Ενας λευκός κορμοράνος ψυχορραγεί μέσα σε μια «θάλασσα» πετρελαίου που ο Σαντάμ Χουσεΐν είχε ρίξει στις ακτές του Κουβέιτ. Η εικόνα αυτή που έκανε το 1991 τον γύρο του κόσμου ήταν άκρως αληθινή αλλά συγχρόνως ένα από τα μεγαλύτερα σκηνοθετημένα ψέματα των Αμερικανών εν καιρώ πολέμου. Ηταν το ψέμα που σημάδεψε τον Πόλεμο του Κόλπου. Εκ των υστέρων αποκαλύφθηκε ότι οι Αμερικανοί είχαν πάρει το πλάνο του κορμοράνου από το ναυάγιο του «Εξόν Βαλντέζ», του πλοίου από το οποίο είχαν διαρρεύσει τόνοι αργού πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα, και το είχαν απλώς… μεταφέρει χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Δώδεκα χρόνια μετά, στον νέο πόλεμο του Ιράκ, τα δύο στρατόπεδα σκηνοθέτησαν καινούργιες τηλεοπτικές ιστορίες.
* Το Χόλιγουντ στη μάχη
Ο 43χρονος αμερικανός σκηνοθέτης και σκηνογράφος Τζορτζ Αλισον, συνοδευόμενος από ένα επιτελείο 40 ατόμων, φέρεται να είναι ο άνθρωπος που υπό την απειλή της τηλεοπτικής κάμερας σκηνοθέτησε εικόνες στο ιρακινό πεδίο της μάχης. «Η συνεργασία μεταξύ Χόλιγουντ και Πενταγώνου στον πόλεμο του Ιράκ είναι κάτι παραπάνω από βέβαιη. Ο Αλισον αμειβόμενος με 1 εκατομμύριο δολάρια βρισκόταν από την πρώτη ημέρα του πολέμου δίπλα στον αμερικανό στρατηγό Φρανκς για να φιλτράρει και να δημιουργεί σκηνοθετημένες εικόνες του πολέμου όπως εκείνη της παράδοσης ιρακινών στρατιωτών που παρακολουθήσαμε την πρώτη ημέρα» λέει ο σκηνοθέτης κ. Λ. Παπαδημητράκης και εξηγεί: «Δεν είναι δυνατόν αιχμάλωτοι να βρίσκονται σε ευθυγραμμισμένη σειρά, με τα χέρια τοποθετημένα ακριβώς στο ίδιο σημείο του κεφαλιού. Ατσαλάκωτες στολές απροσδιορίστου προελεύσεως συμπλήρωναν το σκηνικό. Οι ίδιοι «αιχμάλωτοι» κρατούσαν τη λευκή σημαία παράδοσης στο ένα πλάνο στο αριστερό χέρι και στο αμέσως επόμενο στο δεξί. Αυτό σήμαινε ότι ήταν «ηθοποιοί» που είχαν κουραστεί από τις πρόβες!». «Πολλές εικόνες αποδεικνυόταν εξαρχής ότι ήταν σκηνοθετημένες διότι η λήψη τους είναι δυνατή μόνο όταν η κάμερα είναι τοποθετημένη μέσα στη γη. Μέσα στον πανικό ενός πολέμου ο οπερατέρ δεν έχει την πολυτέλεια να τοποθετήσει την κάμερα στο σημείο που θέλει. Οι Αμερικανοί μάς έδειξαν εικόνες ονειρικές, όπως εκείνες που βλέπουμε στις ταινίες τους. Οι καλοί απελευθερωτές που θέλουν να σώσουν τον κόσμο από τους κακούς. Ολες οι τηλεοπτικές εικόνες της… καλοσύνης τους ήταν στημένες» παρατηρεί ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Σκηνοθετών κ. Χάρης Παπαδόπουλος.
