Αντιμέτωπος με την ισχυρότερη απειλή της πολιτικής του καριέρας βρέθηκε ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το βράδυ της Παρασκευής, όταν τμήμα των ενόπλων δυνάμεων επιχείρησε αιματηρό πραξικόπημα για να τον ανατρέψει. Ωστόσο οι επιχειρησιακές αδυναμίες των κινηματιών, η επικοινωνιακή ετοιμότητα του προέδρου, ο οποίος (αν και απηνής διώκτης των κοινωνικών δικτύων) εμφανίστηκε στο κανάλι CNN Turk μέσω του λογισμικού βιντεοκλήσεων FaceTime και κάλεσε – από το iPhone της παρουσιάστριας – τους υποστηρικτές του να βγουν μαζικά στους δρόμους «για να υπερασπιστούν τη δημοκρατία», όπως και το έπραξαν, οι μάχες που έδωσαν αστυνομικοί, στρατοχωροφύλακες και άνδρες της μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών MIT εναντίον των επίδοξων πραξικοπηματιών, καθώς και η πολιτική υποστήριξη της τουρκικής αντιπολίτευσης, των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) και της Γερμανίας στην κυβέρνηση, οδήγησαν το κίνημα σε αναδίπλωση.


Οι πολίτες αντέδρασαν, ο διχασμός παραμένει

Τa smartphones νίκησαν τα τανκς, αλλά ο διχασμός στην Τουρκία παραμένει, δημιουργώντας σκηνικό εμφυλίου με απρόβλεπτες εξελίξεις. Πολίτες κατέλαβαν το αεροδρόμιο Ατατούρκ στην Κωνσταντινούπολη, εξαναγκάζοντας τις μονάδες τεθωρακισμένων που το είχαν καταλάβει να το εγκαταλείψουν. Αλλοι οπαδοί του προέδρου συγκεντρώθηκαν στις γέφυρες του Βοσπόρου τις οποίες είχαν αποκλείσει πιστά στο κίνημα στρατεύματα, καθώς και στην πλατεία Ταξίμ στην Πόλη. Σημειώθηκαν πυροβολισμοί, πολίτες κείτονταν στο έδαφος, ενώ ξέσπασαν και φονικές μάχες κατά τις οποίες, σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, σκοτώθηκαν τουλάχιστον 17 αστυνομικοί. Στην Αγκυρα σημειώθηκε επιτυχής αντίσταση από τις φρουρές του Κοινοβουλίου, του προεδρικού μεγάρου και του αρχηγείου της ΜΙΤ. Αναφέρθηκε επίσης ότι ένα μαχητικό F-16 της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας κατέρριψε ελικόπτερο που χρησιμοποιούσαν οι πραξικοπηματίες.

Το σχέδιο, το οποίο ετέθη σε εφαρμογή γύρω στις 11 το βράδυ (ώρα Ελλάδος και Τουρκίας), οδήγησε στην κατάληψη της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (ΤRΤ), τηλεπαρουσιάστρια της οποίας εξαναγκάστηκε να αναγνώσει ανακοινωθέν των πραξικοπηματιών. Η εικόνα χάθηκε ύστερα από λίγο, αργότερα επανήλθε και ξαναχάθηκε, αλλά ιδιωτικά κανάλια συνέχισαν να εκπέμπουν, καθώς και ιντερνετικές πλατφόρμες, αν και, πάλι σύμφωνα με το σχέδιο, επιβλήθηκε μπλόκο σε Facebook, Twitter και YouTube. Μέσω τηλεφώνου έκαναν ανακοινώσεις ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο πρώην πρόεδρος της Τουρκίας Αμπντουλάχ Γκιουλ, καθώς και πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες που καλούσαν τους πιστούς μουσουλμάνους «να πάνε στα τζαμιά και στους δρόμους» για να στηρίξουν την κυβέρνηση. Στο αρχηγείο των ενόπλων δυνάμεων στην Αγκυρα κρατήθηκαν όμηροι ανώτατοι στρατιωτικοί, ανάμεσά τους ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Χουλουσί Ακάρ. Επίσης ο αρχηγός της Α’ Στρατιάς, στρατηγός Ουμίτ Ντουντάρ, με έδρα την Κωνσταντινούπολη, τάχθηκε κατά των πραξικοπηματιών.


Ερντογάν: «Είναι ευλογία του Αλλάχ αυτό που έγινε!»

Παρά το ότι η πλάστιγγα έγερνε υπέρ της κυβέρνησης, γύρω στις 3 τα ξημερώματα του Σαββάτου σημειώθηκαν ανταλλαγές πυροβολισμών και εκρήξεις στην πλατεία Ταξίμ, όπως και μία μεγάλη έκρηξη στο διεθνές αεροδρόμιο Κεμάλ Ατατούρκ. Εκεί, λίγο νωρίτερα, είχε προσγειωθεί ιδιωτικό αεροπλάνο που μετέφερε τον πρόεδρο Ερντογάν στην Πόλη από τη Μαρμαρίδα, όπου έκανε διακοπές. Σε δραματική συνέντευξη Τύπου στις 4.30 το πρωί, στην αίθουσα VIP του αεροδρομίου, κατήγγειλε το κίνημα του (άλλοτε συμμάχου του) ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν ότι «δίνει διαταγές στους στρατιωτικούς που κινήθηκαν, διότι ήξεραν πως ετοιμάζονται κρίσεις στις ένοπλες δυνάμεις και θα τους διώχναμε. Είναι ευλογία του Αλλάχ αυτό που έγινε, γιατί τώρα θα καθαρίσει ο στρατός».

