Αντέχουν οι «ήρωες» της παλιάς κωμωδίας;

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 η παλιά ελληνική κωμωδία επέστρεψε στο θέατρο. Τους «Γαμπρούς της Ευτυχίας», προ εικοσαετίας (σεζόν 1992-93), ακολούθησαν δεκάδες παραστάσεις έργων από συγγραφείς και συγγραφικά δίδυμα που δημιούργησαν το είδος: Σακελλάριος – Γιαννακόπουλος, Τσιφόρος – Βασιλειάδης, Γιώργος Τζαβέλλας, Δημήτρης Ψαθάς, Γιαλαμάς – Πρετεντέρης. Ολοι ξαναβρήκαν τη θέση τους στο σανίδι μέσα από παραγωγές κεντρικών θεάτρων αλλά και σε σκηνές εκτός Αθηνών.

Γνώριμες κωμωδίες και στις νεότερες γενιές μέσα από τον κινηματογράφο και κυρίως την τηλεοπτική τους προβολή, οι πιο πολλές αποτέλεσαν ένα επιτυχημένο (εμπορικό) προϊόν: «Μακρυκωσταίοι και Κοντογιώργηδες», «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο», «Η θεία από το Σικάγο», «Η χαρτοπαίχτρα», «Ο φίλος μου ο Λευτεράκης», «Ο Μπακαλόγατος», «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα», «Φωνάζει ο κλέφτης», «Υπάρχει και φιλότιμο», «Το κοροϊδάκι της δεσποινίδος».

Εφέτος ο Γιάννης Μπέζος επιστρέφει στο είδος, επιλέγοντας ωστόσο μια «τραγικωμωδία», όπως χαρακτηρίζει ο ίδιος το έργο «Ενας ήρωας με παντόφλες» των Σακελλάριου – Γιαννακόπουλου. Τον «ήρωα», απόστρατο στρατηγό Λάμπρο Δεκαβάλλα, είχε ερμηνεύσει ο Βασίλης Λογοθετίδης τόσο στο θέατρο (το 1947) όσο και στη μεγάλη οθόνη, το 1958.

«Η συγκεκριμένη κωμωδία είναι αριστουργηματική. Νομίζω ότι είναι το καλύτερο έργο του συγγραφικού διδύμου» λέει ο ηθοποιός, που ανέλαβε και τη σκηνοθεσία. «Τη θεωρώ τραγικωμωδία, ιδίως στο δεύτερο μέρος που φτάνει σε εξαιρετικά σημεία και σου δίνει πάτημα για να κάνεις ερμηνεία».

Πρόκειται για ένα «εξ αντανακλάσεως πολιτικό έργο» επισημαίνει, και τονίζει ότι στην παράσταση που θα ανέβει στο θέατρο Βρετάνια «θα περάσει η εποχή του Εμφυλίου, μέσα στην οποία εξελίσσεται το έργο, κάτι που δεν φαίνεται στην ταινία, που είναι πιο ανώδυνη». Και καταλήγει: «Δυστυχώς θεωρούμε σήμερα ντεμοντέ την έννοια του καθήκοντος και της ευθύνης, αλλά δεν είναι. Εχουμε ξεχάσει την τιμή και το φιλότιμο. Και ο «Ηρωας με τις παντόφλες» μπορεί να μας το θυμίσει».

Γνωστά και αγαπημένα, ταυτισμένα συνήθως με τους ηθοποιούς για τους οποίους και γράφτηκαν, Λογοθετίδης, Κωνσταντάρας, Χατζηχρήστος, Ηλιόπουλος, Ρίζος, Βασιλειάδου κ.ά., τα έργα αυτά επιστρέφουν στο σανίδι της Ελλάδας του 21ου αιώνα.

Εκτός από τον Γιάννη Μπέζο πολλοί είναι οι κωμικοί ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες που τα έχουν επιλέξει και τα επιλέγουν –Πέτρος Φιλιππίδης, Σπύρος Παπαδόπουλος, Γιώργος Καπουτζίδης, Αννα Παναγιωτοπούλου, Ελισάβετ Κωνσταντινίδου.