* Η κάμερα διατάζει
«Οι στρατιώτες που έδιναν καραμέλες στα παιδιά την ίδια στιγμή τα εξεβίαζαν να χαμογελάσουν προκειμένου να τα απαθανατίσουν στην τηλεοπτική τους κάμερα» λένε οι κκ. Παπαδημητράκης και Παπαδόπουλος. Αυτό ήταν εμφανές από τη στάση των παιδιών, τα οποία μιμούμενα τους στρατιώτες-σκηνοθέτες και μη καταλαβαίνοντας τις εντολές τους δεν χαμογελούσαν αλλά απλώς άνοιγαν το στόμα τους εκφράζοντας την απορία τους! Οταν επίσης οι «γενναιόδωροι» Αμερικανοί μοίραζαν στους μικρούς Ιρακινούς σοκολάτες, τους φώναζαν κάνοντάς τους νόημα να χαιρετήσουν, χαιρετισμός βεβιασμένος από τη στιγμή που στο πλάνο φάνηκε καθαρά ότι όλα τα παιδιά κοίταζαν στο ίδιο σημείο απορημένα… Και το σημείο αυτό δεν ήταν άλλο από εκείνο της τηλεοπτικής κάμερας!
Οπερατέρ που βρέθηκαν στο Ιράκ εντόπισαν επίσης την αμερικανική προπαγάνδα: «Σκηνοθετημένα ήταν πολλά πλάνα. Οταν βλέπεις αμερικανούς στρατιώτες να πυροβολούν χωρίς να φαίνεται από πού και εναντίον ποίου βάλλουν, αυτό δεν μπορεί να είναι πραγματικό πλάνο πολέμου. Αν υπήρχε απέναντι από τους Αμερικανούς ο αντίπαλος, θα ανταπέδιδε τα πυρά ή θα υποχωρούσε. Υποχώρηση που σίγουρα θα κατέγραφαν οι Αμερικανοί» παρατηρεί ο οπερατέρ κ. Μανόλης Λουπασάκης
«Σκηνοθετικές» εντολές δίνονταν από τους Αμερικανούς ακόμη και κατά την ώρα της εισβολής στη Βαγδάτη: «Στις 9 Απριλίου είδαμε να ρίχνουν το άγαλμα του Σαντάμ στη Βαγδάτη και να το σκεπάζουν με την αμερικανική σημαία. Η σημαία αυτή μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου αντικαταστάθηκε από την ιρακινή. Οι σκηνοθέτες του πολέμου, βλέπετε, έκριναν ότι ήταν άσχημο να πέσει μαζί με τον Σαντάμ και η δική τους σημαία» λέει ο κ. Παπαδημητράκης.
* Οι ειδήσεις των δύο πλευρών
Οπως υποστηρίζουν δημοσιογράφοι που βρέθηκαν στο πεδίο της μάχης, το παιχνίδι της σκηνοθεσίας χρησιμοποιήθηκε και από τις δύο πλευρές: «Σε αυτόν τον πόλεμο υπήρξαν πολλές σκηνοθετημένες ειδήσεις και εικόνες. Δεν μπορώ να πειστώ όταν βλέπω αιχμαλώτους με κουκούλες στο κεφάλι πως πρόκειται για αυθεντική εικόνα. Με κουκούλα στο κεφάλι μπορεί να βγει ο καθένας και να κάνει τον οποιονδήποτε. Γιατί οι Βρετανοί έβαζαν κουκούλα στους Ιρακινούς που συνέλαβαν στη Βασόρα;» λέει ο πολεμικός ανταποκριτής κ. Νικόλας Βαφειάδης. Οι κουκούλες ως φαίνεται δεν κάλυψαν τη σκηνοθετική απόπειρα των Αμερικανών: «Η σύλληψη των φοβερών στελεχών του Μπάαθ από τους Αμερικανούς στις 7 Απριλίου ήταν σκηνοθετημένη. Από τα χέρια των ανθρώπων αυτών που τα πρόσωπά τους ήταν καλυμμένα καταλαβαίναμε ότι επρόκειτο για νεαρά άτομα. Αυτά τα παιδιά κυβερνούσαν τη χώρα;» σημειώνει ο κ. Παπαδημητράκης. Η σκηνοθεσία αυτού του πολέμου δεν αποτελεί έργο μόνο των Αμερικανών. Και οι Ιρακινοί γύρισαν, ως φαίνεται, τη δική τους πολεμική ταινία: «Το κατάλαβα στην παρέλαση της Τικρίτ, όταν αναγνώρισα στα μάτια κάποιων γυναικών που παρήλαυναν, με το τάγμα της Αλκούτς, το αντίστοιχο του ανδρικού τάγματος Φενταγίν: παιδικά βλέμματα. Είχαν επιστρατεύσει παιδιά στα… επίλεκτα σώματα για να φαίνεται μεγαλύτερος ο όγκος. Κάτι ανάλογο φαίνεται ότι έγινε και με τους Φενταγίν. Μιλούσαν για 4.000 Φενταγίν, οι οποίοι τις τελευταίες ημέρες είπαν ότι έγιναν 5.000. Δεν τους είδαμε ποτέ» λέει ο κ. Βαφειάδης και συμπληρώνει: «Και η Προεδρική Φρουρά ήταν επίσης μια σκηνοθεσία των Ιρακινών, άνθρωποι-φαντάσματα».
