Τις προάλλες λίγο πριν με πάρει ο ύπνος, εμφανίστηκε μπροστά μου ένα reel με τον Gabor Maté. Μιλούσε για το παιχνίδι, τη σημασία του και για τα σημερινά παιδιά που δεν ξέρουν πώς είναι η μαγεία του να παίζεις έξω στη φύση και στην εξοχή. Ο Ουγγροκαναδός γιατρός, ομιλητής και συγγραφέας, έλεγε χαρακτηριστικά πως ο εγκέφαλός μας κρατά μια πολύ σημαντική θέση για το παιχνίδι, και είναι έτσι κατασκευασμένος που στο τέλος το να αφήνεις τον εαυτό σου ελεύθερο να παίξει, καταλήγει να γίνεται απαραίτητη αναπτυξιακή ανάγκη.
Το παιχνίδι έχει εκτοπιστεί από τη ζωή των παιδιών και θεωρείται χάσιμο χρόνου και άσκοπο ενώ είναι απαραίτητη δραστηριότητα για τη δόμηση του εγκεφάλου των βρεφών και των νηπίων. Βάσει ερευνών, η ανάπτυξη της νευροφυσιολογίας και της συναισθηματικής ωριμότητας των παιδιών βασίζεται σε συγκεκριμένες διεργασίες που καλλιεργούν διαδοχικά τις κοινωνικές, συναισθηματικές, πνευματικές και ηθικές ικανότητες και την αντίληψή τους.
Βάλτε ένα παιδί να σας περιγράψει σήμερα, τι σημαίνει παιχνίδι και μετά επιχειρήστε να απαντήσετε οι ίδιοι στην ερώτηση. Το παιχνίδι για εκείνο, τις περισσότερες φορές σημαίνει οθόνη, την οποία επεξεργάζεται κάνοντας μηχανικές κινήσεις με τα δάχτυλά του -προς τα πάνω και προς τα κάτω- σε μια συσκευή που «έχει κατασκευαστεί για να είναι εθιστική». Αλλά το παιδί έχει ανάγκη και από το «να παίζει ελεύθερα, αυθόρμητα στη φύση». Και η αλήθεια είναι πως το παιχνίδι κάποτε σήμαινε μόνο αυτό. Να ξεχνιέσαι να γυρίσεις σπίτι από μια εντελώς αυθόρμητη και ελεύθερη πράξη που σου έπαιρνε τα μυαλά, εκτόξευε τις καλές ορμόνες στο σώμα σου και σε έκανε να βιώνεις με όλες σου τις αισθήσεις το «εδώ και τώρα» της κάθε στιγμής.
Πώς να μεταφέρεις σήμερα σε ένα παιδί που δεν βγάζει ούτε τα ακουστικά για να σε ακούσει, την αίσθηση του να πετάς τα παπούτσια σου στον αέρα για να τρέξεις κυριολεκτικά μες στην «ξυπολησία» να προλάβεις το επόμενο παιχνίδι σε κάποια κρυφή αλάνα του χωριού;
Κάπως έτσι συνειδητοποίησα πόσο μεγάλη ευγνωμοσύνη νιώθω που κάποτε είχα την τύχη να βιώσω το παιχνίδι στην πιο αυθεντική του μορφή. Δεν πιστεύω ότι τα παιδιά σήμερα δεν ξέρουν πώς να παίζουν αλλά είμαι σχεδόν σίγουρη πως ένα μεγάλο μέρος της ευχαρίστησης, που προσφέρει το γνήσιο και αυθεντικό παιχνίδι, έχει αντικατασταθεί από κάτι πολύ πιο απρόσωπο και απόμακρο.
Παλιά χτίζαμε αυτοσχέδια σπιτάκια με καλάμια. Σήμερα ένα παιδί μπορεί να φτιάξει το σπίτι των ονείρων του στο Minecraft χωρίς να βγει καν από το δωμάτιο του.
