Η Μεγάλη Σύγκρουση του Μ. Καραγάτση

Το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος εγώ το πέρασα στο σπίτι με πυρετό ως αποτέλεσμα της διαφοράς θερμοκρασίας από το air condition και το μόνον που μπορούσα να κάνω ήταν να σκρολάρω στα σόσιαλ για να δω τους άλλους να περνάνε καλά στα νησιά, στις παραλίες, στα ταβερνάκια κτλ.

Όλα ξεκίνησαν, λοιπόν, από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Διαδίκτυο με το οποίο γίνεται ευθεία επίθεση στη «Μεγάλη Χίμαιρα» του Μ. Καραγάτση, που την χαρακτηρίζει σεξιστική και άκρως πατριαρχική. Το άρθρο αυτό έφερε και άλλα άρθρα από συγγραφείς βλ. Χωμενίδη και Βίβιαν Στεργίου που αντιπαρέθεσαν τα ξίφη τους και όπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξε έντονη σύγκρουση –μακάρι να ανεβαίνει πάντα τόσο το επίπεδο των αντιπαραθέσεων- για το αν πρέπει να κρίνουμε τον Καραγάτση ή να προσκυνάμε την αυθεντία του, αν πρέπει να προωθούμε μία woke ατζέντα (ο Καραγάτσης αν ζούσε θα έπρεπε να εξηγήσουμε τι είναι αυτό) μέσα από έργα που έχουν αντέξει στο χρόνο ή να τα αφήσουμε να υπάρχουν. Και άλλα πολλά…

Και αυτό το «όμως» συνεχίζει με κάτι που φαίνεται κάπως αστείο: Δηλαδή το να εντοπίζεις σεξισμό σε ένα έργο που γράφτηκε πριν από 70 χρόνια από έναν συγγραφέα που γεννήθηκε το 1908 είναι σαν να μου λες ότι ο ουρανός είναι γαλάζιος. Αυταπόδεικτα είναι. Φυσικά και θα υπήρχε σεξισμός τότε. Φυσικά και θα αποτυπωνόταν στο έργο, όχι μόνον του Καραγάτση, αλλά και άλλων συγγραφέων της εποχής. Είναι μία παρατήρηση που είναι τόσο οφθαλμοφανής που αν δεν το παρατηρούσε κανείς το 2024, θα έπρεπε να τον καλωσορίσουμε στο σύμπαν μας, αλλά το θέμα είναι ότι δεν χρειάζεται να μισείς, να εξοβελίσεις, να κάψεις στην πυρά το έργο ενός συγγραφέα με διαχρονική αξία, κρίνοντάς τον με τις αξίες του έργου του στο σήμερα. Μπορείς να το δεις με θυμό μεν αν αυτό αισθάνεσαι, αλλά τοποθετημένο στο εκεί και στο τότε, σε εκείνη την εποχή. Κάθε έργο κουβαλώντας τα πολιτισμικά βάρη της εποχής του, μας διηγείται πέρα από την κυρίως ιστορία και όλα αυτά που ζούσαν οι άνθρωποι εκείνη την εποχή.

Το ζητούμενο δεν είναι να τα καταγγείλουμε, αλλά και αν το κάνουμε, μη νομίζουμε ότι κάνουμε και κάτι τρομερά επαναστατικό. Δεν με απασχολεί καθόλου αν θα αποκαθηλώσουμε αυθεντίες και θα αμφισβητήσουμε στερεοτυπικές βεβαιότητες. Όλοι υπόκεινται σε κριτική. Απλά για να είναι πραγματικά εποικοδομητική, καλό είναι να βάλουμε και κάποιες παραμέτρους: όπως ας πούμε την χρονική απόσταση που μας χωρίζει από τις ιδέες, τις καταστάσεις, τις αξίες που περιγράφονται σ’ ένα έργο που μπορεί να μην το καθιστούν ανέγγιχτο στην κριτική όμως αιτιολογούν τις συνθήκες. Ίσως από ένα σημείο και μετά σε τέτοια έργα που έχουν αποδείξει την αντοχή τους στο χρόνο, αφού θεωρήσουμε δεδομένα απαρχαιωμένες και κατακριτέες τις αξίες που περιγράφουν, ίσως θα ήταν πιο χρήσιμο να αναζητήσουμε την αξία ή την έλλειψή της στο καλλιτεχνικό μέρος του έργου που ακόμα και γι’ αυτή έχουν περάσει από πάνω της 70 ολόκληρα χρόνια- δηλαδή κάτι λιγότερο από ένας αιώνας.

Ξέρετε και ο ελληνικός κινηματογράφος βρίθει σεξιστικών, κακοποιητικών συμπεριφορών και έμφυλων ανισοτήτων. Ποια θα έπρεπε να είναι η κριτική μας για παράδειγμα, όμως στην «Στέλλα» του Κακογιάννη; Τότε το «Στέλλα κρατάω μαχαίρι» και το μαχαίρωμα της στην αγκαλιά του Φούντα ήταν έγκλημα πάθους, σήμερα ξέρουμε πολύ καλά ότι είναι γυναικοκτονία. Μήπως πρέπει να κάψουμε την ταινία γι’ αυτόν τον λόγο  ή να αισθανθούμε καλά που μπορούμε να την αξιολογήσουμε με τα σημερινά δεδομένα γνωρίζοντας πώς ήταν τότε οι συνθήκες για τις γυναίκες;