Ελεγχόμενη δημοσιογραφία και παρενέργειες
Η ελληνική τηλεοπτική κάμερα μπόρεσε άραγε να συνθέσει την αληθινή εικόνα αυτού του πολέμου; Να συλλάβει πλάνα πέρα από εκείνα που οι δύο αντίπαλοι «επέλεξαν» να παρακολουθήσει ολόκληρος ο κόσμος; «Οι πολεμικές συνθήκες επιβάλλουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις και περιορισμούς. Δεν μπορούσες να τραβήξεις εικόνα αν δεν είχες μαζί σου τον minder, τον μεταφραστή, που αποτελεί το ιρακινό μάτι. Αν το έκανες, θα σε συνελάμβαναν εν ριπή οφθαλμού» επισημαίνει ο κ. Φάνης Παπαθανασίου που βρέθηκε στη Βαγδάτη λίγο πριν την έναρξη του πολέμου και καταλήγει: «Αυτοί που παρέμειναν στη Βαγδάτη «χρησιμοποιήθηκαν» από το ιρακινό καθεστώς και υπόκειντο σε πολύ αυστηρούς περιορισμούς. Οι Ιρακινοί σε πήγαιναν όπου ήθελαν, όποτε ήθελαν, και για να τραβήξεις αυτό που ήθελαν. Ενας από τους λόγους που έφυγα ήταν αυτός. Ανεξάρτητη δημοσιογραφία δεν μπορούσες να κάνεις στη Βαγδάτη. Από τα 15 θέματα που ζήτησα από τον minder να κάνω με βοήθησε μόνο στα δύο. Τα υπόλοιπα «λογοκρίθηκαν»».
Αν στον πόλεμο αυτόν η αμερικανική τηλεοπτική κάμερα «διψούσε» για στημένα χαμόγελα, η ελληνική πάσχιζε να μεγεθύνει το δράμα των ανθρώπων που υπέφεραν και ιδιαίτερα των παιδιών. Κάποιοι δημοσιογράφοι «συνελήφθησαν» να στήνουν το δικό τους σκηνικό: «Δυστυχώς υπάρχει σκηνοθεσία και από την πλευρά ορισμένων συναδέλφων. Είναι ντροπή να πηγαίνεις σε ένα νοσοκομείο και να βλέπεις δημοσιογράφους να βάζουν σοκολάτες στα χέρια τυφλών, τραυματισμένων και άρρωστων παιδιών προκειμένου να κάνουν πιο τραγική την τηλεοπτική εικόνα. Αυτό έγινε στη Βαγδάτη. Εδιναν καραμέλες ως και σε παιδάκια που είχαν μόνο λίγες ημέρες ζωής. Σκηνοθετημένες σκηνές με φτηνούς και χυδαίους τρόπους» λέει ο κ. Παπαθανασίου.
