Στις 11 Σεπτεμβρίου 2025, η Αλβανία προχώρησε σε μια κίνηση που μοιάζει να βγήκε από μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Η Diella, ένα ψηφιακό ον, δημιούργημα τεχνητής νοημοσύνης, ανέλαβε επίσημα τα καθήκοντα της υπουργού δημόσιων προμηθειών, υπό τον Πρωθυπουργό Edi Rama. Πιο απλά, είναι η πρώτη ΑΙ Υπουργός παγκοσμίως και, όπως αποκαλύπτει το όνομά της (dielli είναι ο Ήλιος στα αλβανικά), υπόσχεται να ρίξει φως στα κακώς κείμενα της πολιτικής. Η ανακοίνωση συνοδεύτηκε από μεγάλα λόγια: η Diella θα εξαλείψει τη διαφθορά, θα κάνει τις διαδικασίες διαφανείς και θα αναβιώσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος.
Το avatar της, ντυμένο με παραδοσιακή αλβανική φορεσιά, εμφανίζεται στην ψηφιακή πλατφόρμα e-Albania, έτοιμο να «υπηρετήσει» το κοινό με αλγοριθμική ακρίβεια. Η εικόνα της, ένα κράμα νεωτερικότητας και παράδοσης, γίνεται το κεντρικό αφήγημα μιας κυβέρνησης που επιδιώκει να παρουσιάσει τον εαυτό της ως εκσυγχρονισμένο και αδιάφθορο.
Η πραγματικότητα, όμως, είναι πολύ πιο περίπλοκη. Η Αλβανία έχει μακρά ιστορία διαφθοράς, ιδιαίτερα στον τομέα των δημόσιων προμηθειών, όπου κράτος και ιδιωτικά συμφέροντα συνήθως συγχέονται σε αδιαφανείς συμφωνίες. Το σκάνδαλο των εγκαταστάσεων καύσης απορριμμάτων σε Ελμπασάν, Φίερ και Τίρανα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι υπερτιμολογήσεις και η έλλειψη ελέγχου οδήγησαν στη φυλάκιση του πρώην υπουργού Περιβάλλοντος Lefter Koka, αλλά ταυτόχρονα ανέδειξαν τη δομική αδυναμία του συστήματος να προστατεύσει δημόσιους πόρους από πολιτικές και οικονομικές παρεμβάσεις.
Παράλληλα, η υπόθεση του Δημάρχου Τιράνων, Erion Veliaj, ο οποίος κατηγορήθηκε για διαφθορά σχετική με εκατομμύρια ευρώ που διοχετεύτηκαν σε εταιρείες με οφέλη για την οικογένειά του, δείχνει ότι η αδυναμία αυτή δεν περιορίζεται σε μεμονωμένα υπουργεία αλλά διαπερνά το κράτος σε όλα τα επίπεδα. Η περίπτωση της εταιρείας «5D», που δημιουργήθηκε από ανώτερους διευθυντές του Δήμου Τιράνων για να κερδίσει δημόσιους διαγωνισμούς με αδιαφανείς διαδικασίες, ολοκληρώνει το σκηνικό ενός συστήματος όπου οι νόμοι και οι κανόνες παρακάμπτονται με ευκολία, και η διαφθορά συχνά θεωρείται απλώς μια «διαπραγματευτική συνθήκη» της πολιτικής ζωής.
Η Diella παρουσιάζεται ως η αλγοριθμική λύση σε προβλήματα που είναι, κατά βάση, πολιτικά και κοινωνικά. Μπορεί να αναλύει τεράστια δεδομένα, να εντοπίζει ανωμαλίες και να προτείνει βέλτιστες πρακτικές για τις δημόσιες προμήθειες, αλλά δεν μπορεί να κατανοήσει τις ανθρώπινες σχέσεις εξουσίας, τους προσωπικούς δεσμούς που ευνοούν την έλλειψη διαφάνειας, ούτε τις λεπτές ισορροπίες που καθορίζουν ποιος παίρνει τι. Η κυβέρνηση Rama την παρουσιάζει ως «αδιάφθορη», αλλά η πραγματικότητα είναι ότι η αλγοριθμική ακεραιότητα δεν αρκεί όταν οι άνθρωποι που χειρίζονται ή επηρεάζουν τα δεδομένα, έχουν δικά τους συμφέροντα. Η διαφθορά μπορεί να μεταμορφωθεί, να γίνει πιο «ψηφιακή», αλλά δεν εξαφανίζεται.
Η τοποθέτηση της Diella εγείρει αβίαστα ερωτήματα για το ρόλο της ανθρώπινης κρίσης και ευθύνης στη δημοκρατία. Μπορεί ένα πρόγραμμα να αντικαταστήσει πλήρως τον άνθρωπο που παίρνει αποφάσεις με ηθικό, πολιτικό και κοινωνικό αντίκτυπο; Κάθε απόφαση ενός υπουργού δεν αφορά μόνο αριθμούς και νόμους, αλλά ισορροπίες συμφερόντων, πολιτική ευαισθησία και κοινωνικό κόστος. Αν το AI αναλαμβάνει, η λογοδοσία μετατοπίζεται από ανθρώπινο επίπεδο σε μια σειρά αλγορίθμων, των οποίων οι προγραμματιστές και οι σχεδιαστές καθορίζουν πώς θα λειτουργήσουν.
