Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας καθηγητής πανεπιστημίου καταπιάνεται με τη συγγραφή βιβλίων για το ευρύτερο κοινό. Είναι όμως σπάνιο το φαινόμενο να έχουν αυτά τα βιβλία τέτοια παγκόσμια απήχηση ώστε να φιγουράρουν στις λίστες των ευπώλητων για μήνες ή και χρόνια. Κάτι τέτοιο φαίνεται να έχει συμβεί με τα βιβλία του Irving Yalom (στα ελληνικά: Οταν έκλαψε ο Νίτσε, Στο ντιβάνι, Ο δήμιος του έρωτα, Το δώρο της ψυχοθεραπείας), ο οποίος είναι επίτιμος καθηγητής της Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Stanford των ΗΠΑ και διακεκριμένος ερευνητής και ψυχοθεραπευτής στην ομαδική θεραπεία.
Αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και στρες
Σύμφωνα με δεδομένα από πρόσφατες έρευνες, δύο στους 10 Ελληνες κινδυνεύουν να εκδηλώσουν κάποια στιγμή της ζωής τους μία ή περισσότερες ψυχικές διαταραχές, το 16% των μαθητών πάσχει από κατάθλιψη (Βασιλόπουλος και Σολδάτος, 2004), ενώ η κατάθλιψη σε δείγμα ελλήνων ηλικιωμένων, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, φθάνει το 20%. Αλλά και σε δείγμα εκπαιδευτικών βρέθηκαν υψηλά ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης και στρες, σύμφωνα με ερευνητικά στοιχεία από το Πάντειο Πανεπιστήμιο (Κορωναίου και Τικταπανίδου, 2004). Τα δεδομένα συντείνουν στην ύπαρξη αυξημένων ποσοστών κατάθλιψης και άγχους στον ελληνικό πληθυσμό. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι οι Ελληνες επιδιώκουν την ανάγνωση βιβλίων που καταπιάνονται με θεμελιώδη ζητήματα για την ψυχική υγεία και προσφέρουν απαντήσεις ή γενικές κατευθύνσεις για την ευτυχία και την προσωπική αρμονία.
Αρνητική σκέψη
Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, βασική πηγή της κατάθλιψης και του στρες που βιώνει ο άνθρωπος σήμερα αποτελούν οι αρνητικές σκέψεις που κάνει. Ο Aaron Beck, ο οποίος έχει αφιερώσει την επιστημονική του καριέρα στα φαινόμενα της κατάθλιψης και του στρες, εντοπίζει τις αρνητικές σκέψεις που δημιουργούν κλίμα απαισιοδοξίας, εσωτερικής μιζέριας και τελικά αποτελούν τροχοπέδη στην εξέλιξη του ανθρώπου και στον τρόπο που αντιμετωπίζει τα μικρά και μεγάλα προβλήματα της ζωής. Ετσι πολλοί άνθρωποι τείνουν να έχουν τη διχοτομική σκέψη τού «άσπρο ή μαύρο», χωρίς να συνυπολογίζουν τις ενδιάμεσες αποχρώσεις του γκρίζου, καταλήγουν σε αυθαίρετα αρνητικά συμπεράσματα χωρίς να έχουν κάνει ολοκληρωμένη επεξεργασία των δεδομένων, έχουν επιλεκτική σκέψη (εστιάζουν μόνο στα αρνητικά και παραβλέπουν τα θετικά), γενικεύουν από μια ατυχή συγκυρία και θεωρούν ότι όλα βαίνουν καταστροφικά άσχημα για τους ίδιους. Οι άνθρωποι που επιθυμούν να ξεφύγουν από αυτό το μοντέλο αρνητικής σκέψης επιλέγουν βιβλία σαν και αυτά του Yalom προκειμένου να βρουν βοήθεια και νόημα στη ζωή τους.
Μαθητές στη ζωή
Ζούμε σε μια εποχή μεγάλης ταχύτητας και ανάπτυξης. Σε όλα υπάρχουν απαντήσεις ή υπόσχεση για απαντήσεις. H τεχνολογία κάνει θαύματα. H επιστήμη προχωρεί με άλματα. Εξειδικευμένα βιβλία, περιοδικά και μαθήματα καλλιεργούν νέες ικανότητες και ικανοποιούν την ανάγκη του ανθρώπου για βελτίωση σε διάφορους τομείς. Και όμως πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι, παρά τα πτυχία και τα διαβάσματά τους, δεν έχουν αρκετή γνώση, αρκετή σοφία. Εχουν την αίσθηση ότι δεν προχωράνε αρκετά γρήγορα. Θέλουν να γίνουν πιο έξυπνοι, πιο ικανοί. Αναζητούν συμβουλές και καθοδήγηση, όπως έχουν συνηθίσει από την οικογένεια και το σχολείο. Και ποιος είναι καλύτερος στο να δώσει αυτού του είδους την καθοδήγηση από έναν ειδικό στην ανθρώπινη ψυχή;
H ωριμότητα και η εμπειρία αποτελούν μεγάλους δασκάλους της ζωής, ωστόσο δεν είναι απαραιτήτως πηγές μάθησης και σοφίας. Πολλοί άνθρωποι τελματώνουν σε μη ευέλικτα, αρνητικά μοτίβα σκέψης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το παρατεταμένο στρες και η ψυχική τους αγωνία είναι σημάδια έλλειψης αρμονίας και εσωτερικής ισορροπίας, σημάδια ότι ο εγκέφαλος εργάζεται ενάντια στο συμφέρον του εαυτού. Μέσα από τα βιβλία του Yalom ο αναγνώστης ψάχνει να βρει το απόσταγμα της σοφίας της ζωής ώστε να το εφαρμόσει στη δική του ζωή.
