Γιατί η Ελλάδα είναι το «κακό παιδί» των ΗΠΑ
Ο καθηγητής Σπύρος Βρυώνης δεν παύει να επαναλαμβάνει ότι ζει «στη μακρινή Καλιφόρνια». Συνεπώς η θέση του πάνω στα καίρια ζητήματα που αφορούν την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη δεν μπορεί να είναι «υπαρξιακή» αλλά περνάει αναγκαστικά μέσα από το φίλτρο της ματιάς ενός ιστορικού. Ειδικευμένος στην ιστορία του μεσαιωνικού Ελληνισμού, ο καθηγητής Σπύρος Βρυώνης είναι μια εμβληματική μορφή της επιστημονικής κοινότητας των Ελλήνων της Αμερικής (γεννήθηκε στο Τενεσί το 1928 από οικογένεια κεφαλληνιακής καταγωγής), ένας διανοούμενος ακτιβιστής με ευρεία αναγνώριση και πλούσιο συγγραφικό έργο.
Στην ελληνική γλώσσα κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα το έργο του «Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία του εξισλαμισμού (11ος-15ος αι.)» (εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας), ένα θέμα που πηγάζει από την ακαδημαϊκή προσήλωσή του στην πορεία του ελληνικού πολιτισμού στον χρόνο. Αφοσιωμένος από το 1995 στη διεύθυνση και ανάπτυξη του Κέντρου Βρυώνη (για τη μελέτη του Ελληνισμού) το οποίο έχει ιδρυθεί στο Σακραμέντο, ο καθηγητής Σπύρος Βρυώνης βρέθηκε αυτές τις ημέρες στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης για να δώσει διάλεξη με θέμα «Το τουρκικό πογκρόμ και η καταστροφή των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως». Η ολιγοήμερη διαμονή του στην ελληνική πρωτεύουσα στάθηκε αφορμή για μια εκτενή συζήτηση μαζί του γύρω από τη θέση της Ελλάδας στον κόσμο.
Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται η εικόνα της Ελλάδας από τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης;
«Η Ελλάδα έχει χάσει προ πολλού το παιχνίδι. Τα μεγάλα έντυπα έχουν στενές διασυνδέσεις με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Η Ελλάδα αγνόησε τον πόλεμο για το ποιος θα κατέχει την ευμένεια των Αμερικανών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει σωστή πληροφόρηση. Αυτό που δεν φαίνεται στα αμερικανικά μέσα είναι η ύπαρξη εκατοντάδων χιλιάδων αλβανών προσφύγων στην Ελλάδα, οι οποίοι στέλνουν χρήματα στην Αλβανία. Αυτό δεν λέγεται πουθενά. Οι κακοί βέβαια των Βαλκανίων σήμερα είναι οι Σέρβοι, αλλά πίσω και βαθύτερα βρίσκεται η Ελλάδα. Το χειρότερο είναι ότι η Ελλάδα, ως η μοναδική βαλκανική χώρα με σταθερή δημοκρατία και καλή οικονομία, οδηγείται σταδιακά σε αποσταθεροποίηση. Αυτό ήταν ήδη στα χαρτιά από τις διενέξεις με την Τουρκία. Η Αμερική έχει μακροπρόθεσμους στόχους για την περιοχή. Αλλά προς το παρόν επικρατούν οι βραχυπρόθεσμοι. Είμαι πεπεισμένος ότι απλώς συλλέγουν πληροφορίες. Δεν διαμορφώνουν τίποτε. Και από την άλλη ο αμερικανικός Τύπος είναι ομοιόμορφος και ομοούσιος. Σε μια τεράστια χώρα όπως οι ΗΠΑ, με τις τόσες μειονότητες, το κράτος επιβάλλει κάποια στοιχεία ομοιομορφίας για να συγκολλήσει την κοινωνία. Οι Αμερικανοί διακατέχονται από σερβοφοβία».
Πώς μπορεί η εκπαιδευτική και πολιτιστική διείσδυση της Ελλάδας στις ΗΠΑ να αντιστρέψει αυτό το ρεύμα;
«Αν συγκρίνουμε τα πανεπιστήμια με τα εργοστάσια μαζικής παραγωγής, τότε θα δούμε ότι είναι μηχανισμοί που διοχετεύουν διαρκώς το νερό στο αυλάκι. Και όποιος φροντίζει να υπάρχει συνεχής ροή στο αυλάκι δεν βγαίνει χαμένος. Αν συγκρίνουμε την ελληνική και την τουρκική πολιτική απέναντι στα μεγάλα αμερικανικά ανώτατα ιδρύματα, βλέπουμε μια διαφορά εκτίμησης. Οι Τούρκοι έχουν επενδύσει πολλά δισεκατομμύρια στις δημόσιες σχέσεις τους και στην ενίσχυση των τουρκικών σπουδών στις έδρες των αμερικανικών πανεπιστημίων. Είναι μια επένδυση για το μέλλον. Εχω την αίσθηση ότι στο ζήτημα της παιδείας οι Ελληνες έχουν χάσει τη μάχη στην Αμερική».