Η θεματολογία τους αγγίζει την ηθογραφία. Οι ήρωες αναλαμβάνουν να υπενθυμίσουν στους θεατές αξίες μιας κάποιας άλλης εποχής χρησιμοποιώντας το χιούμορ αλλά και κάποιες αλήθειες –πικρές καμιά φορά. Γι’ αυτό και τα έργα λειτουργούν κυρίως στο συναίσθημα. Κουβαλώντας μαζί και μια νοσταλγία, τη νοσταλγία του παλιού, καλού καιρού. Μήπως όμως δεν είναι πάντα έτσι;

Είναι επικίνδυνη η νοσταλγία;

Ο 27χρονος σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς, του οποίου η μέχρι σήμερα θεατρική πορεία και οι επιλογές του κινούνται σε διαφορετικό μήκος κύματος, πιστεύει ότι «αυτή η νοσταλγία και αυτή η αθωότητα διαθέτουν και μια επικινδυνότητα. Βλέπουν τα έργα σαν καθρέφτη μιας αθώας ελληνικής εποχής. Τότε που ήταν όλα καλύτερα… Μα ήταν; Κάτι τέτοιο μοιάζει χρήσιμο, ανακουφιστικό, αλλά νιώθω ότι κουβαλάει μια επίφαση επιστροφής στην αθωότητα». Χωρίς να αναφέρεται σε κάποια συγκεκριμένη κωμωδία, θεωρεί ότι ως σύνολο «αφορούν εποχή άλλων ηθών».

Προσωπικά δε, ομολογεί ότι «δεν μου έχουν κινήσει το ενδιαφέρον να τα δω στο θέατρο. Σαν να μη με αγγίζουν. Ούτε τρόπο προσέγγισης μπορώ να βρω. Εννοείται ότι μικρότερος είχα δει κι εγώ αυτές τις ταινίες. Δεν ξέρω αν μετά από διακόσια χρόνια θα τις αντιμετωπίσουν αλλιώς. Ολη αυτή η υπενθύμιση ότι λείπει σήμερα το φιλότιμο, η ηθική, μου μοιάζει επικίνδυνη. Με τρομάζουν οι επιστροφές, προτιμώ να βλέπω τι θα γίνει από εδώ και μπρος».

Ο κινηματογραφικός και θεατρικός σκηνοθέτης Εκτορας Λυγίζος από την πλευρά του βλέπει την «αξία αυτών των έργων», επισημαίνοντας ότι «οι συγγραφείς εκείνοι ήξεραν να γράφουν, ήξεραν από δομή, ήξεραν να φτιάχνουν χαρακτήρες». Ωστόσο ο ίδιος δεν έχει βρει προσωπικό ενδιαφέρον γι’ αυτά τα έργα. Δεν τον έχουν απασχολήσει, δεν τα έχει σκεφθεί. «Θεωρώ πάντα ότι το θέατρο είναι ένα. Δεν το ξεχωρίζω. Η παλιά ελληνική κωμωδία διέθετε ικανούς ηθοποιούς, ηθοποιούς με ειδικές ικανότητες που ήξεραν πώς να φτιάχνουν περσόνες. Επιπλέον αναγνωρίζω ότι και το νοσταλγικό στοιχείο έχει την αξία του. Δεν έχω ταμπού με τη συγκίνηση –ή το μελό, όταν είναι ισορροπημένο, ούτε το θεωρώ γραφικό». Αλλωστε δεν μπορεί να αποκλείσει την ενασχόλησή του με το είδος «αν δω κάτι σε έναν χαρακτήρα ή σε ένα θέμα που με τραβήξει».

«Τεχνικά καλογραμμένες κωμωδίες με πλοκή και τις σωστές παρεξηγήσεις ώστε να δημιουργείται το πρόβλημα και μετά να δίνεται η λύση του, ακόμα και σήμερα παρουσιάζονται κλεισμένα στην εποχή τους» επανέρχεται ο Δημήτρης Καραντζάς, που αναρωτιέται: «Ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν μπορούσε σήμερα ένας σκηνοθέτης να φτάσει στα άκρα αυτές τις κωμωδίες; Αν τις έφτανε στα όρια της φάρσας; Υπάρχουν άλλες πτυχές να φωτιστούν; Δεν ξέρω. Ως τώρα αποτελούν το είδος μιας γλυκιάς κωμωδίας».

Πράγματι, μόνον αν αυτές οι κωμωδίες δοκιμάζονται και ξαναδοκιμάζονται επί σκηνής θα επιβεβαιώσουν ή όχι τη διαχρονική τους αξία. Το πέρασμα από γενιά σε γενιά θα κρίνει τη συνέχεια…

πότε & πού:
Θέατρο Βρετάνια: «Ενας ήρωας με παντόφλες» των Αλέκου Σακελλάριου – Χρήστου Γιαννακόπουλου. Με τον Γιάννη Μπέζο. Πρεμιέρα: Παρασκευή 10 Οκτωβρίου 2014