Η παραπλανητική αίσθηση ότι η τουρκική οικονομία βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης προστίθεται στις παραμέτρους οι οποίες δυσχεραίνουν την ερμηνεία των κινήσεων του Ταγίπ Ερντογάν.
Συνεχείς είναι τις τελευταίες εβδομάδες οι αναφορές στην υποτίμηση της αξίας της τουρκικής λίρας έναντι του ευρώ και του δολαρίου. Οι περισσότερες από αυτές δε, συνοδεύονται από προφητείες για μία αναπόφευκτη προσφυγή της Τουρκίας στο ΔΝΤ και άλλες δραματικές εξελίξεις.
Τα προβλήματα είναι μεν υπαρκτά, η υποτίμηση της λίρας δημιουργεί δυσχέρειες, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα είναι περιορισμένα, όμως κάποιες ιδιομορφίες της τουρκικής οικονομίας δεν θα πρέπει να αγνοούνται. Τα στοιχεία φανερώνουν μία διαφορετική εικόνα από αυτήν του επερχόμενου οικονομικού χάους.
Υφεση αλλά όχι καταστροφή
Προσφάτως ανακοινώθηκε ότι ο ρυθμός της ύφεσης της τουρκικής οικονομίας στο β’ τρίμηνο του 2020 ανήλθε σε 11%. Είναι μεν η μεγαλύτερη συρρίκνωση του ΑΕΠ από το 1998, όμως είναι και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ύφεσης μεταξύ των αναπτυσσόμενων οικονομιών, σε μία περίοδο πρωτοφανούς παγκόσμιας κρίσης και πάντως χαμηλότερο από το αντίστοιχο της ευρωζώνης. Ηλθε δε αυτή η υποχώρηση έπειτα από έναν εντυπωσιακό ρυθμό ανάπτυξης 4,5% στο πρώτο τρίμηνο του έτους, προτού ξεσπάσει και στην Τουρκία η κρίση της πανδημίας.
Η συγκράτηση της ύφεσης αποδόθηκε σε μία συνδυαστική εφαρμογή μέτρων όπως η μείωση των επιτοκίων, η αύξηση των δημόσιων δαπανών και πολιτική πιστωτικής επέκτασης. Η τουρκική κυβέρνηση πολύ γρήγορα προχώρησε σε ένα πακέτο στήριξης ύψους 240 δισ. λιρών (περί τα 37 δισ. δολάρια), με μία παράλληλη αύξηση των δανειοδοτήσεων και την ταυτόχρονη ενίσχυση της ρευστότητας από την κεντρική τράπεζα. Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την αναζωπύρωση της οικονομικής δραστηριότητας και της βιομηχανικής παραγωγής, η οποία σημείωσε αύξηση τον Ιούνιο για πρώτη φορά από τον προηγούμενο Φεβρουάριο, ενώ συνεχής ήταν η βελτίωση του κλίματος οικονομικής εμπιστοσύνης από τον Μάιο έως και τον Αύγουστο.
Τα επιτεύγματα του Ερντογάν
Τα σημερινά στοιχεία της τουρκικής οικονομίας θα πρέπει να αξιολογηθούν αφότου συνεκτιμηθούν τα όσα έχουν συμβεί την τελευταία 20ετία, κατά την οποία ο Ερντογάν και το ΑΚΡ βρίσκονται στην εξουσία. Οταν ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Ερντογάν το 2003, το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Τουρκία ήταν 9.430 δολάρια ετησίως. Το αντίστοιχο στην Ελλάδα ανερχόταν σε 23.800 δολάρια. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, το 2018 το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Τουρκία είχε εκτοξευθεί στα 27.640 δολάρια ετησίως, ενώ στην Ελλάδα έπειτα και από μία πολυετή κρίση βρισκόταν στα 29.670 δολάρια. Από το στοιχείο αυτό και τη σύγκριση, γίνεται φανερό ότι η άνοδος του βιοτικού επιπέδου επί των ημερών του Ερντογάν ήταν σχεδόν ιλιγγιώδης, ενώ συνδυάστηκε και με κάποιες δομικές αλλαγές στην τουρκική οικονομία.
Οι βασικότερες από αυτές ήταν η μεγάλη ενίσχυση του πρωτογενούς γεωργικού τομέα και η ανάπτυξη του δευτερογενούς, με τη δημιουργία μιας ισχυρής βιομηχανικής παραγωγικής βάσης. Υπό αυτό το πρίσμα, αξιοσημείωτο είναι και ένα άλλο στοιχείο: η συμμετοχή του τουρισμού στο τουρκικό ΑΕΠ δεν ξεπερνά το 12%, γεγονός που φανερώνει ότι ο βαθμός εξάρτησης της οικονομίας από παράγοντες αβεβαιότητας, όπως η σημερινή πανδημία, είναι σχετικά μικρός.
