Οταν οι Γάλλοι θέλουν να εκφράσουν το αδύνατο ενός πράγματος, λένε πως αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο «όταν οι κότες θα έχουν δόντια (quand les poules auront des dents)». Δεν μπορεί κανείς να προβλέψει αν οι Γάλλοι θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν αυτή την έκφραση, το βέβαιο όμως είναι ότι έχει πια χάσει τη δύναμη να εκφράζει το αδύνατο και μάλιστα χάρη σε έρευνες οι οποίες πραγματοποιήθηκαν επί γαλλικού εδάφους! Ο έλληνας καθηγητής στην Ecole Normale της Λυών κ. Ευθύμιος Μητσιάδης και οι συνεργάτες του πέτυχαν το αδύνατο: να ενεργοποιήσουν την οδοντογένεση στα πουλερικά. Αρωγός του έλληνα επιστήμονα στον πρωτοποριακό πειραματισμό του ήταν η ίδια η φύση, η οποία «θυμάται» ακόμη ότι ο πρόγονος των σημερινών πουλιών είχε δόντια τα οποία απώλεσε κατά τη διάρκεια της εξέλιξης. «Το Βήμα» ζήτησε από τον κ. Μητσιάδη να εξηγήσει πώς πέτυχε να ξυπνήσει τα κοιμισμένα γονίδια της οδοντογένεσης στις κότες και τι μπορεί αυτό να σημαίνει, τόσο για την εξελικτική πορεία των πουλιών όσο και για το μέλλον της σύγχρονης οδοντιατρικής.
– Ο πειραματισμός σας ακούγεται εκκεντρικός. Γιατί να θελήσει κάποιος να αναπτύξει οδοντοστοιχία σε πουλερικά;
«Μπορεί η πρώτη εντύπωση να είναι όντως περίεργη αλλά, όπως θα γνωρίζετε, η εξελικτική ιστορία των πουλιών περιλαμβάνει προγόνους οι οποίοι έζησαν πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια και οι οποίοι έφεραν δόντια. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι και τόσο περίεργο να θελήσει κανείς να εξετάσει αν η δυνατότητα ανάπτυξης δοντιών μπορούσε να επανενεργοποιηθεί στα σημερινά πτηνά. Θα μπορούσαμε πάντως να παρομοιάσουμε το πείραμά μας με το παραμύθι της Ωραίας Κοιμωμένης: στην περίπτωσή μας, τα δόντια, ως άλλη Ωραία Κοιμωμένη, παραμένουν σε ληθαργική κατάσταση στα πουλερικά ως το πειραματικό ξύπνημά τους».
– Υποθέτοντας ότι εσείς λειτουργήσατε ως πρίγκιπας, σε τι ακριβώς συνίσταται το φιλί του παραμυθιού;
«Στη μεταμόσχευση συγκεκριμένων κυττάρων από τα ποντίκια στις κότες και ειδικότερα στο αναπτυσσόμενο έμβρυο της κότας».
– Προτού περάσουμε στις λεπτομέρειες του πειραματισμού, να πάμε πίσω στον χρόνο…
«Πολύ πίσω! Υπολογίζεται ότι πριν από 120 εκατομμύρια χρόνια υπήρξαν πρόγονοι των πουλιών, ο αρχαιοπτέρυξ, ο αρχαιόρνις και άλλοι, οι οποίοι εξελίχθηκαν από τους δεινοσαύρους. Αυτοί έφεραν φτερά αλλά και δόντια. Κατά την πορεία της εξέλιξης, και ειδικότερα πριν από 70 εκατομμύρια χρόνια, τα πουλιά έχασαν τα δόντια προκειμένου να βοηθηθούν στο πέταγμα: μειώθηκε έτσι το βάρος του κεφαλιού τους και σχηματίζοντας ράμφος απέκτησαν αεροδυναμικό σχήμα. Με άλλα λόγια, οι πρόγονοι των σημερινών πουλιών έφεραν δόντια για περίπου 50 εκατομμύρια χρόνια…».
– Τι σημαίνει στην πράξη ότι τα πουλιά έχασαν τη δυνατότητα ανάπτυξης δοντιών; Τι έχασαν ώστε να μην μπορούν να δημιουργήσουν δόντια;
«Εχασαν ορισμένα γονίδια τα οποία είχαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία των δοντιών. Ξέρετε, η διαδικασία της οδοντογένεσης είναι πολύπλοκη και περιλαμβάνει πολλά στάδια, τα οποία δεν έχουν πλήρως μελετηθεί. Γνωρίζουμε πάντως ότι κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη κύτταρα της νευρικής ακρολοφίας μετακομίζουν από τον εγκέφαλο στο στοματικό επιθήλιο και το καθοδηγούν, μέσω μιας μοριακής επικοινωνίας, να αναπτύξει τα δόντια. Ο μοριακός μηχανισμός της οδοντογένεσης έχει πολλές ομοιότητες μεταξύ διαφορετικών ειδών. Ετσι γονίδια τα οποία εντοπίζονται σε ποντίκια έχουν ανάλογό τους και σε ανθρώπους. Αγνοούσαμε σχεδόν τα πάντα για τα γονίδια τα οποία ελέγχουν τον σχηματισμό των δοντιών ως το 1994, όταν απομονώθηκε το πρώτο από αυτά. Να επισημάνω δε ότι το πρώτο ανθρώπινο γονίδιο το οποίο εμπλέκεται στην ανάπτυξη των δοντιών (το MSX1) απομονώθηκε το 1996 από μια ελληνίδα ερευνήτρια, την κυρία Ελένη Βασταρδή, η οποία εργαζόταν τότε στην Οδοντιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ».
