«Μπορώ να λέω ό,τι θέλω. Μπορείς να λες ό,τι θέλω»: Η δημοκρατία στο χείλος της αβύσσου

Στην Αμερική του 2025, η ελευθερία του λόγου δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση που καταρρέει μπροστά στην πολιτική σκοπιμότητα. Στις 18 Σεπτεμβρίου 2025, η ABC ανακοίνωσε το κόψιμο της εκπομπής του Jimmy Kimmel, μετά από σχόλια του παρουσιαστή σχετικά με τον δολοφόνο του Charlie Kirk. Συγκεκριμένα, ο Kimmel στον μονόλογό του ανέφερε λανθασμένα ότι ο Kirk δολοφονήθηκε από κάποιον υποστηρικτή του Trump. Αυτό ήταν κάτι που ακουγόταν μέχρι τότε, αλλά φαίνεται να μην ισχύει, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που δημοσιοποίησαν οι αρχές. Η αιτία της διακοπής του Jimmy Kimmel Live, όπως αναφέρθηκε, ήταν η πίεση από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών (FCC), γεγονός που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τη σχέση των αμερικανικών μέσων με την κυβέρνηση και τη λεγόμενη «ελευθερία του λόγου».

Δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό. Είναι η δεύτερη βραδινή εκπομπή που σταματά να προβάλλεται τον τελευταίο καιρό, μετά την απόφαση να κοπεί και η εκπομπή του Stephen Colbert, ο οποίος συχνά ασκεί κριτική στον Trump και την πολιτική δεξιά. Η επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά υποδεικνύει ένα μοτίβο: οι φωνές που δεν συμφωνούν με τον κυρίαρχο πολιτικό λόγο αντιμετωπίζονται με αυστηρή λογοκρισία και κυρώσεις, κι όχι με διάλογο ή κριτική.

Την ίδια στιγμή, στην Αμερική αλλά και αλλού, οι ίδιοι που διακηρύττουν με πάθος την υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου και καταγγέλλουν την κακή «πολιτική ορθότητα» και την «woke κουλτούρα», τώρα δε βγάζουν άχνα. Δεν υπάρχει καμία αντίδραση από αυτούς τους δήθεν υπερασπιστές της ελευθερίας, όταν η κυβέρνηση ασκεί πιέσεις στα μέσα ενημέρωσης για να φιμώσουν επικριτικές φωνές. Η υποκρισία τους είναι εκκωφαντική.

Κάτι σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας

Το κόψιμο της εκπομπής του Kimmel μοίαζει αιφνίδιο, όμως, με μια καλύτερη ματιά κατανοούμε ότι δεν είναι. Μήνες πριν, ο διορισμένος από τον Trump πρόεδρος της FCC, Brendan Carr, είχε ήδη ξεκινήσει έρευνα στα κανάλια ABC και CBS για παράπονα σχετικά με προφανή «αντι-συντηρητική προκατάληψη», ακολουθώντας ένα μοτίβο που, στην πράξη, πίεσε τους σταθμούς να πάρουν σοβαρά τις απειλές του. Μετά την εν λόγω εκπομπή του Kimmel, ο Carr εμφανίστηκε σε ένα συντηρητικό podcast και απείλησε την Disney, ιδιοκτήτρια της ABC, λέγοντας: «Μπορούμε να το κάνουμε με τον εύκολο τρόπο ή με τον δύσκολο. Αυτές οι εταιρείες μπορούν να βρουν τρόπους να πάρουν μέτρα εναντίον του Kimmel ή θα υπάρξει επιπλέον δουλειά για την FCC στο μέλλον». Το 2023, ο Carr είχε αναρτήσει στο X ότι «η λογοκρισία είναι το όνειρο του αυταρχικού». Τότε ήταν κριτική στη λογοκρισία, τώρα διαβάζεται σαν παραδοχή. Σημειωτέον ότι το 2024 είχε δηλώσει ρητά, πάλι μέσω Χ, ότι το Σύνταγμα «απαγορεύει στους κυβερνητικούς αξιωματούχους να αναγκάζουν ιδιώτες να καταπιέσουν προστατευμένο λόγο».

