Η δεκαετία που τελείωσε έδειξε ότι οι διάφορες συμπεριφορές, πάθη, προβλήματα, συμφέροντα ξεπέρασαν τα όρια κάθε λογικά σκεπτόμενου ανθρώπου. Μεγάλος αριθμός συγκρούσεων και εντάσεων δημιουργείται μέσα στον κόσμο ώστε η κοινωνία να βαδίζει προς ένα πολιτισμό ατομικιστικό όπου ο κίνδυνος μιας ολοκληρωτικής καταστροφής του πλανήτη να είναι πλέον ορατός. Ακόμη μακροοικονομικές και γεωπολιτικές αβεβαιότητες μπορούν σε χρονικό διάστημα μιας πενταετίας να δημιουργήσουν διαταραχές οι οποίες θα επηρεάσουν με δυναμικό τρόπο τις οικονομικές και χρηματοοικονομικές σχέσεις των κρατών. Το ερώτημα που τίθεται είναι τι μέλλει γενέσθαι για την Ευρώπη και κυρίως την Ευρωζώνη.
Μακροοικονομικοί δείκτες
Οι οικονομολόγοι του Bloomberg είχαν προβλέψει τον Ιανουάριο του 2019 μια ανάπτυξη της μεγέθυνσης για την Ευρωζώνη της τάξης του 1,6%, η οποία τελικά θα γειτνιάσει το 1,2% για το 2019. Αυτή η επίδοση είναι η χειρότερη από το 2013 (2014: 1,4%, 2015: 2,1%, 2016:1,9%, 2017: 2,5%, 2018: 1,9%). Καμία θεαματική βελτίωση δεν πρόκειται να γίνει για το 2020. Οι προβλέψεις της μεγέθυνσης των διάφορων οργανισμών ποικίλουν από 0,5% (Capital Economics) μέχρι 1% (Vanguard και Oxford Economics). Τα επιτόκια της ΕΚΤ θα είναι κοντά στο μηδέν και αρνητικά, ο πληθωρισμός στο 0,7% και το δημόσιο χρέος στο 2ο τρίμηνο του 2019 για τις πιο σπουδαίες οικονομίες της Ευρωζώνης είναι (ως ποσοστό του ΑΕΠ) : Ιταλία: 138%, Γαλλία (3ο τρίμηνο): 100,4%, Ισπανία: 98,9%, Γερμανία: 61,6%, Ολλανδία: 50,9%, Ευρωζώνη: 86,4%.
Η κυριότερη εξήγηση της επιβράδυνσης της μεγέθυνσης στην Ευρωζώνη οφείλεται στον εμπορικό πόλεμο που μένεται μεταξύ Η.Π.Α. και Κίνας, που αποδείχθηκε πιο σκληρός και ο οποίος οδήγησε τη βιομηχανία της Γερμανίας σε ύφεση. Ταυτόχρονα η αυτοκινητοβιομηχανία με τα προβλήματα του diesel, της μετάβασης προς την ηλεκτροκίνηση διόγκωσε περισσότερο την κατάσταση. Οι αβεβαιότητες του Brexit δεν εξαφανίστηκαν με την εκλογή του Boris Johnson. Στις 31 Ιανουαρίου, θα υπάρχει μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ Μ. Βρετανίας και ΕΕ ή μια “άτακτη” έξοδος με μεγάλες συνέπειες κυρίως για τη Γηραιά Αλβιώνα.
Αποκατάσταση της χαμένης εμπιστοσύνης
Ο νομπελίστας Richard Thaler ίδρυσε τη σχολή της συμπεριφορικής οικονομίας, η οποία συνδυάζει την ανάλυση των αγορών με την πειραματική ψυχολογία. Μπορεί αυτή η σχολή να δώσει απαντήσεις στα χρόνια ερωτήματα που προβληματίζουν τις κοινωνίες; Βία, κυνισμός, ψέματα και τα “πρωτόγονα αντανακλαστικά” αρχίζουν να πρωταγωνιστούν. Τα λαϊκιστικά κινήματα παντού σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να καταλύσουν τη δημοκρατία και τις ελευθερίες. Τα πάθη κυριεύουν τη λογική και δημιουργούν συνθήκες μη ορθολογικές και βιώσιμες. Σε όλες τις κοινωνικές επιστήμες η ίδια ερώτηση τίθεται: η έκρηξη του παραλογισμού. Συγκρούσεις και εντάσεις σε πολλά κράτη, απεργίες, μικρές ομάδες πληθυσμού (συντεχνίες) που επιζητούν όλο και περισσότερο μερίδιο από το ΑΕΠ της κάθε χώρας. Όλα αυτά οδηγούν το παγκόσμιο σύστημα σε μια έλλειψη εμπιστοσύνης και των δημοκρατικών θεσμών μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνώμενων. O David Djaiz σε ένα άρθρο του στην Le Monde, 31/12/2019, σελ. 23, αναφέρει: ότι πρέπει να βρούμε ένα μέσο να πετύχουμε ένα “εξευγενισμένο” καπιταλισμό ώστε να υπηρετεί τη δημοκρατία. Ο Mohamed El-Erian στον άρθρο του στις Echos, 2/1/2020, σελ. 8 αναφέρει: ότι το φάσμα της αποπαγκοσμιοποίησης είναι πλέον μπροστά μας.
Μερικά γεγονότα που το οξύνουν είναι οι τεχνολογικές εξελίξεις (διαταραχές), η κλιματική αλλαγή, το δημογραφικό πρόβλημα… Το πρόβλημα που τίθεται πλέον είναι πως οι πολιτικοί αποφασίζοντες και οι επενδυτές θα προβλέψουν λογικά αυτό που μπορεί να συμβεί το 2020.
Συμπερασματικά, η πρόταση είναι να επαναπροσδιοριστεί ένα πνεύμα δίκαιης συνεργασίας μεταξύ των κρατών, το καθήκον ευγένειας να ακούει ο ένας τον άλλον, ο σεβασμός της ελευθερίας του σκέπτεσθαι και όπως προτάσσει ο John Rawis “μια πλουραλιστική κοινωνία σχετικά σταθερή και αρμονική”. Βέβαια, δεν πρέπει να αψηφήσουμε μερικά απίθανα γεγονότα από το 2010 τα οποία όμως τελικά πραγματοποιήθηκαν όπως η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, η δημιουργία μιας παγκόσμιας οικολογικής κίνησης η οποία εμψυχώνεται από μια έφηβη 14 ετών, οι πυρκαγιές στην Αυστραλία και Αμαζόνιο, οι επαναστάσεις σε Χονγκ Κονγκ, Σαντιάγκο, Αλγερία, Λίβανος κ.α. (βλ. Jacques Attali, Les Echos, 3-4/1/2020, σελ. 9).
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας ΑΠΘ & Πανεπιστημίου Δ. Μακεδονίας, Επίτιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Δ. Αττικής, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France
Μαριάννα Εσκαντάρ, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, MBA, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
