Οπως ένα παραφορτωµένο φορτηγό µεταφοράς κοντέινερ πασχίζει να ανέβει µια απότοµη λοφοπλαγιά, έτσισυµβαίνει και µε το ευρωπαϊκό οικοδόµηµα.Αν «κολλήσει» στην ανηφόρα, ούτε τοχειρόφρενο δεν θα το σταµατήσει από το να κατρακυλήσει ανεξέλεγκτο ώσπου να βγει από τον δρόµο. ∆ύο τύποι παλεύουν πάνω από το τιµόνι -άλλοι βρίσκονται σε κωµατώδη κατάσταση στοπίσω µέρος της καµπίνας. Χρειαζόµαστε µια γυναίκα να έρθει και να τους βάλει σε τάξη. Το όνοµά της είναι Ανγκελα.
Η Ελλάδα και η ευρωζώνη βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της κρίσης. Κάπου µεταξύ της οργής στους δρόµους της Αθήνας και του συνεχιζόµενου διχασµού των κλιµακίων λήψης αποφάσεων στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο, στη Φραγκφούρτη και στο Λουξεµβούργο, το φορτηγό µπορεί να σταµατήσει οποιαδήποτε στιγµή. Αλλά δεν είναι µόνο η Ελλάδα. Στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία ο θυµός ξεχειλίζει καθώς ο κόσµος αισθάνεται ότι οι νέοι, οι φτωχοί και οι άνεργοι υποχρεώνονται να πληρώσουν για την εγωιστική απρονοησία των πολιτικών τους – και των γάλλων και γερµανών τραπεζιτών, που δάνειζαν αφειδώς εκεί όπου δεν έπρεπε να δανείσουν καθόλου.
Σε όλη την ήπειρο οι λεγεώνες των indignados, όπωςαποκαλούνται στην Ισπανία, και οι «Αγανακτισµένοι» στην Ελλάδα πληθύνονται. Μορφωµένα παιδιά πορτογάλων φίλων, απεγνωσµένα από τις ευκαιρίες απασχόλησης στην πατρίδα τους, αναζητούν εργασία στη Βραζιλία, στη Μοζαµβίκη και στην Ανγκόλα. Και δεν είναι µόνο η ευρωζώνη. Καθένα από τα µεγάλα εγχειρήµατα της Ευρωπαϊκής Ενωσης χωλαίνει. ΗΓαλλία και η Ιταλία λένε ότι το επίτευγµατης περιοχής Σένγκεν, µε µηδενικούς συνοριακούς ελέγχους, πρέπει να πελεκηθεί – µόνο και µόνο επειδή µερικές χιλιάδες άνθρωποι από την ταραχώδη Βόρεια Αφρική αναζήτησαν καταφύγιο στο ιταλικό νησί της Λαµπεντούζα.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται ήδη σε κατάσταση πανικού µε το ζήτηµα της ενσωµάτωσης των µεταναστών, ειδικά των Μουσουλµάνων. Η αλληλεγγύη και η κοινωνική δικαιοσύνη – κεντρικές αξίες του µεταπολεµικού ευρωπαϊκού εγχειρήµατος – υποχωρούν σχεδόν παντού, ως αποτέλεσµα της αυξανόµενης ανισότητας και των περικοπών για την αντιµετώπιση του δηµόσιου χρέους. Η Αραβική Ανοιξη ήταν µοναδική ευκαιρία προκειµένου η Ευρωπαϊκή Ενωση να παρουσιάσει µια κοινή εξωτερική πολιτική. Ακόµη και στις πλέον ελπιδοφόρες περιπτώσεις, όπως της Τυνησίας και της Αιγύπτου, δεν µας αποµένουν παρά µόνο λίγοι µήνες για να αποτρέψουµε την Αραβική Ανοιξη από το να γίνει Αραβικό Φθινόπωρο.
Η εισβολή στη Λιβύη απλά αποκάλυψε τη χρόνια ανεπάρκεια τηςΕυρώπης στη συγκέντρωση των στρατιωτικών της ικανοτήτων. Ηδη τελειώνουν τα πυροµαχικά σε ορισµένες από τις δυνάµεις που συµµετέχουν στον πόλεµο. Ακόµη και η διεύρυνση, το πιο επιτυχηµένο ευρωπαϊκό εγχείρηµα, πλησιάζει σε τέλµα. Η µαγνητική έλξη της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ενωση συνεχίζει να είναι ισχυρή για χώρες όπως η Σερβία, αλλά αυτό ισχύει όλο λιγότερο για την Τουρκία.
Στην οµιλία µετά την εκλογική του νίκη ο τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ούτε που ανέφερε την ΕΕ.
Ναι, η Κροατία πιθανότατα θα γίνει µέλος το 2013 και αυτό είναι καλό.Αλλά οι Κροάτες µάλλον δεν γνωρίζουν καλά σε τι ακριβώςγίνονται µέλος.Πρώην πρωθυπουργοί και υπουργοί Εξωτερικών δεν χορταίνουν να κατηγορούν για αυτές τις αποτυχίες την έλλειψη «ηγεσίας». Αυτό είναι µόνο η µισή αλήθεια.