Λίγες ώρες μετά την απειλή του Carr, η Nexstar – ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης τοπικών σταθμών στις ΗΠΑ – αποφάσισε ξαφνικά ότι τα σχόλια του Kimmel ήταν απαράδεκτα. Η Nexstar, την ίδια στιγμή, επιχειρεί να εξαγοράσει έναν από τους μεγάλους ανταγωνιστές της για $6,2 δισεκατομμύρια, μια συγχώνευση που απαιτεί την έγκριση της FCC. Οι δηλώσεις του Andrew Alford, προέδρου της Nexstar, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας: «Τα σχόλια του κ. Kimmel για τον θάνατο του κ. Kirk είναι προσβλητικά και αναίσθητα σε μια κρίσιμη στιγμή για τον πολιτικό μας διάλογο. Η συνέχιση της προβολής του κ. Kimmel δεν είναι προς το δημόσιο συμφέρον» (ας ξαναθυμίσουμε εδώ ότι το εν λόγω απόσπασμα του Kimmel δεν αναφερόταν στον Charlie Kirk αλλά στον δολοφόνο του).

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Χωρίς πρόσβαση στους περίπου 200 σταθμούς της Nexstar (που καλύπτουν το 39% της εθνικής αγοράς, το μέγιστο που επιτρέπει ο νόμος), ο Kimmel θα υπέφερε σοβαρό πλήγμα στην τηλεθέαση. Λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση της Nexstar, η ABC/Disney ανακοίνωσε την αναστολή της εκπομπής του Kimmel.

Σε χθεσινή του εμφάνιση στο Fox News, ο Carr διευκρίνισε ότι ο Kimmel δεν στοχοποιήθηκε μόνο επειδή προσέβαλε τις συντηρητικές ευαισθησίες, αλλά ότι και άλλοι μπορεί να υποστούν παρόμοια τιμωρία. «Από γελωτοποιοί που κορόιδευαν όλους τους εξουσιαστές, έγιναν ιεροκήρυκες που επιβάλλουν μια πολύ στενή πολιτική ιδεολογία», είπε.

Η «στενή πολιτική ιδεολογία» είναι ακριβώς αυτό που επιβάλλει ο Carr, ένας κυβερνητικός αξιωματούχος που χρησιμοποιεί την κρατική εξουσία που του δόθηκε από τον λαό για να φιμώσει πολιτικές εκφράσεις που δεν αρέσουν στον πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο σκοπός, η ίδια η ουσία, της Πρώτης Τροπολογίας του αμερικανικού συντάγματος είναι το δικαίωμα να εκφράζεται κανείς με τρόπους που άλλοι, και ιδιαίτερα οι εξουσιαστές, μπορεί να θεωρούν δυσάρεστους. Αυτές οι προστασίες της ελευθερίας του λόγου δεν εξαφανίζονται επειδή κάποιος έκανε λάθος και εξόργισε τους ισχυρούς.

Κι εδώ βλέπουμε ότι τόσο οι συντηρητικοί όσο και οι θαυμαστές τους διεθνώς, αν και δείχνουν να κόπτονται για την ελευθερία του λόγου, παρόλαυτά έχουν μια αρκετά αφηρημένη έννοια αυτού του νομικά συγκεκριμένου και οικουμενικώς αναγνωρισμένου ανθρώπινου δικαιώματος. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι Ρεπουμπλικάνοι υιοθετούσαν έναν ορισμό της ελευθερίας του λόγου που θα μπορούσε να συνοψιστεί απλά ως εξής: οι συντηρητικοί μπορούν να λένε ό,τι θέλουν κι όλοι οι υπόλοιποι μπορούν να λένε ό,τι θέλουν οι συντηρητικοί. Αυτός είναι πλέον ο επίσημος κανόνας της διοίκησης Trump.