H δύναμη του αναγνώστη
Αν και συχνά οι άνθρωποι θέλουν να πιστεύουν ότι κάποιος άλλος έχει μαγικές δυνάμεις και μπορεί να αλλάξει τη ζωή τους, βαθιά μέσα τους οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι διαθέτουν τους ψυχικούς πόρους για να κάνουν αυτές τις αλλαγές. Συχνά όμως χρειάζεται η συνδρομή κάποιου εξωτερικού παράγοντα που θα δράσει σαν καταλύτης προκειμένου να ευοδωθούν οι αλλαγές. Ενας ψυχοθεραπευτής ή το βιβλίο του μπορεί να είναι αυτός ο καταλύτης που θα βοηθήσει την αναγνώστρια να αναπτύξει τις ικανότητές της για ενδοσκόπηση, παρατήρηση, εντοπισμό των δυνατών και αδύνατων σημείων της και τελικά αλλαγή. H ψυχοθεραπευτική προσέγγιση δείχνει στους αναγνώστες πώς να επιλέξουν τα κατάλληλα εργαλεία για να δημιουργήσουν τη ζωή τους όπως οι ίδιοι επιθυμούν. Και τα βιβλία του Yalom αποτελούν ύμνο στο πώς να αποτινάξει κανείς τις αρνητικές παρελθοντικές εμπειρίες του και να καλωσορίσει την προσωπική ανάπτυξη και την αλλαγή.
Τα βιβλία του Yalom, του Beck και άλλων επιστημόνων από τους κλάδους της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής και της ψυχοθεραπείας συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου γιατί:
* Βοηθούν το άτομο να καλλιεργήσει την αυτογνωσία του ώστε να γνωρίζει εσωτερικά το ποιος είναι και τι επιθυμεί.
* Συμβάλλουν στην κατανόηση των συνθηκών τού τι είναι η ζωή και τι απαιτεί.
* Ωθούν το άτομο να αντιληφθεί ότι δεν είναι μόνο του στις ανησυχίες του και στα ζητήματα που το απασχολούν αλλά ότι πρόκειται για θέματα που εμφανίζονται με ποικίλες παραλλαγές στη ζωή πολλών ανθρώπων.
* Δεν στιγματίζουν με όρους ψυχικής ασθένειας αλλά καταδεικνύουν ότι και οι «κανονικοί» άνθρωποι μπορεί να έχουν αξεπέραστα προβλήματα ή αδιέξοδα.
* Δείχνουν τον δρόμο ώστε το άτομο να αντιληφθεί τις κινήσεις που πρέπει να κάνει προκειμένου να βρει τη λύση στα θέματα που το απασχολούν.
* Προσφέρουν μια αισιόδοξη προοπτική της ζωής.
Οι άνθρωποι αναζητούν ψυχοθεραπεία όταν:
* είναι στενοχωρημένοι ή δυστυχείς,
* έχουν έλλειψη ενθουσιασμού και ζωντάνιας,
* αισθάνονται στρες και άγχος,
* έχουν μια φοβία που τους περιορίζει,
* έχουν μια κακή συνήθεια που επηρεάζει την ποιότητα της ζωής τους,
* έχουν χαμηλή αυτεκτίμηση,
* πιστεύουν ότι θα έπρεπε να πάρουν περισσότερα από τη ζωή,
* δεν βρίσκουν νόημα στη ζωή,
* θεωρούν ότι η ζωή τους είναι χαοτική και εκτός ελέγχου,
* έχουν ερωτικά προβλήματα,
* έχουν οικογενειακές δυσκολίες,
* περνούν μια προσωπική, οικογενειακή ή επαγγελματική κρίση,
* αισθάνονται ότι πρέπει να κάνουν αλλαγές στη ζωή τους και δεν ξέρουν τον τρόπο.
Επιφέρει αλλαγές η ψυχοθεραπεία;
H ψυχοθεραπεία αλλάζει προς το καλύτερο τη χημεία του εγκεφάλου, δείχνουν έρευνες από την ομάδα του δρος Baxter στην Ιατρική Σχολή του UCLA, ΗΠΑ, σε ασθενείς με ιδιοψυχαναγκαστική νεύρωση και της δρος Brody στο ίδιο πανεπιστήμιο σε καταθλιπτικούς ασθενείς. Απεικονιστικές τεχνικές στον εγκέφαλο των ασθενών έδειξαν ότι οι αλλαγές που έγιναν σε επίπεδο εγκεφαλικής χημείας των ατόμων που είχαν κάνει μόνο ψυχοθεραπεία ήταν εξίσου καλές με τις αλλαγές στον εγκέφαλο των ατόμων που είχαν πάρει μόνο φάρμακα.
H δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια.
