό είναι κάτι που όλο και πιο πολύ ακούω φίλες μου να λένε.

Η εμμηνόπαυση –ή κλιμακτήριος, πείτε την όπως θέλετε– ήταν η αιτία που η μητέρα μου έκοψε τα μακριά ξανθά μαλλιά της, που είχε καμουφλάρει σε έναν ξεπερασμένο ’60s κότσο, ο οποίος ωστόσο τη δεκαετία του ’70 χαλάρωσε κάπως και έζησε και τις καλές του στιγμές με εμπριμέ Tseklenis και μεγάλα κοκάλινα σκουλαρίκια. Παρ’ όλα αυτά, τα μαλλιά θυσιάστηκαν στο βωμό της εμμηνόπαυσης. Το θυμάμαι σαν τώρα γιατί τα έκοψε παραμονή που θα άρχιζα τη δευτέρα δημοτικού. «Μα γιατί;», τη ρωτούσα σχεδόν κλαίγοντας. «Όλες οι φίλες της ηλικίας μου έχουν κομμένα αγορέ μαλλιά», μου απαντούσε. «Θα κάνω τώρα εγώ την μπεμπέκα με μακρύ ξανθό μαλλί σαν την Dalida;». Και κάπως έτσι το ψαλίδι του hair salon Dimitris λειτούργησε επιθετικά και έκοψε και τη δική της χαίτη αλλά και τη δική μου, θέλοντας και μη, ίσως από κεκτημένη ταχύτητα.

Η μητέρα μου ήταν ενθουσιασμένη που αποχωρίστηκε τη νεανική της μαλλούρα, όπως την αποκαλούσε χαρακτηριστικά, και δεν θα έπαιζε πια τη νεάνιδα, αλλά εγώ τραυματίστηκα τρελά επειδή, έτσι κοκαλιάρικο που ήμουν, έμοιαζα περισσότερο με ισχνό αγοράκι παρά με το υπερφιλάρεσκο κορίτσι που έκρυβα μέσα μου, το οποίο σκεφτόταν μόνο ρούχα και πασαρέλες με μοντέλα. «Έτσι είναι», μου δήλωσε με στόμφο η αδελφή μου το βράδυ και με διαβεβαίωσε, παρηγορώντας με για να σταματήσω να κλαίω, ότι μέχρι την άνοιξη τα μαλλιά μου θα είχαν μεγαλώσει στο ύψος των ώμων, καρέ. «Η γυναίκα μετά τα 45 πρέπει να κουρεύει τα μαλλιά της κοντά αγορέ». «Και η Βουγιουκλάκη γιατί δεν τα έχει κόψει;», της αντιμίλησα. «Είμαι σίγουρη ότι θα τα κόψει κι αυτή», μου απάντησε. «Όλες οι γυναίκες το κάνουν γιατί, αλλιώς, μοιάζουν από μπροστά με γριές και από πίσω με νέες».

«Τρομακτικό!», σκέφτηκα. «Η μητέρα μου από εδώ και στο εξής, με την κλιμα...τέτοια, θα μεταμορφωθεί σε γριά». Σαν τη γιαγιά μου στο χωριό που, ναι μεν, δεν είχε κόψει τα μαλλιά της, αλλά τα συγκρατούσε σε ένα σφιχτό γιαγιαδίστικο μπομπάρ του προηγούμενου αιώνα, με αυτοσχέδια στέκα από δικά της πεσμένα μαλλιά. Η μητέρα μου δεν έγινε ποτέ κλασική ηλικιωμένη, η επανάστασή της άργησε, αλλά ήρθε μετά το θάνατο του συζύγου της, που τον έχασε κι εκείνη πολύ νωρίς, λίγο πιο μεγάλη από μένα. Η συντηρητική πλευρά της καταρρίφθηκε τότε και η συναισθηματική της απελευθερώθηκε. Όπου έπρεπε στυλιστικά, μεταμορφώθηκε με τη βοήθειά μου και η ίδια το ευχαριστήθηκε. Έγινε πιο μοντέρνα, δοκίμασε χτενίσματα και στυλ που παλιά δεν τολμούσε, άρχισε τις περιποιήσεις προσώπου, πήγε σε μια φίλη της δερματολόγο για botox και θεραπείες, έφτιαξε το χαμόγελό της στον οδοντίατρο και πρόσεχε τι έτρωγε. Δυστυχώς, πέθανε πολύ νέα, αλλά, τουλάχιστον, φαινόταν και πολύ νέα, όπως διακαώς επιθυμούσε.