«Μένουν λοιπόν ο Jimmy [Fallon] και ο Seth [Meyers], δύο τελείως αποτυχημένοι, στο Fake News του NBC. Τα νούμερά τους είναι επίσης χάλια. Κάν’ το NBC!!!», δήλωσε ο Trump πρόσφατα στο Truth Social, υπονοώντας ότι και οι άλλοι παρουσιαστές βραδινών εκπομπών θα έπρεπε να φοβούνται για τη θέση τους. Κι αν οι απειλές του σας φαίνονται κούφιες, δε θα έπρεπε. Θυμίζουμε ότι όταν ανακοινώθηκε η διακοπή της εκπομπής του Colbert το καλοκαίρι που μας πέρασε, ο Trump είχε δηλώσει ότι ο Kimmel θα ήταν ο επόμενος που θα «κοβόταν» από τον τηλεοπτικό αέρα. Ave, βραδινή ζώνη. Οι Τραμπικοί σε χαιρετούν!

Ας επιστρέψουμε, όμως, στην απειλή του Carr να διώξουν τον Kimmel, για να μην χρειαστεί η FCC να έχει «περισσότερη δουλειά στο μέλλον». H FCC μάλλον δε ψηνόταν να δουλέψει όταν ο παρουσιαστής του Fox News, Brian Kilmeade υποστήριξε ότι το κράτος θα έπρεπε να εκτελεί τους ψυχικά άρρωστους αστέγους με θανατική ένεση! Ευτυχώς τα λόγια του Kilmeade δεν έχουν πραγματικό αντίκρισμα στην κοινωνία... Πώς είπατε; Ένας άστεγος βρέθηκε κρεμασμένος από δέντρο λίγα 24ωρα μετά το κάλεσμα του Kilmeade σε μαζικές εκτελέσεις αστέγων; Ιδέα σας θα είναι.

Ο ρόλος του Trump είναι σαφής. Μετά την επανεκλογή του, γίνεται εμφανές ότι οι προσωπικές του έχθρες και η επιθυμία του για εκδίκηση διαπερνούν τους μηχανισμούς της κυβέρνησης, εκμεταλλευόμενος ακόμη και τα νομικά όρια που θεωρητικά περιορίζουν τη δράση της. Οι αναστολές των εκπομπών του Kimmel και του Colbert δεν ήταν τυχαίες: η late-night τηλεόραση, που παλαιότερα λειτουργούσε σατιρίζοντας τους «από πάνω», πλέον κινδυνεύει να μετατραπεί σε θεματοφύλακα της ελίτ κι αυλικό του Trump, υπερασπιζόμενη μια στενή ιδεολογική γραμμή ευθυγραμμισμένη με τις επιθυμίες του προέδρου. Με άλλα λόγια, βλέπουμε τον θάνατο του late-night show όπως το ξέραμε, έναν χώρο που κάποτε μπορούσε να αμφισβητεί, να σατιρίζει και να κριτικάρει την εξουσία, χωρίς να υποτάσσεται στον πολιτικό φόβο.

Ζήτω, ζήτω ο ορμπανισμός

Αυτό που συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, ούτε μια απλή τηλεοπτική κόντρα. Θυμίζει κατά γράμμα την τακτική του Viktor Orbán στην Ουγγαρία: εκεί όπου η κυβέρνηση χρησιμοποίησε νομικά και οικονομικά εργαλεία για να εξαναγκάσει ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης να πωληθούν σε κρατικά ή κυβερνητικά ευθυγραμμισμένα κονσόρτσια. Τα κανάλια που κάποτε διεκδικούσαν σθεναρά την ανεξαρτησία τους, βρέθηκαν να παραδίδουν το μικρόφωνο και την ατζέντα τους μπροστά στην πίεση της εξουσίας.

