Μια φανταστική αλληλογραφία
«Το γράμμα που δεν έφτασε» γεννήθηκε ως ιδέα στις αρχές της δεκαετίας του ’70, σε μια εποχή που η έννοια της αλληλογραφίας είχε ιδιαίτερη σημασία για τον Γιάννη Ψυχοπαίδη. Ξεκίνησε σαν μια φανταστική αλληλογραφία τα χρόνια που εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, μεταπτυχιακός τότε φοιτητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου και μέλος της ομάδας Νέοι Ελληνες Ρεαλιστές, «από κάποια υπολείμματα γραμμάτων που σύμφωνα με την ψυχρή λογική των γερμανικών ταχυδρομείων έπρεπε να μου παραδοθούν». «Το γράμμα που δεν έφτασε» άρχισε να συντάσσεται λίγα χρόνια αργότερα στο Βερολίνο, χώρο διαμονής του από το 1977, με τα ίχνη της παράδοξης εκείνης αλληλογραφίας να χρησιμοποιούνται ως βάση για τα πρώτα του κολάζ. Η σειρά απετέλεσε τελικά ένα είδος εικαστικού ημερολογίου που συνεχίστηκε να «γράφεται» ως το 1996 και εκτίθεται εδώ και λίγες ημέρες στο Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης στην Πάτρα.
«»Το γράμμα που δεν έφτασε» είναι ένας κύκλος που χωρίς να το ομολογεί εξακολουθεί να μένει ανοιχτός. Εχει αποκτήσει έναν μεγάλο και σημαντικό ρόλο στο σώμα της δουλειάς μου, σαν ένας συνεχής διάλογος με τον κόσμο γύρω μου, με τις ιδέες, με τις πατρίδες, με την ταυτότητα, με τις εικόνες από την Ελλάδα, έτσι όπως καταγράφονται σαν κλισέ μέσα από την κλασική αρχαιότητα» εξηγεί ο καλλιτέχνης αποδίδοντας στην εν λόγω έκθεση χαρακτήρα αναδρομικό. «Στην αρχή τα «Γράμματα» δεν ήταν παρά ποιητικές καταγραφές μιας πραγματικότητας μέσα από αντικείμενα ευτελή: από αποτσίγαρα ως σπάγγους, σκοινιά και υφάσματα. Σαν ένα είδος σημειώσεων προσωπικών πάνω σε γράμματα αυτούσια, με τη σύνθεση των «έτοιμων» αντικειμένων να επιτυγχάνεται με τη ζωγραφική πράξη. Τη δεκαετία του ’90 τα «Γράμματα» άρχισαν να ανοίγονται στον χώρο και να αποκτούν μια διάσταση φανερά κοινωνική». Οι ενότητες «Τα πρόσωπα», «Τα χέρια» και «Τα κάτω άκρα» που γεννήθηκαν στο πλαίσιο αυτής της σειράς «προσπάθησαν να ολοκληρώσουν την εικόνα ενός ανθρώπου».
Καλλιτεχνικά βέβαια τον Γιάννη Ψυχοπαίδη τον απασχολούσε πάντοτε η κριτική διάσταση της τέχνης, «το γεγονός δηλαδή ότι η τέχνη είναι κριτική σε σχέση με τον κόσμο της αλλά και αυτοκριτική σε σχέση με τα δικά της μέσα» «από τη δεκαετία ήδη του ’60, τότε που το απόγευμα ζωγράφιζα αυτά που ζούσαμε το πρωί διαδηλώνοντας στους δρόμους». «Με ενδιαφέρει πάντοτε το στοιχείο της υποκειμενικής γραφής» τονίζει και χαρακτηρίζει την έκθεση που έκανε κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών της Γιουγκοσλαβίας με τίτλο «Αναφορά στον Γκόγια» «κάτι που βγήκε με μεγάλη αυθορμησία, σαν κάτι το ανεξέλεγκτο». «Στο όνομα της παγκοσμιοποίησης» διαπιστώνει «αφήνουμε τα πράγματα να περνούν. Αισθανόμαστε εκτός παιχνιδιού, σαν να έχει διαποτιστεί η εποχή από μια αμήχανη ηττοπάθεια. Πρέπει όμως να δει κανείς στην τέχνη τη δυνατότητα που έχει να κάνει κριτική όχι απαραίτητα μέσα από μια στρατευμένη θεματολογία». Αν και η Ελλάδα αποτελεί έδρα του από το 1994, χρονιά κατά την οποία εκλέχθηκε καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης δεν έχει ποτέ απομακρυνθεί από τον κεντροευρωπαϊκό χώρο. «Ημουν ανέκαθεν εξοικειωμένος με τα είδη τέχνης της Κεντρικής Ευρώπης παρά με τα αντίστοιχα ελληνικά με τον γερμανικό εξπρεσιονισμό π.χ. ή με τον γερμανικό ντανταϊσμό. Σε όλο το έργο μου υπάρχει το στοιχείο του σχολιασμού της ιστορίας της τέχνης, σαν ένας διάλογος με αυτό που λέμε παράδοση, με ό,τι έχει με άλλα λόγια προηγηθεί». Ενας διάλογος των εικαστικών εικόνων με εκείνες, τις ποιητικές, του Γιώργου Σεφέρη είναι άλλωστε και η σειρά «Ανθη της πέτρας» που θα εκτεθεί στις 14 Φεβρουαρίου στο παράρτημα του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στο Βερολίνο. Αυτόν τον καιρό συνδιαλέγεται, μεταξύ άλλων, με την Οδύσσεια. «Εχω ξεκινήσει από πέρυσι μια σειρά έργων με καθαρά ζωγραφικό χαρακτήρα. Από δίπλα, σαν ένας άλλος εαυτός, δουλεύω έργα που αφορούν τις τρεις διαστάσεις, χωρίς να είναι γλυπτική. Είναι πράγματα που έχουν να κάνουν με ετερόκλητα υλικά, κουβέντες που ανοίγω με ένα φθαρμένο ύφασμα, μία γδαρμένη επιφάνεια, προσπαθώντας να αποσπάσω τη μνήμη τους».
Η ταυτότητα
Η έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη «Το γράμμα που δεν έφτασε» στο Πολιτιστικό Κέντρο Πατρών του ΜΙΕΤ (πλ. Γεωργίου Α´ και Κορίνθου) θα διαρκέσει ως τις 11 Μαρτίου.