Με άλλα λόγια, η διαφθορά δεν εξαφανίζεται αλλά αλλάζει μορφή, μετατοπίζεται στους ανθρώπους που καθορίζουν τα δεδομένα, τους κανόνες και τις παραμέτρους του συστήματος. Αυτό οδηγεί σε μια πιο κρυφή, ψηφιακή εκδοχή διαφθοράς, όπου η αλγοριθμική ακεραιότητα παρουσιάζει την ψευδαίσθηση διαφάνειας, ενώ οι πραγματικές εξουσιαστικές σχέσεις παραμένουν αμετάβλητες. Στα παραπάνω φαίνεται να συμφωνεί και η πλειοψηφία των Αλβανών, όπου σε σχετικά γκάλοπ έχουν απαντήσει ότι αυτή η ενέργεια δεν είναι παρά μαρκετινίστικο τρικ στην καλύτερη και, δυνητικά, μια απειλή για την έννοια της δημοκρατίας, στη χειρότερη.
Πέρα από το πρακτικό, ανοίγει και ένα φιλοσοφικό πεδίο συζήτησης: τι σημαίνει για τη δημοκρατία αν οι άνθρωποι αντικαθίστανται από μηχανές στην εκτελεστική εξουσία; Η ύπαρξη AI υπουργού δεν είναι μόνο τεχνολογική καινοτομία· είναι ένα πείραμα που δοκιμάζει τα όρια της ανθρώπινης συμμετοχής στην πολιτική διαδικασία. Αν η Αλβανία ακολουθήσει αυτό το μονοπάτι, τίθεται το ερώτημα αν προετοιμάζουμε το έδαφος για κυβερνήσεις πλήρως αυτοματοποιημένες, όπου η λογοδοσία, η ηθική κρίση και η δημοκρατική διαφάνεια υποκαθίστανται από κώδικα και δεδομένα. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι ένα εργαλείο για τη βελτίωση της διακυβέρνησης, αλλά η πραγματική πρόκληση βρίσκεται στην πολιτική βούληση να δημιουργηθούν μηχανισμοί που ελέγχουν και καθοδηγούν αυτό το εργαλείο με τρόπο που προάγει όχι μόνο την αποτελεσματικότητα, αλλά και τη δημοκρατική λογοδοσία και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Το έργο της Diella γίνεται, λοιπόν, ταυτόχρονα τεχνολογικό πείραμα και πολιτικό αφήγημα. Προβάλλει μια κυβέρνηση που θέλει να δείξει ότι ακολουθεί τα βήματα των προηγμένων χωρών, ότι μπορεί να φέρει το κράτος στην ψηφιακή εποχή και να εγγυηθεί διαφάνεια. Το ζήτημα είναι αν η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως επιφανειακό show και branding ή αν θα γίνει εργαλείο πραγματικής αλλαγής. Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι θεωρητικά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία η Αλβανία φιλοδοξεί να ενταχθεί μέχρι το 2030, παρακολουθεί στενά την πρόοδο της χώρας στους τομείς της διαφάνειας και του κράτους δικαίου. Κάθε αποτυχία ή περιορισμένη εφαρμογή της Diella μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο κριτικής και εμπόδιο στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
Η Αλβανία βρίσκεται, λοιπόν, σε ένα σημείο καμπής. Η Diella αντιπροσωπεύει την υπόσχεση μιας νέας εποχής όπου η τεχνολογία θα λειτουργεί ως ασπίδα ενάντια στη διαφθορά, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης σε κοινωνίες με βαθιά ριζωμένα προβλήματα διαφθοράς και πολιτικής κουλτούρας που συχνά αγνοεί τη νομοθεσία. Αν η κυβέρνηση περιοριστεί στην εικόνα και στο αφήγημα, η Diella μπορεί να γίνει απλώς ένα ψηφιακό σύμβολο χωρίς ουσιαστική ισχύ. Αν όμως η τεχνολογία συνδυαστεί με πολιτική βούληση, ισχυρούς θεσμούς και έλεγχο της κοινωνίας των πολιτών, τότε η Αλβανία θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα πρωτότυπο μοντέλο διακυβέρνησης που συνδυάζει τεχνολογία, διαφάνεια και πραγματική δημόσια λογοδοσία.
Σε κάθε περίπτωση, η Diella δεν μπορεί να θεωρηθεί πανάκεια. Το στοίχημα για την Αλβανία δεν είναι μόνο η διαχείριση των δημόσιων προμηθειών μέσω αλγορίθμων, αλλά η ανασυγκρότηση ενός συστήματος όπου η λογοδοσία, η δικαιοσύνη και η πολιτική ηθική θα υπερτερούν των προσωπικών συμφερόντων. Μόνο τότε η Diella θα πάψει να είναι ένα ψηφιακό avatar και θα γίνει ένα σύμβολο πραγματικής αλλαγής για μια χώρα που έχει μάθει να ζει με τη διαφθορά για δεκαετίες.