Στην περίπτωση Kimmel, το ίδιο σενάριο εκτυλίχθηκε μέσα σε ελάχιστες ώρες. Δεν υπήρξε καμία ουσιαστική αντίσταση, καμία επίκληση στο αυτονόητο δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Η τηλεόραση υποχώρησε με εκπληκτική ταχύτητα· έσπευσε να δείξει συμμόρφωση, «κλείνοντας το μάτι» στον αυταρχισμό, σαν να θέλει να προλάβει την τιμωρία πριν ακόμη επιβληθεί.

Κι εδώ βρίσκεται το πιο ανησυχητικό σημείο: η λογοκρισία δεν επιβάλλεται πλέον αποκλειστικά από το κράτος. Επιβάλλεται εκ των έσω, από τα ίδια τα μέσα, που θεωρούν πιο ασφαλές να υποταχθούν προληπτικά, να προσαρμοστούν στις διαθέσεις της εξουσίας, παρά να σταθούν στο ύψος τους. Η βιομηχανία της ενημέρωσης μετατρέπεται έτσι από φρουρό της δημοκρατίας σε συνένοχο της υπονόμευσής της.

Την ίδια μέρα που έγινε γνωστή η ακύρωση της εκπομπής του Kimmel, ο 78χρονος θρύλος της κωμωδίας David Letterman εμφανίστηκε στη σκηνή του Atlantic Festival κρατώντας μια λίστα με τους προέδρους που είχε σατιρίσει στα 33 χρόνια της καριέρας του ως ο μακροβιότερος παρουσιαστής late-night στην αμερικανική τηλεόραση. Jimmy Carter, Ronald Reagan, George H. W. Bush, Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama. Είχε κάνει πλάκα με όλους (και ιδιαίτερα, όπως πρόσθεσε γελώντας, με τον Clinton και τον Bush τον νεότερο).

«Το να τους “χτυπάς”, με σωστό ή λάθος τρόπο, με ακρίβεια ή ίσως κι ανακρίβεια, στο όνομα της κωμωδίας — ούτε μία φορά δεν μας πίεσε κανένας από καμία κρατική υπηρεσία, πόσο μάλλον η τρομακτική FCC», είπε. Και πρόσθεσε: «Ο θεσμός του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερος από έναν τύπο που κάνει talk show». Πράγματι, βλέπουμε ότι πολλά έχουν αλλάξει ακόμη και σύγκριση με την πρώτη θητεία του Trump. Τρομερό πώς σε μόλις 8 μήνες μπορούμε να δούμε την κατάλυση της έστω προσχηματικής δημοκρατίας των ΗΠΑ σε live μετάδοση (όσο μας επιτρέπουν, τέλος πάντων, την live μετάδοση).

Όταν το κράτος γίνεται όργανο εκδίκησης, τι κακό μπορεί να συμβεί;

Η αποτρόπαιη δολοφονία του ακροδεξιού influencer Charlie Kirk προκάλεσε αρχικά το αναμενόμενο κύμα εκκλήσεων για ψυχραιμία. Ωστόσο, αυτήν τη φορά, οι Ρεπουμπλικανοί βρέθηκαν γρήγορα στο στόχαστρο της ίδιας της δεξιάς. «Αν δεν επικεντρώνεστε στη μάχη κατά της βίας της αριστεράς, κάντε στην άκρη», προειδοποιούσε το Federalist. Σχολιαστές και podcasters μιλούσαν με οργή περί «προδοσίας», κατακεραυνώνοντας κάθε απόπειρα εξίσωσης των άκρων.

Στην κορυφή αυτής της αντίδρασης βρέθηκε φυσικά ο Donald Trump. Έχοντας ήδη χαρίσει αμνηστία σε σχεδόν 1.600 κατηγορούμενους για τα αιματηρά γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου 2021, ο πρόεδρος έχει καταστήσει σαφές ότι δεν αντιτίθεται στην πολιτική βία, αρκεί να προέρχεται από τα «δικά του» στρατόπεδα. Στην ομιλία του από το Οβάλ Γραφείο μετά τη δολοφονία του Kirk, απέφυγε κάθε κάλεσμα σε ενότητα και αντ’ αυτού κατηγόρησε αποκλειστικά την «ριζοσπαστική αριστερά» ότι τροφοδοτεί το μίσος που οδηγεί νέους σε εγκλήματα.