Γιατί; Επειδή όλοι οι σηµαντικοί υποκείµενοι ιστορικοί παράγοντες που οδήγησαν στη διαµόρφωση της πολιτικής ιδέας της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην εποχή του Χέλµουτ Κολ, του Φρανσουά Μιτεράν και του Ζακ Ντελόρ έχουν εξαλειφθεί. Αυτές οι πανίσχυρες κινητήριες δυνάµεις περιελάµβαναν τιςπροσωπικές εµπειρίες πολέµου, την Κατοχή, το Ολοκαύτωµα, τον φασισµό και τις κοµουνιστικές δικτατορίες – τη σοβιετική απειλή, την καταλυτική δυτικοευρωπαϊκή αλληλεγγύη, τη γενναιόδωρη,ενεργητική αµερικανική υποστήριξη για τηνευρωπαϊκή ενοποίηση και µια ∆υτική Γερµανία που αποτέλεσε την πανίσχυρη µηχανή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, µε τη Γαλλία στο τιµόνι.
Ολα αυτά τώρα έχουν εξαφανιστείή περιοριστεί στο ελάχιστο. Και ενώ υπάρχει νέα, θεωρητικά πειστική επιχειρηµατολογία για τη συνέχιση της ευρωπαϊκής ιδέας, συµπεριλαµβανοµένης της ανόδου των µη δυτικών γιγάντων όπως η Κίνα, η επιχειρηµατολογία δεν µπορεί να ξεπεράσει τα συναισθήµατα. Η καρδιά νικάει το κεφάλι καθηµερινά.
Το κλειδί για όλα αυτά, ιδίως από οικονοµικής πλευράς, είναι η Γερµανία.
Για µεγάλο µέρος της Ιστορίας της, η κοινότητα που έφτασε να γίνει η σηµερινή Ευρωπαϊκή Ενωση πάσχιζε ναεπιτύχει πολιτικούς στόχους µε οικονοµικά µέσα. Για τον Κολ και τον Μιτεράν το ευρώ ήταν πρωτίστως ένα πολιτικό πρόγραµµα και όχι οικονοµικό. Τώρα όµως η µπότα άλλαξε πέλµα. Προκειµένου να σωθεί µια κακοσχεδιασµένη και παρα-διευρυµένη νοµισµατική ένωση, έχουµε ανάγκη µια εξαιρετική πολιτική δέσµευση. Το πολιτικό καλείται να σώσει το οικονοµικό.
Εδώ είναι που µπαίνει στο παιχνίδι η Ανγκελα Μέρκελ. ∆εν υπάρχει κανένας ιδιαίτερος λόγος να περιµένει κανείς από τη Γερµανία να αναλάβει την ηγεσία για να διαµορφώσει µια κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική και αµυντική πολιτική.Στην περίπτωση της Αραβικής Ανοιξης πιο λογικό είναι να περιµένει κανείςνα αντιδράσουν πρώτες οι µεσογειακές χώρες, όπως η Ισπανία, η Ιταλία καιη Γαλλία.
Αν πάλι το ζήτηµα είναι ηενσωµάτωση των µεταναστών και των παιδιώντους, νοµίζω ότι κάθε χώρα πρέπει να αντιµετωπίσει το θέµα ξεχωριστά, ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητές της. Οταν όµως µιλάµε για την ευρωπαϊκή οικονοµία καιτο κοινό νόµισµα, η Γερµανία είναι ηαδιαµφισβήτητη υπερδύναµη. Μόνο ο συνδυασµός της Γερµανίας και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ)µπορεί να καθησυχάσει, αν εργαστεί µε σύµπνοια, τις πανίσχυρες αγορές.
Για περισσότερο από έναν χρόνο η Μέρκελ προσπαθεί να βρει τη λεπτή – ίσως και ανύπαρκτη – γραµµή που ενώνει το «µίνιµουµ» που χρειάζεται για να σωθεί η προβληµατική περιφέρεια της ευρωζώνης µε το «µάξιµουµ» που η ίδια πιστεύει πως µπορεί να αντέξει η γερµανική κοινή γνώµη. Προσπαθεί επίσης να πείσει τους εταίρους της στην ευρωζώνη πως αυτός είναι ο σωστός δρόµος. Μέχρι στιγµής η προσέγγιση αυτή δεν έχει λειτουργήσει.
Τώρα πρέπει να αρχίσει πάλι από την αρχή, αντιµετωπίζοντας το πρόβληµα ανάποδα: πρέπει να βρει, µαζί µε την ΕΚΤ και τις άλλες κυβερνήσεις της ευρωζώνης, ποια είναι η καλύτερη και πλέον αξιόπιστη συµφωνία διάσωσης που υπάρχει, και µετά να χρησιµοποιήσει όλη την ισχύ της για να πείσει το απρόθυµο γερµανικό κοινό πως το «ντιλ» αυτό θα εξασφαλίσει µακροπρόθεσµα τα εθνικά συµφέροντα της Γερµανίας. Συµφέροντα που πράγµατι θα εξυπηρετηθούν από ένα τέτοιο «ντιλ». ∆ιότι κανένας άλλος δεν έχει να χάσει περισσότερα από µια πιθανή αποσύνθεση και διάλυση της ευρωζώνης από ό,τι η κεντρική οικονοµική της υπερδύναµη. Σύντοµα µπορεί να είναι ήδη πολύ αργά.
O κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