Αφού έμεινα να χαζεύω για ώρα το ίδιο reel, άφησα το κινητό στην άκρη, πάτησα νοερά ένα νοσταλγικό rewind και ταξίδεψα στο πολύ μακρινό παρελθόν και στις ημέρες που δεν μαζευόμουν μέσα μέχρι να νυχτώσει. Γιατί έξω με περίμεναν καμία 15αριά παιδιά σε μια κωδική τοποθεσία (εμείς την είχαμε βαφτίσει «Κολόνα») όπου ξεκινούσαμε με ποδήλατα για να βρούμε το ιδανικό μέρος για το αυτοσχέδιο σπίτι μας, το οποίο χτίζαμε με μαγικές πατέντες και με όσα καλάμια βρίσκαμε στο δρόμο. Δε λέω, και σήμερα τα παιδιά φτιάχνουν σπίτια, και μάλιστα πολύ πιο περιποιημένα και όμορφα, χωρίς να χρειάζεται να βγουν καν από το δωμάτιο τους αφού όλο το «μαστόρεμα» γίνεται στο Minecraft.
Συνεχίζοντας το νοσταλγικό throwback, όποιος έχει παίξει πολύ στην παιδική του ηλικία, να σηκώσει το χέρι. Όποιος έχει λιώσει τις σόλες των παπουτσιών του (ή εκείνες τις σαγιονάρες από τις οποίες έφευγαν τα δάχτυλα πιο μπροστά και έπαιρναν σβάρνα τις ασφάλτους), ξέρει καλά ότι η ευχαρίστηση από τον πολύ ιδρώτα, είναι κάτι που μπορεί δύσκολα να εξηγήσει σε όποιον δεν το έχει ζήσει. Ειδικά αν είχε το προνόμιο να έχει ρίζες από την επαρχία, έχει βιώσει εμπειρίες που δεν περιγράφονται εύκολα. Έχει ζήσει το πώς είναι να καβαλάς το ποδήλατο, παίρνοντας φόρα σε ανώμαλες κατηφοριές και χωρίς να πατάς φρένο για να μη χάσεις κάτι από τη μαγεία αυτού που μια φορά κι έναν καιρό οριζόταν ως «παιχνίδι».
Όποιος έχει λιώσει τις σόλες των παπουτσιών του (ή εκείνες τις σαγιονάρες από τις οποίες έφευγαν τα δάχτυλα πιο μπροστά και έπαιρναν σβάρνα τις ασφάλτους), έχει ζήσει κάτι που δύσκολα περιγράφεται.
Η εμπειρία του να επεξεργάζεσαι με τα δάχτυλα σκαλιστά αντικείμενα που συναντάς για πρώτη φορά, η αίσθηση του να βουτάς τα χέρια σου στο χώμα, η όλη πρωτόγνωρη επαφή με τη φύση, σε βοηθούσε να αναπτύξεις πολύ τη φαντασία και τη δημιουργικότητά σου, σε έκανε να παίζεις ελεύθερα, να αναλαμβάνεις πρωτοβουλίες, να ανακαλύπτεις πώς είναι να ανήκεις σε μια ομάδα, να κάνεις τις δικές σου επιλογές, να μαθαίνεις τι θα πει ανεξαρτησία από νωρίς. Η φύση σε καλεί να δεις, να ακούσεις, να μυρίσεις, να αγγίξεις. Όσο οι αισθήσεις περιορίζονται μέσα σε λίγα τετραγωνικά και οθόνες, ο πλούτος της ανθρώπινης εμπειρίας φτωχαίνει, όπως υποστηρίζει και ο Richard Louv.
Το παιχνίδι κάποτε
Οι εικόνες και οι μνήμες που μου ήρθαν στο μυαλό μετά από εκείνο το reel, κράτησαν μέχρι το ξημέρωμα. Το πρωί ανεβαίναμε σε καρότσες αγροτικών στοιβαγμένοι ο ένας δίπλα στον άλλον για να μη χάσουμε το κολύμπι στην αγαπημένη όλων, δυσπρόσιτη παραλία. Όταν φτάναμε, ξεχυνόμασταν για βουτιές παίρνοντας φόρα από ψηλά ή παίζαμε πιο ήσυχα μέσα στο νερό, αυτοσχεδιάζοντας. Στον δρόμο της επιστροφής, με τις πετσέτες να τυλίγουν το σώμα και να στάζουν νερό, δίναμε το επόμενο ραντεβού στο γήπεδο. Ακόμη και τις μέρες που χάναμε το μπάνιο, το παιχνίδι συνεχιζόταν στο σπίτι… με τάπες, μπίλιες και ό,τι άλλο μπορούσες να φανταστείς.
