Ο δημοσιογράφος Gerard Baker, σ’ ένα άρθρο του σχετικά με τα πρόσφατα γεγονότα στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια (βλ. «Το Βήμα», 18.4.07), σωστά συνέδεσε τον πολλαπλασιασμό, τα τελευταία χρόνια, τέτοιων φρικιαστικών εγκλημάτων με την απουσία σοβαρών ελέγχων της αγοράς των όπλων. Προσπαθώντας στη συνέχεια να εξηγήσει την απουσία ελέγχων, υποστήριξε ότι αυτό οφείλεται στο ότι «οι περισσότεροι πολίτες δεν είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν κάτι το οποίο δεν θεωρούν μόνο συνταγματικό δικαίωμά τους αλλά και σημαντικό μέρος των ελευθεριών για την προστασία των οποίων ιδρύθηκε η χώρα τους. Μην περιμένετε λοιπόν ότι θα εγκαταλείψουν την πίστη ότι ο κίνδυνος για μια τραγωδία, όπως αυτή στο Virginia Tech, είναι ένα τίμημα που αξίζει να το πληρώνουν προκειμένου να περιφρουρούν κάτι που θεωρούν μία από τις βασικές ελευθερίες τους» (σελ. Α7).
Η παραπάνω απαισιόδοξη και συγχρόνως φαταλισμική άποψη στηρίζεται στην ιδέα ότι, αφού η πλειοψηφία των Αμερικανών επιμένουν στο δικαίωμα της οπλοχρησίας, με δεδομένο το δημοκρατικό πολίτευμα της χώρας, ο αριθμός τέτοιου είδους συμβάντων συνεχώς θα αυξάνεται. Μ’ άλλα λόγια, κατά τον συγγραφέα, δεν μπορεί μια δημοκρατική κυβέρνηση να πάει κόντρα στις δοξασίες της πλειοψηφίας ελέγχοντας πιο αυστηρά επικίνδυνες για το κοινωνικό σύνολο πρακτικές, όπως η κατοχή όπλων.
Νομίζω ότι το παραπάνω επιχείρημα δεν ευσταθεί. Οχι μόνο δεν είναι σίγουρο πως η πλειοψηφία των Αμερικανών επιμένουν στη διατήρηση αυτού του δικαιώματος – αλλά ακόμη και αν μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού εξακολουθεί να βλέπει την ελεύθερη αγορά όπλων ως δικαίωμα, θα πρέπει κανείς να πάει ένα βήμα παραπέρα και να εξετάσει γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο. Γιατί η πλειοψηφία των Αμερικανών και των Αμερικανίδων σκέφτονται κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Αν τεθεί έτσι το πρόβλημα, αν δηλαδή αναρωτηθούμε πώς κατασκευάζεται και πώς αναπαράγεται η κουλτούρα που ευνοεί την κατοχή όπλων από ιδιώτες, τότε πρέπει κανείς να εστιάσει την προσοχή του όχι στον πληθυσμό εν γένει αλλά στις πανίσχυρες εταιρείες κατασκευής όπλων – καθώς και στα καλά οργανωμένα λόμπι τους που λειτουργούν στο Κογκρέσο. Απ’ αυτή τη σκοπιά η απουσία ελέγχων έχει να κάνει, όχι τόσο με τη λειτουργία, αλλά με τη δυσλειτουργία της δημοκρατίας. Εχει να κάνει με το ότι οι ομάδες πίεσης πολιτών που θέλουν έναν αυστηρότερο έλεγχο είναι πολύ πιο αδύνατες από αυτές που θέλουν, όχι τη μείωση, αλλά την όσο πιο μεγάλη αύξηση της ζήτησης όπλων από ιδιώτες. Γιατί τα μέσα που διαθέτουν οι πρώτες για την κινητοποίηση των πολιτών, την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και τη συστηματική πίεση των πολιτικών ελίτ είναι ασήμαντα σε σχέση με τα μέσα (οικονομικά, οργανωτικά, μιντιακά) που διαθέτουν οι πανίσχυρες εταιρείες κατασκευής και εμπορίας όπλων. Οταν υπάρχει κραυγαλέα ανισορροπία της δυνατότητας των δύο αντιμαχόμενων πλευρών να αναπτύξουν διεξοδικά τα επιχειρήματά τους στο ευρύ κοινό, τότε δεν έχουμε δημοκρατικές αλλά πλουτοκρατικές διαδικασίες επίλυσης της διαμάχης.
Γενικεύοντας, σε μια δημοκρατική πολιτεία, είτε πρόκειται για την απόκτηση όπλων είτε για άλλες «βλαβερές» πρακτικές (π.χ. το κάπνισμα), το δικαίωμα εις το «επικινδύνως ζην» πρέπει να είναι σεβαστό όταν υπάρχει πραγματικά ανοιχτή πληροφόρηση. Οταν προσπαθούμε να προσεγγίσουμε αυτό που ο Habermas αποκαλεί «ιδεώδη κατάσταση ομιλίας»: όταν η συστηματική παραπληροφόρηση που οφείλεται στην ανισορροπία δύναμης μεταξύ των αντιμαχόμενων ομάδων εξαφανίζεται. Οταν, με άλλα λόγια, οι διάφοροι καταναγκασμοί – εσωτερικευμένοι και εξωτερικοί – αμβλύνονται οδηγώντας σε μια πραγματικά ανοιχτή και επί ίσοις όροις επικοινωνία μεταξύ των πολιτών.
Σ’ ένα πιο πρακτικό επίπεδο, ο ρόλος μιας δημοκρατικής, προοδευτικής κυβέρνησης στο θέμα που εξετάσαμε είναι λιγότερο μια πολιτική αγνόησης των στάσεων της πλειοψηφίας και περισσότερο μια παρεμβατική πολιτική ουσιαστικής ενίσχυσης, στον χώρο της κοινωνίας πολιτών, αυτών των δυνάμεων που αντιτίθενται ενεργά σε χειραφετικές πρακτικές. Πρακτικές που συστηματικά θυσιάζουν το κοινωνικό και ατομικό «ευ ζην» στον βωμό τής άνευ ορίων κερδοφορίας.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνιολογίας στη London School of Economics.