– Εσείς δώσατε ξανά στα κοτόπουλα τα χαμένα γονίδιά τους;
«Ακριβώς! Ειδικότερα, αυτό που κάναμε ήταν να μεταμοσχεύσουμε κύτταρα νευρικής ακρολοφίας ποντικού στο στοματικό επιθήλιο των αναπτυσσόμενων εμβρύων κοτόπουλων. Οπως είπαμε παραπάνω, η οδοντογένεση προϋποθέτει τη μετακίνηση αυτών των κυττάρων στο στοματικό επιθήλιο. Εμείς υποθέταμε ότι το επιθήλιο των κοτόπουλων διατηρούσε την ικανότητά του να δημιουργεί δόντια, αλλά τα κύτταρα της νευρικής ακρολοφίας είχαν χάσει την ικανότητά τους να δίνουν τις κατάλληλες οδηγίες στα επιθηλιακά. Ετσι πήραμε ικανά να δίνουν τέτοιες οδηγίες κύτταρα νευρικής ακρολοφίας ποντικού και τα μεταμοσχεύσαμε στο επιθήλιο των κοτόπουλων, το οποίο πράγματι ανταποκρίθηκε στις οδηγίες που δέχθηκε και ξεκίνησε την οδοντογένεση».
– Ετσι οι κότες απέκτησαν δόντια! Τι μπορεί όμως να σημάνει αυτό για μας που πιθανόν να έχουμε ταλαιπωρηθεί από οδοντιατρικά προβλήματα;
«Εκτιμώ ότι παρατηρήσεις σαν τις δικές μας έχουν τη δυνατότητα να επαναστατικοποιήσουν την οδοντιατρική, η οποία δεν έχει εξελιχθεί και πολύ σε σχέση με άλλους τομείς της ιατρικής. Στην πράξη, η οδοντιατρική δεν έχει αλλάξει και πολύ από τους ομηρικούς χρόνους και μετά, με εξαίρεση ίσως τη φύση των υλικών που χρησιμοποιούνται».
– Μπορείτε να μας δώσετε κάποιο παράδειγμα πιθανής εφαρμογής των παρατηρήσεών σας;
«Υπάρχουν κάποιοι ασθενείς στους οποίους η οδοντοφυΐα είναι προβληματική. Πρακτικά, οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν δόντια. Το να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς οι οποίοι τίθενται σε λειτουργία προκειμένου να δημιουργηθούν τα δόντια είναι η αρχή για την ανάπτυξη θεραπειών για αυτούς τους ασθενείς».
– Μόνο αυτοί οι ασθενείς, και όχι εμείς οι λιγότερο ενδιαφέρουσες και κάπως κοινές περιπτώσεις ασθενών ενός οδοντιατρείου, θα μπορούσαν να ωφεληθούν από πειραματισμό σαν τον δικό σας;
«Κάθε άλλο! Οπως σας είπα, η μελέτη των γονιδίων τα οποία ελέγχουν την οδοντογένεση μπορεί να φέρει επανάσταση στην οδοντιατρική. Εκτιμώ ότι σύντομα τα οδοντιατρικά προβλήματα θα θεραπεύονται με μεταμοσχεύσεις κυττάρων ή γονιδιακή θεραπεία. Για παράδειγμα, όταν τα παιδιά θα αλλάζουν τους νεογιλούς οδόντες οι οδοντογιατροί θα μπορούν να απομονώνουν κύτταρα από τον πολφό αυτών των δοντιών και να τα διατηρούν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (όπως γίνεται σήμερα με τα σπερματοζωάρια). Τα κύτταρα αυτά έχουν ικανότητες βλαστικών κυττάρων, μπορούν δηλαδή υπό κατάλληλες συνθήκες να μετατραπούν σε όλους τους κυτταρικούς τύπους ενός δοντιού. Αν ύστερα από 20 χρόνια κάποιος θα πρέπει να κάνει ένα σφράγισμα, αντί για αμάλγαμα θα χρησιμοποιούνται αυτά τα κύτταρα, αφού προηγουμένως θα έχουν καλλιεργηθεί. Αντίστοιχο σενάριο μπορούμε να περιγράψουμε και για τα εμφυτεύματα και γενικότερα για όλες τις οδοντιατρικές πράξεις».
Ποιος είναι
Ο κ. Ευθύμιος Μητσιάδης είναι προσκεκλημένος καθηγητής στην Ecole Normale Superiere της Λυών στη Γαλλία ενώ εργάζεται και ως ερευνητής στην Οδοντιατρική Σχολή του King’s College στο Λονδίνο. Γεννημένος το 1959 στη Λάρισα, ο κ. Μητσιάδης αποφοίτησε από την Οδοντιατρική Σχολή της Αθήνας. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές καθώς και τη διδακτορική διατριβή του στο Πανεπιστήμιο της Λυών στη Γαλλία. Εργάστηκε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι στη Φινλανδία, στο Karolinska Nobel Institutet στη Στοκχόλμη της Σουηδίας και στο Πανεπιστήμιο Yale των ΗΠΑ. Εργάστηκε ως αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μασσαλίας και είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής πολλών εξειδικευμένων επιστημονικών επιθεωρήσεων.