Τα μεσημέρια τρέχαμε με εξαλλοσύνη και ορμή σε μονοπάτια που κατέληγαν σε μυστικές φραγκοσυκιές προκειμένου να γευτούμε τους καλύτερους καρπούς της ζωής μας (με τη διαφορά ότι τότε δεν το ξέραμε). Τις περισσότερες φορές γυρνούσαμε με γρατζουνιές στα χέρια και στα γόνατα από τα φραγκάγκαθα, ναι εκείνα τα σκούρα κομπάκια που ορκιζόμασταν ότι ήταν μόνο ένα χνούδι μετά την κλασική κατσάδα που τρώγαμε από τους γονείς (τόσο τους δικούς μας, όσο και των άλλων) αλλά τίποτα δεν ήταν ικανό να σταματήσει τα κρυφά γέλια πίσω από τις ομαδικές γκάφες που χαρακτήριζαν ως επί το πλείστον το διαρκές παιχνίδι μας και που σήμερα ξέρουμε πως δεν θα αλλάζαμε με τίποτα από τον ανέμελο- ανήλικο κόσμο μας.
Πολλά από τα παιχνίδια που δεν χορταίναμε να παίζουμε, σήμερα ίσως τα συναντούσες στο TikTok με τη μορφή ενός άχαρου challenge των παιδιών έξω στο δρόμο.
Τα απογεύματα εξερευνούσαμε σαν αγριοκάτσικα δύσβατες περιοχές λες και υποδυόμασταν τους πρωταγωνιστές στο μυθιστόρημα «Τα Ψηλά Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου ενώ στις σκανταλιές και τις αταξίες συναγωνιζόμασταν για πλάκα τον «Τρελαντώνη» μέχρι που στο τέλος γινόμασταν «Ένας για όλους και όλοι για έναν». Όλοι μαζί μαθαίναμε να βοηθάμε, να τρώμε επικές τούμπες και να ξανασηκωνόμαστε.
Δεν σταματούσαμε να παίζουμε κρυφτό μέχρι να βραδιάσει για τα καλά. Εφευρίσκαμε τις πιο απίστευτες κρυψώνες και φυσικά η καλύτερη ήταν μια -υπεράνω κάθε υποψίας- υπερυψωμένη σκεπή που είχε θέα τον πιο καθαρό έναστρο ουρανό των παιδικών μας χρόνων. Τις περισσότερες φορές μάλιστα πιάναμε τόσες ιστορίες με θρύλους και μαλλιαρά χέρια, που στο τέλος ξεχνούσαμε το λόγο που είχαμε ανέβει και σπρώξει ο ένας τον άλλον μέχρι εκεί πάνω. Τα κακαρητά μάς πρόδιδαν πριν ακόμη ολοκληρωθεί το «φτου και βγαίνω».
Χωριζόμασταν σε ομάδες αν και πάντα ξέραμε ότι ήμαστε στο ίδιο στρατόπεδο. Μοιράζαμε ρόλους, παίζαμε Μήλα, βάζαμε «Θεούς και Αγγελιαφόρους» στο παιχνίδι ενώ δεν διστάζαμε να υποδυθούμε με εξαιρετική επιτυχία, τα «αγαλματάκια ακούνητα μέρα ή νύχτα».
Κάθε μέρα υπογράφαμε ένα αποκλειστικά πρωτότυπο σενάριο παιχνιδιού με κανόνες και άγραφους νόμους που διαμόρφωναν σιωπηλά αυτό που είμαστε σήμερα.
Και όταν πια βράδιαζε, κάναμε τον απολογισμό της ημέρας. Ανταλλάσσαμε χαρτάκια, λευκώματα, εμπειρίες. Κάθε μέρα υπογράφαμε ένα αποκλειστικά πρωτότυπο σενάριο με κανόνες και άγραφους νόμους που διαμόρφωναν σιωπηλά αυτό που είμαστε σήμερα.
Δεν υπήρχε μέρα που να μην ξυπνήσουμε με την ίδια όρεξη... Και πάλι από την αρχή μέχρι να βραδιάσει και να αποκοιμηθούμε με ένα κόμικ ή φακό στο χέρι.
*Τα παιδιά δεν παίζουν φυσικά μόνο το καλοκαίρι αλλά αυτοί οι τρεις μήνες συνδέονται πολύ περισσότερο με την πολυπόθητη ανεμελιά- συνώνυμο της εποχής, τη ραστώνη, την ανάπαυλα, τη νοσταλγία από τη θύμηση κάθε προηγούμενης χρονιάς που γεννούσε χρόνο με το χρόνο, όλο και πιο πρωτότυπα παιχνίδια... Παιχνίδια που αφήσαμε μια για πάντα πίσω μας.