Όταν, μετά από χρόνια, κάναμε μια σχετική συζήτηση, μου εξομολογήθηκε ότι ο τρόπος με τον οποίο μεγάλωσε εκείνη, που ήταν γεννημένη το 1932, ήταν δραματικά διαφορετικός από αυτόν με τον οποίο μεγάλωσα εγώ, που ήμουν το παιδί που έκανε σχεδόν στα 35 της. Σημειωτέον ότι εγώ γέννησα το μικρό μου γιο στα 39. Οι λέξεις «περίοδος», «σεξ», «κλιμακτήριος» και «εμμηνόπαυση» ήταν φρικτά ανασταλτικά ταμπού, τα οποία όριζαν μόνο κλασικές νόρμες για τις γυναίκες που, ήθελαν δεν ήθελαν, μεγάλωναν σαν μικρομέγαλες από την εφηβεία τους. Ύστερα, ήταν και το πείραγμα, η αλαζονεία και η ειρωνεία των αντρών, που θεωρούσαν τελειωμένη από κάθε γυναικεία δραστηριότητα μια γυναίκα στην εμμηνόπαυση. Πίστευαν –και το πιστεύουν ακόμη πολλοί– πως ήταν γριά, και το κατάλοιπο αυτής της νοοτροπίας πρέπει να αλλάξει από όλες εμάς που μεγαλώνουμε γιους.

Μια ωραία γυναίκα θα είναι πάντα, εάν το επιθυμεί, θηλυκή και ποθητή – παράδειγμα, γνωστές Ελληνίδες και ξένες που αποθεώνονται σε πασαρέλες και ωριμάζουν όπως αυτές θέλουν. Με ή χωρίς επεμβάσεις, με τα μαλλιά της, αν επιθυμεί, μακριά όσο παίρνει, κάθε σύγχρονη γυναίκα θα αποφασίσει η ίδια πότε και αν θα μεγαλώσει στην όψη, αλλά και στην ψυχή, όπως και με όποιο στυλ τής ταιριάζει. Είναι θέμα δικό της.

Διαβάζω τα σχόλια αντρών κάτω από εμφανίσεις εγχώριων καλλιτέχνιδων που έχουν τη δική μου ή και μεγαλύτερη ηλικία και η φυσική τους κατάσταση είναι καταπληκτική και οι ίδιες υπέροχες όταν βγαίνουν στη σκηνή και φρίττω. Γριούλες είμαστε όλες στα μάτια και τα σχόλια των κακόβουλων αντρών, αλλά και κάποιων κομπλεξικών γυναικών, γριούλες που σύντομα θα πεθάνουμε αφήνοντάς τους το χώρο για να σκρολάρουν ατέλειωτες ώρες στο Instagram και το TikTok με 23χρονα κορίτσια που είναι πρόθυμα να εξαγοραστούν για μια ακριβή κολόνια, μια τσαντούλα ή, στο πιο προχωρημένο, ένα ταξιδάκι στη Μύκονο. Να επισημάνω βέβαια ότι τα συγκεκριμένα κορίτσια δεν έχουν ακόμη στην ηλικία τους γνώσεις νοσηλευτικής για να φροντίσουν, όταν χρειαστεί, αυτούς τους άντρες –οι οποίοι περνούν με άλλο τρόπο τη δική τους κλιμακτήριο– στη ζαλάδα, στο εγκεφαλικό ή στο καρδιακό που παραμονεύει. Αντίθετα, αυτές που αποκαλούν γριούλες κάτι παραπάνω θα προσφέρουν όσον αφορά τις γνώσεις πρώτων βοηθειών, αλλά ας είναι...