Η ρητορική του δεν είναι απλή υπερβολή αλλά αποτελεί προετοιμασία για το επόμενο βήμα. Ο Trump και οι υποστηρικτές του αξιοποιούν τη δολοφονία του Kirk ως πρόσχημα για ένα εκτεταμένο κυβερνητικό «σαφάρι» κατά της αριστεράς. Στόχοι του δεν είναι μόνο οι πολιτικοί αντίπαλοι, αλλά και η κοινωνία των πολιτών, τα μέσα ενημέρωσης, ακόμη και οι κωμικοί της late-night τηλεόρασης.

Η ειρωνεία είναι προφανής. Ο Trump που κάποτε υποσχόταν σωτηρία για τα θύματα του «cancel culture» από τις ευαίσθητες χιονονυφάδες αριστερά, ουδέποτε ήταν πραγματικά αντίθετος με τη λογική του cancel. Το ζήτημα ήταν πάντα ποιος ακυρώνεται. Τώρα επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τι σημαίνει «υγιής δημοκρατία»: η ειρηνική διαμαρτυρία, η δημοσιογραφική κριτική και η πολιτική σάτιρα παρουσιάζονται ως ύποπτες, υπονομευτικές ή ακόμα και τρομοκρατικές.

Οι ιδέες αυτές δεν γεννήθηκαν χθες. Στους κύκλους των «εθνικών συντηρητικών» (natcons), που κερδίζουν ολοένα έδαφος στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, η μετατροπή του κράτους σε όργανο εκδίκησης ήταν διαχρονικό όνειρο. Στην πρώτη του θητεία, ο Trump περιορίστηκε από θεσμικούς συντηρητικούς που έβλεπαν ακόμα τους Δημοκρατικούς ως ισότιμους αντιπάλους τους. Σήμερα, όμως, αυτή η αντίσταση έχει εξασθενήσει. Η δολοφονία του Kirk προσφέρει την τέλεια αφορμή για να παραμεριστούν οι επιφυλάξεις και να υλοποιηθεί μια πολιτική καταστολής.

Στην ίδια γραμμή, ο Stephen Miller, παλιός σύμβουλος του Trump, υποσχέθηκε σε live μετάδοση: «Με τον Θεό μάρτυρα, θα χρησιμοποιήσουμε κάθε πόρο του κράτους για να εντοπίσουμε, να διαλύσουμε και να καταστρέψουμε αυτά τα δίκτυα της ριζοσπαστικής αριστεράς. Θα το κάνουμε στο όνομα του Charlie». Και ο J. D. Vance, ανερχόμενος αστέρας των natcons, δήλωσε ότι «δεν υπάρχει καμία ενότητα με εκείνους που πληρώνουν μισθούς σε συμμάχους τρομοκρατών».

Το πιο ανησυχητικό; Όπως άφησε να εννοηθεί ο Miller, ο κρατικός μηχανισμός δεν θα κινηθεί μόνο εναντίον όσων παραβίασαν τον νόμο, αλλά και εναντίον όσων θεωρούνται πολιτικοί εχθροί. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση Trump δεν στοχεύει στην καταπολέμηση της πολιτικής βίας στο σύνολό της, αλλά στην εκμετάλλευσή της για να φιμώσει τη μία πλευρά. Η ενότητα και η ηρεμία, που επικαλέστηκαν με αμηχανία οι μετριοπαθείς, δεν είναι στην ατζέντα του Λευκού Οίκου. Αντιθέτως, το μήνυμα που προβάλλεται είναι ξεκάθαρο: το κράτος γίνεται εργαλείο πολιτικής τιμωρίας κι αυτό ιστορικά έχει βγάλει σε πολύ, πολύ όμορφα πράγματα!

«Αν θέλεις ένα όραμα του μέλλοντος, φαντάσου μια μπότα να συντρίβει ένα ανθρώπινο πρόσωπο —για πάντα», George Orwell.