Πώς δραστηριοποιείται το Κέντρο Βρυώνη ως προς τη διάδοση της ελληνικής παιδείας;
«Από τότε που παραιτήθηκα από την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία και το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης έχω αφιερώσει τις δυνάμεις μου στην ανάπτυξη αυτού του Κέντρου, του οποίου ο ακριβής τίτλος είναι The Speros Basil Vryonis Center for the Study of Hellenism. Οι σκοποί του αφιερωμένοι στη μνήμη του πρόωρα χαμένου γιου μου, που έφυγε στα 28 του χρόνια εστιάζονται στη δημιουργία ενός πυρήνα για τη μελέτη της ιστορίας του πολιτισμού, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των γειτονικών χωρών, και δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της διασποράς. Δραστηριοποιούμαστε και στον εκδοτικό τομέα και σκοπεύουμε να εξαπλωθούμε στις ΗΠΑ. Τώρα η έδρα μας είναι το Σακραμέντο, όχι τυχαία βεβαίως, αφού είναι μια πόλη που γνωρίζει θεαματική ανάπτυξη. Είναι η τέταρτη μητρόπολη στην Καλιφόρνια. Στο γραφείο μας στη Νέα Υόρκη την ευθύνη έχει ένας νέος αξιόλογος επιστήμων, ο δρ Στέλιος Βασιλάκης, ενώ σκεφτόμαστε την περίπτωση ίδρυσης παραρτήματος και στην Αθήνα. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι μια ευκαιρία να αναδειχθούν πολιτιστικά ζητήματα και εμάς μας ενδιαφέρει αυτή η προοπτική».
Στην πρόσφατη ομιλία σας στο Ιδρυμα Ωνάση στην Αθήνα αναφερθήκατε στο πογκρόμ των Τούρκων κατά της ελληνικής κοινότητας. Ποιον ορισμό δίνετε στη λέξη;
«Το πογκρόμ, όπως το προσδιορίζει η «Encyclopaedia Judaica», είναι οργανωμένο προσεκτικά από το κράτος ούτως ώστε να πλήξει μία ή περισσότερες μειονότητες. Είναι ένα αρχαίο φαινόμενο, που στην εποχή μας οξύνεται από τους υψηλούς τόνους του μοντέρνου εθνικισμού. Το είδαμε στη Ρουάντα και στο Μπανγκλαντές, για να αναφέρω δύο χτυπητά παραδείγματα. Το πογκρόμ είναι λέξη σλαβική. Η ρίζα του παραπέμπει στη λέξη αστραπή. Προέρχεται από το ρήμα γκρμίτι, που σημαίνει αστράφτει, αστραπή. Είναι η ρίζα από την οποία κατάγεται η λέξη για τον κεραυνό. Το βλέπουμε στην περίπτωση των Εβραίων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού, ιδιαίτερα στην τσαρική Ρωσία αλλά και στην Πολωνία. Μεταγενέστερα το πογκρόμ χτύπησε τους διανοουμένους, όταν ήρθαν οι μπολσεβίκοι, κ.ο.κ. Η περίπτωση των Αρμενίων βέβαια είναι κλασική. Ηταν πολύ προσεκτικά οργανωμένο πογκρόμ από την τριανδρία των Νεοτούρκων και κατέληξε στη σφαγή ενάμισι εκατομμυρίου Αρμενίων. Αυτό το πογκρόμ προσπαθεί τώρα η τουρκική κυβέρνηση επί δεκαετίες να αποδείξει ότι δεν έγινε ποτέ. Και ότι όλα αυτά ήταν λάθη αναπόφευκτα λόγω πολεμικών καταστάσεων. Ενώ ξέρουμε από τα οθωμανικά ντοκουμέντα, αλλά κυρίως από αρχεία της συμμάχου των Οθωμανών Γερμανίας, η οποία φαίνεται ότι συνέβαλε στη σφαγή, ότι ήταν ένα προσεκτικά οργανωμένο πογκρόμ.