Ο πρόεδρος έχοντας στο πλευρό του τον γιο του και τον γαμπρό του απηύθυνε έκκληση στους στρατιώτες «να επιστρέψουν στους στρατώνες με τα όπλα που τους έδωσε ο λαός και να μην πυροβολήσουν τους πατεράδες και τα αδέλφια τους. Αυτή τη στιγμή εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στους δρόμους και αντιδρούν. Οι πραξικοπηματίες θα λάβουν αυτό που τους αξίζει». Χιλιάδες άνθρωποι είχαν αποκλείσει τον δρόμο προς το αεροδρόμιο και τον χώρο εντός του αεροδρομίου. Παράλληλα ένστολοι πραξικοπηματίες εισέβαλαν πυροβολώντας στα γραφεία της εφημερίδας «Χουριέτ», καθώς και στο στούντιο του CNN Turk, όπου διέκοψαν τη μετάδοση του προγράμματος. Τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου πληροφορίες έκαναν λόγο για 147 νεκρούς από τις συγκρούσεις και 1.563 συλλήψεις στρατιωτών που έλαβαν μέρος στην απόπειρα πραξικοπήματος.


Ιστορίες τεθωρακισμένης «δημοκρατίας»

Η μοίρα της σύγχρονης Τουρκίας είναι συνδεδεμένη με μία αλυσίδα πραξικοπημάτων. Τέσσερις είναι οι οι πιο βαρείς κρίκοι αυτής της αλυσίδας: τα κινήματα του 1960, του 1971, του 1980 και του 1997.


1960
Η μητέρα όλων των πραξικοπημάτων
Στις 27 Φεβρουαρίου 1960 σημειώθηκε το πιο «εμβληματικό» πραξικόπημα μεσαίων στελεχών των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, που οδήγησε στην ανατροπή της διεφθαρμένης κυβέρνησης του πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές και, τελικά, στον απαγχονισμό του. Προηγήθηκε πολυετής κοινωνική και οικονομική κρίση με πολιτική βία. Μεγάλο τμήμα της τουρκικής κοινής γνώμης αποδέχθηκε τη στρατιωτική παρέμβαση, ενώ η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε σύντομα το καθεστώς. Εξακόσια στελέχη του πρώην κυβερνητικού Δημοκρατικού Κόμματος δικάστηκαν και το νέο Σύνταγμα επέβαλε τη διαρκή παρουσία του στρατού στην πολιτική ζωή.
1971
Μέσω υπομνήματος, όχι μέσω των όπλων
Στις 12 Μαρτίου 1971 ο στρατός ανακοίνωσε ότι «αναγκάστηκε» ξανά να επέμβει, με πρόσχημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Ανέτρεψε την κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ αλλά επειδή πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ένας πρώην στρατιωτικός, ο Σεβντέτ Σουνάι, και επειδή η Τουρκία βρισκόταν σε μια (τυπική) σχέση με την ΕΕ, οι στρατιωτικοί δεν συνέλαβαν την κυβέρνηση, δεν οργάνωσαν δίκες, ούτε προχώρησαν σε εκκαθαρίσεις στα πανεπιστήμια και στη Δικαιοσύνη. Ακόμη και την αποπομπή του πρωθυπουργού την έκαναν με υπόμνημα-τελεσίγραφο το οποίο επέδωσαν στον Σουνάι.
1980
Ο σκληρός και πρόθυμος Εβρέν
Η κυβερνητική αστάθεια, οι αιματηρές ταραχές στους δρόμους μεταξύ παρακρατικών και αριστερών διαδηλωτών, η άνοδος του κουρδικού εθνικισμού και η αύξηση της ανεργίας οδήγησαν τις Ενοπλες Δυνάμεις στην (δεύτερη) ανατροπή του πρωθυπουργού Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ στις 12 Σεπτεμβρίου 1980. Επιβλήθηκε μία σκληρή χούντα, με άγρια καταστολή και βασανιστήρια και αρχηγό τον στρατηγό Κενάν Εβρέν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής συνεργάστηκαν με το καθεστώς, καθώς η Τουρκία αποτέλεσε ενισχυμένο γεωστρατηγικό πυλώνα στήριξης της Δύσης λόγω της ισλαμικής επανάστασης στο Ιράν (1979) και της εισβολής της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν.
1997
Το μεταμοντέρνο πραξικόπημα
Δεν χρειάστηκε χρήση βίας. Η 28η Φεβρουαρίου 1997 πέρασε στην Ιστορία ως η ημέρα του «μεταμοντέρνου πραξικοπήματος», δηλαδή μιας απλής «βόλτας» κάποιων αρμάτων μάχης γύρω από στρατώνες, την ώρα που κεμαλιστές στρατηγοί επέβαλλαν τη βούλησή τους στον ισλαμιστή πρωθυπουργό Νετσμετίν Ερμπακάν, συμμετέχοντας στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας στην Αγκυρα. Οδήγησαν σε παραίτηση τον Ερμπακάν, αλλά δεν έφτασαν στο σημείο να καταλύσουν το Σύνταγμα ή να κλείσουν την τουρκική Εθνοσυνέλευση. Ζήτησαν, μεταξύ άλλων, να καταργηθούν πολλά θρησκευτικά σχολεία.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