Η μονότονη στήλη αναπληρώνει το ευχετήριο χρέος της για τη νέα χρονιά με δύο αμφίπλευρες αντιγραφές που σκοπεύουν στη μαθητεία –καθεμιά με τον τρόπο της. Στην πρώτη συμβάλλει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ με έξι δοσμένα ποιήματα που μέστωσαν στο πρώιμο και όψιμο φθινόπωρο του 2011 και τώρα αντιγράφονται στο τελευταίο τεύχος της «Ποιητικής» (χειμώνας 2013). Επίτιτλος («Η σιγανή φωνή της μνήμης») και μεσότιτλοι («Το διπρόσωπο σώμα», «Χαμόγελο φως», «Λευκή σελίδα σε άγνωστο τετράδιο», «Διεστραμμένη σωτηρία», «Η απολυταρχία της νιότης», «Ζωτική επανάληψη») σημαδεύουν σώματα-σήματα μιας αμφίδρομης ζωής, από το τέλος προς την αρχή και από την αρχή προς το τέλος.
Η αντιγραφή περιορίζεται εδώ στην «Απολυταρχία της νιότης»: «Σαν σκοροφαγωμένα υφάσματα / απλώνουν την ασχήμια τους τα γεράματα / ακόμη κι αν είχαν ένα ωραίο παρελθόν. / Απληστα πάντα τα νιάτα / κάπου μυστικά λάμπουν σαν αστέρια / όσο άκομψα κι αν είναι / όσο κι αν κολυμπούν ανέραστα / στα θολά νερά της ζωής. / Την ομορφιά / το σώμα της δικής μου νιότης / δεν τη γνώρισε ποτέ / αλλά ξέρω τώρα / πως, ναι, την κρατούσε αγκαλιά. / Μακριά απ’ τον καθρέφτη, με τη φύση μοιραζόμουνα / άνθιση και καρποφορία / σε θάλασσες επιθυμίας ταξίδευα / κι έβλεπα στα πρόσωπα των αγοριών / μια φανταστική εικονογράφηση / του μέλλοντός μου. / Η ιδέα του θανάτου / ερχόταν μόνο σαν έμπνευση / κι όταν το ποίημα γεννιόταν / διέλυε τη φοβερή υποψία / ότι κι ο πόθος τελικά υποχωρεί / μπρος στην αλήθεια του χρόνου. / Το ξέρω πως θα ‘ρθει η στιγμή / που σφιχτά αγκαλιασμένα / το όμορφο και το άσχημο μαζί / θα με συνοδεύουν στου τέλους την αρχή».
Η δεύτερη αντιγραφή ανήκει στο πόνημα του Σταύρου Ζουμπουλάκη «Ποιος θεός και ποιος άνθρωπος;» (εκδόσεις Πόλις), για τον απόηχο του οποίου μίλησα την περασμένη Κυριακή. Δίνοντας, αστόχαστα μάλλον, την υπόσχεση πως θα επιμείνω στον στοχαστικό διάλογο «Γιούργκεν Χάμπερμας – Πάπας Βενέδικτος ΙΣτ’: Αμφίπλευρη μαθητεία», αρθρωμένο σε δύο μέρη. Οπου στο πρώτο μέρος συστήνονται οι συνθήκες του διαλόγου, οι προθέσεις και οι προϋποθέσεις του, ενώ στο δεύτερο (συστηματικό) μέρος απογράφεται η εξέλιξη μιας ισόρροπης συνομιλίας, προτού καταλήξει στον παλίνδρομο επίλογό της, σε μορφή αυτόνομης διάλεξης. Η μαθητεία ωστόσο (αμφίπλευρη ως πρόθεση και αμφίρροπη ως αποτέλεσμα) παραμένει ισχυρή ως το τέλος. Μοιρασμένη όχι μόνον ανάμεσα στα δύο διαλεγόμενα πρόσωπα αλλά και μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη του υποδειγματικού αυτού κειμένου.
Στο ευοίωνο αποτέλεσμά του συνέβαλαν ο δημόσιος χαρακτήρας και ο επίκαιρος χρόνος της συνομιλίας, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Καθολική Ακαδημία Βαυαρίας στις 19 Ιανουαρίου 2004, έναν χρόνο προτού ο σπάνιας παιδείας καρδινάλιος ανακηρυχθεί Πάπας. Σε εποχή συγκυριακής ετοιμότητας και του Χάμπερμας (αγνωστικιστή φιλοσόφου, με προσήλωση στον μεθοδολογικό αθεϊσμό) για επίμαχα θέματα της ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης, σε σχέση και με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό στη Μέση Ανατολή, και όχι μόνον.
Ευνοϊκή εξάλλου για την πρόοδο του διαλόγου υπήρξε και η σύμπτωση (εκφραστική και πραγματολογική) των δύο συνομιλητών στο αφετηριακό τους σημείο: ο επίδοξος Πάπας σημάδεψε τον αποχριστιανισμό του χριστιανισμού στη σύγχρονη κοινωνία, ενώ ο Χάμπερμας τον απανθρωπισμό της, σε θέματα κυρίως ηθικής ευαισθησίας και πολιτικής εγρήγορσης.
Η έκπληξη προέκυψε όταν ο Χάμπερμας πρότεινε τη μετάφραση, ως ανταλλαγή της εντεταλμένης με την προαιρετική απόφαση –αντιγράφω αποσπασματικά την εξήγησή της από τον Ζουμπουλάκη: «Αν ο Χάμπερμας επιμένει (…) για τη σημασία και την αναγκαιότητα του μεταφραστικού εγχειρήματος (…) είναι γιατί αποτελεί τον μόνο τρόπο να σωθούν στην Ευρώπη σημασίες και αξίες πολύτιμες για την κατανόηση του ανθρώπου και του κόσμου, τις οποίες δεν μπορούν πλέον να μεταδώσουν οι παρακμασμένες χριστιανικές εκκλησίες. (…) Η μετάφραση συνιστά ζήτηση της αλήθειας (…) ακόμη και όταν οι θρησκευόμενοι συμπολίτες δεν μπορούν ή δεν θέλουν να μεταφράσουν οι ίδιοι τα περιεχόμενα της πίστης τους».
Δηλώνοντας την επιφύλαξή του για τη μέθοδο της μετάφρασης ο Βενέδικτος υπερασπίστηκε ακέραιο και αδιαίρετο το ζεύγος «Λόγος και Πίστη», στο πλαίσιο μάλιστα του καθολικισμού. Προσθέτοντας όμως (και εδώ προέκυψε η δεύτερη έκπληξη) ως όρο της κατοχύρωσής του την εκδοχή ενός «εξελληνισμένου χριστιανισμού, όπως διαμορφώθηκε στην Ευρώπη από τη συνάντηση της βιβλικής πίστης με την ελληνική φιλοσοφία».
Πρόκειται για αγεφύρωτες όχθες; Ο Ζουμπουλάκης αμφιβάλλει. Με δεδομένη την άσκηση μιας «αμφίπλευρης μαθητείας», η οποία, κατά την άποψή του, μετριάζει, αν δεν αναιρεί, την εκδοχή ριζικής διαφωνίας. Εφόσον μάλιστα (προσθέτω εγώ) η αμφίπλευρη μαθητεία συμμαχεί σ’ αυτές τις οριακές περιπτώσεις με την αμοιβαία μετάφραση, όπως αυτή ορίστηκε προηγουμένως.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