Αν εξετάσουμε το πογκρόμ του 1955 εις βάρος της ελληνικής κοινότητας, θα δούμε ότι οι τουρκικές κυβερνήσεις συμμετέχουν στη θεσμοποιημένη τρομοκρατία. Οι τούρκοι διανοούμενοι και σχολιαστές του πολιτικού βίου άρχισαν να χρησιμοποιούν την έκφραση «γκιζλί ντεβλέτ», που σημαίνει μυστικό κράτος. Εκτός από τις μειονότητες, υποφέρει και ο τουρκικός λαός, ο οποίος συστηματικά απομυζάται».
Πώς κρίνετε την κατάσταση στο Κοσσυφοπέδιο μέσα από την επαφή σας με τη μεσαιωνική και τη νεότερη ιστορία των Βαλκανίων;
«Στο Κοσσυφοπέδιο το πρόβλημα ήταν κυρίως δημογραφικό. Οι Σέρβοι είναι πλέον μειονότητα στην περιοχή. Είναι αλήθεια ότι κάποτε στον Μεσαίωνα το Κοσσυφοπέδιο ήταν ο πυρήνας από τον οποίο οι βασιλείς των Σέρβων εξάπλωσαν τη δυναστεία τους από την Αλβανία ως το Αιγαίο. Και είναι αλήθεια ότι υπάρχει το παλαιό πατριαρχείο του Πετς και υπάρχει και το Ντέτσανι. Βρίσκεται στη νοτιοδυτική άκρη του Κοσσυφοπεδίου, κοντά στα αλβανικά σύνορα. Το μοναστήρι του Ντέτσανι έχει συμβολική αξία. Ο μισός ναός έχει βυζαντινή αρχιτεκτονική, ο άλλος μισός έχει δυτική. Στο εσωτερικό όμως οι τοιχογραφίες είναι καθαρά βυζαντινής τεχνοτροπίας και παριστάνουν όλα τα μέλη της δυναστείας. Εκεί είχαν ενταφιαστεί οι βασιλείς. Υπάρχει λοιπόν αυτό το ιστορικό παρελθόν. Κάποια στιγμή όμως η δημογραφική ανάπτυξη των Αλβανών επέβαλε μια εθνική υπεροχή».
Πότε άρχισαν να εξαπλώνονται οι Αλβανοί εις βάρος των Σέρβων;
«Το δεύτερο ήμισυ του 13ου αιώνα η μεσαιωνική Αλβανία γνώρισε τεράστια δημογραφική ανάπτυξη. Και εξαπλώθηκαν βορείως, ανατολικώς, νοτίως. Είναι η εποχή που άρχισαν να περνούν στην Ηπειρο, στη Δυτική Μακεδονία, στην Αιτωλοακαρνανία. Οι Καντακουζηνοί τούς έφεραν στην Πελοπόννησο, φάρες ολόκληρες, τον 14ο αιώνα, αρχικά ως πολεμιστές, γιατί οι Αλβανοί ήταν λαός πολεμοχαρής. Οταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Πελοπόννησο τον 15ο αιώνα, οι βυζαντινοί ιστορικοί περιγράφουν ότι οι Αλβανοί της Πελοποννήσου ζούσαν χωριστά από τους Ελληνες αλλά συγκολλημένοι στο ίδιο χωριό, στην ίδια πόλη και ήταν αυτοί που προέβαλαν τη σθεναρότερη αντίσταση.
Στα τέλη του 17ου αιώνα οι Τούρκοι είχαν αποτύχει στη δεύτερη και τελευταία πολιορκία της Βιέννης. Φεύγοντας άφησαν όλες τις σκηνές, τα πολεμικά εφόδια, τα κανόνια, που σήμερα αποτελούν τη βάση της οθωμανικής πτέρυγας του Μεγάλου Μουσείου της Βιέννης. Υποχώρησαν οι Οθωμανοί από όλες αυτές τις περιοχές, μπήκαν οι Αψβούργοι στο Βελιγράδι και στο Κοσσυφοπέδιο. Ταυτόχρονα επαναστάτησαν οι Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου και όταν επανήλθαν οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να φύγουν γύρω στο 1716-18. Πήγαν και εγκαταστάθηκαν στα νότια σύνορα των Αψβούργων, όπου και η κοιτίδα του σερβικού διαφωτισμού. Από εκείνη την εποχή παρατηρούμε τους Αλβανούς ως κυρίαρχο αριθμητικώς τουλάχιστον στοιχείο στο Κοσσυφοπέδιο. Σήμερα η εθνική κάθαρση είναι πραγματικότητα».