Η συνολική εικόνα κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Ερντογάν αντικατοπτρίζεται στα στοιχεία για το ΑΕΠ της χώρας: Το 2003 βρισκόταν στα 311 δισ. δολάρια, σήμερα έχει υπερδιπλασιαστεί στα 743 δισ., και αυτό έπειτα από μία μικρή υποχώρηση της τελευταίας διετίας από το επίπεδο των 771 δισ. Κατά την αντίστοιχη περίοδο στην Ελλάδα παρατηρείται μία στασιμότητα, με το ΑΕΠ να αυξάνεται στο ίδιο διάστημα από τα 211 στα περίπου 220 δισ. δολάρια.
Η ιδιομορφία του (χαμηλού) χρέους
Εξαιρετικά σημαντική παράμετρος για την κατανόηση της ιδιομορφίας της τουρκικής οικονομίας είναι το δημόσιο χρέος της. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της τελευταίας 15ετίας δεν χρηματοδοτήθηκε από υπέρμετρο δανεισμό. Αυτό φαίνεται στο κρίσιμο δημοσιονομικό μέγεθος του ακαθάριστου χρέους: Στο τέλος του Ιουνίου 2020 ανερχόταν σε περίπου 233 δισ. δολάρια. Σε αυτό συναθροίζονται το χρέος της κεντρικής τράπεζας, το δημόσιο χρέος και το χρέος ιδιωτικών εταιρειών και νοικοκυριών.
Ακόμη κρισιμότερη παράμετρος είναι ότι από αυτό το σύνολο, μόνο τα 96 δισ. δολάρια είναι εξωτερικό χρέος προς διεθνείς πιστωτές, το οποίο και πρέπει να εξοφληθεί σε «σκληρό» νόμισμα (δολάρια ή ευρώ). Τα υπόλοιπα 137 δισ. δολάρια είναι εσωτερικό χρέος, δηλαδή πρέπει να εξοφληθεί σε τουρκικές λίρες.
Συνεπώς το τουρκικό χρέος είναι ελάχιστο σε σχέση με το ΑΕΠ της χώρας και προφανώς δεν είναι από τις παραμέτρους εκείνες που οδηγούν σε κάποια οικονομική καταστροφή σε ορατό χρονικό ορίζοντα.
Η υποτίμηση της λίρας και η χρεοκοπία
Με βάση τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να αξιολογηθεί και η υποτίμηση της λίρας. Αφενός επειδή λόγω της διάρθρωσης του χρέους αυτή είναι περισσότερο μία «εσωτερική» παράμετρος. Αφετέρου, επειδή με ένα εξωτερικό χρέος χαμηλότερο από 15% του ΑΕΠ και σε ένα περιβάλλον ποσοτικής χαλάρωσης, πολύ δύσκολα θα υπάρξει πιστωτής που θα αρνηθεί μία αναχρηματοδότησή του και θα οδηγήσει μία οικονομία με ισχυρή παραγωγική βάση στη χρεοκοπία.
Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλες παράμετροι, οι οποίες εν μέρει εξηγούν και τη στάση ξένων κυβερνήσεων έναντι του Ερντογάν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ισπανία, η οποία συγκαταλέγεται στις ιδιαιτέρως διστακτικές χώρες όταν η συζήτηση έρχεται στην επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία. Μία από τις αιτίες αυτής της στάσης εκτιμάται ότι είναι και η μεγάλη έκθεση ισπανικών τραπεζών σε ληξιπρόθεσμο τουρκικό χρέος, κάτι που προξενεί μεγαλύτερο προβληματισμό στη Μαδρίτη παρά στην Αγκυρα.
Υπαρκτοί παράγοντες αστάθειας
Τα στοιχεία για την Τουρκία δεν σημαίνουν προφανώς ότι η οικονομία της λειτουργεί υποδειγματικά. Φανερώνουν όμως τη δυναμική της ως αναπτυσσόμενης χώρας και αναιρούν την εκτίμηση ότι είναι μία φούσκα έτοιμη να σκάσει ανά πάσα στιγμή. Κατά τις εκτιμήσεις αναλυτών, τα στοιχεία αυτά συγκαταλέγονται στις παραμέτρους οι οποίες φουντώνουν τον μεγαλοϊδεατισμό του Ερντογάν και τη μανία του να καλλιεργήσει ένα προφίλ περιφερειακής υπερδύναμης για τη χώρα του. Σε κάθε περίπτωση, οι σημερινές ακροβασίες του προέδρου της Τουρκίας, βασιζόμενες σε δικά του πολιτικά κίνητρα και φιλοδοξίες, είναι μεγαλύτερος παράγων αστάθειας για τη χώρα απ’ ό,τι τα πραγματικά οικονομικά της στοιχεία.
