Οι φωτεινές υποσχόμενες τεχνικές

Το πρώτο και παλαιότερο από τα δύο εμφυτεύματα είναι το Argus II της αμερικανικής εταιρείας Second Sight, το οποίο «γεννήθηκε» το 2008. Σήμερα 85 άνθρωποι σε όλον τον κόσμο «φορούν» το σύστημα (οι 56 εξ αυτών στην Ευρώπη), όπως ανέφερε στο «Βήμα» ο αντιπρόεδρος της εταιρείας Second Sight για την Ευρώπη Γκρεγκουάρ Κοζαντέ. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον δρα Κοζαντέ, μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει τέτοιου είδους επεμβάσεις, ωστόσο η εταιρεία βρίσκεται σε επαφή με δύο ιδιωτικά κέντρα, ένα στην Αθήνα και ένα στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να ξεκινήσει πιθανή συνεργασία. Βέβαια πρέπει να σημειώσουμε ότι μέσα σε αυτό το «κλειστό παγκόσμιο κλαμπ» ασθενών που βρήκαν το φως τους χάρη στο «βιονικό μάτι» της Second Sight μπήκε ήδη από το 2009 ένας Ελληνας των ΗΠΑ (η ιστορία του παρουσιάστηκε στο «Βήμα της Κυριακής» στις 26.6.2011 σε άρθρο με τίτλο «Ο «Αργος» που ξαναδίνει το φως»).

Το δεύτερο εμφύτευμα το οποίο «ξεφορτώνεται» τα υπόλοιπα… αξεσουάρ τα οποία χρειάζεται το Argus είναι ευρωπαϊκής «καταγωγής». Δημιουργήθηκε το 2010 στη Γερμανία και αποτελεί «τέκνο» της συνεργασίας του Πανεπιστημίου του Τίμπινγκεν και της εταιρείας Retina Implant. Η διαφορά αυτού του εμφυτεύματος είναι ότι τοποθετείται κάτω από τον αμφιβληστροειδή μέσα στην ωχρά κηλίδα –το Argus τοποθετείται επάνω του –και έτσι δεν απαιτεί τη χρήση κάμερας, γυαλιών, ούτε της συσκευής επεξεργασίας που ο ασθενής φορά στη ζώνη του. Το Alpha IMS έχει διαστάσεις 3Χ3 χιλιοστά και αποτελείται από 1.500 ηλεκτρόδια. Η ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται το σύστημα για να λειτουργήσει παρέχεται μέσω μικροσκοπικών πηνίων που τοποθετούνται κάτω από το δέρμα. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» εκπρόσωπος της εταιρείας Retina Implant, «τα ηλεκτρόδια του εμφυτεύματος απορροφούν το φως που εισέρχεται στο μάτι μετατρέποντάς το σε ηλεκτρικούς παλμούς που ενεργοποιούν τα υγιή εναπομείναντα νεύρα του αμφιβληστροειδούς. Το σήμα στη συνέχεια μεταφέρεται στον εγκέφαλο μέσω του οπτικού νεύρου οδηγώντας σε καλύτερη όραση».

Και τώρα ένα εμφύτευμα με «καταγωγή» ελληνική. Είναι «παιδί» του καθηγητή Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντή του Ινστιτούτου Οπτικής και Ορασης του Πανεπιστημίου κ. Ιωάννη Παλλήκαρη και, αν όλα πάνε καλά, σύμφωνα με τον καθηγητή, θα λάβει ευρωπαϊκή έγκριση ως το 2015. Οπως σημειώνει στο «Βήμα» ο καθηγητής, «ο βιονικός φακός μας βρίσκεται σε διαδικασία προκλινικών εφαρμογών. Εχει εξελιχθεί σε τρία στάδια: το πρώτο που ολοκληρώθηκε με επιτυχία αφορούσε την πρόληψη της δημιουργίας δευτερογενούς καταρράκτη –κύριο πρόβλημα στους σημερινούς προσαρμοστικούς φακούς -, το δεύτερο αφορούσε τον σχεδιασμό και την κατασκευή μικροεκμαγείων, καθώς και την επιλογή κατάλληλων βιοσυμβατών υλικών, και έληξε επίσης επιτυχώς, και το τρίτο, που βρίσκεται σε τελική φάση, αφορά την οριστικοποίηση της οπτικής του συστήματος». Τα πρώτα μοντέλα του βιονικού φακού έχουν κατασκευαστεί στις ΗΠΑ με ειδικά βιοϋλικά και έχουν εμφυτευθεί εδώ και τρία χρόνια σε ανθρώπινους οφθαλμούς με εξαιρετική επιτυχία και πλήρη αναστολή του δευτερογενούς καταρράκτη, λέει ο κ. Παλλήκαρης και προσθέτει: «Η εκτίμησή μου είναι ότι το τελικό προϊόν θα κυκλοφορήσει στην αγορά με CE-mark στο τέλος του 2015. Ηδη έχουν ενδιαφερθεί μεγάλες εταιρείες για την κατασκευή του, κυρίως από τις ΗΠΑ».

Οι πρώτες κλινικές δοκιμές «οφθαλμολογικής» γονιδιακής θεραπείας ξεκίνησαν το 2007 στο Οφθαλμολογικό Νοσοκομείο Moorefields στο Λονδίνο σε 12 ασθενείς με συγγενή αμαύρωση Leber (LCA) –μια σοβαρή κληρονομική νόσο που οδηγεί σε τύφλωση και η οποία έχει συσχετισθεί με μεταλλάξεις σε διάφορα γονίδια που κωδικοποιούν για την παραγωγή πρωτεϊνών που εμπλέκονται σε διαφορετικές λειτουργίες του ματιού. Λίγο αργότερα δύο αντίστοιχες δοκιμές, πάντα σε ισάριθμους ασθενείς και ξεκινώντας από το ένα μάτι, άρχισαν να διεξάγονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, στα πανεπιστήμια της Πενσιλβάνια και της Φλόριδας. Στα πρώτα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν έναν χρόνο αργότερα οι ασθενείς ανέφεραν βελτίωση της όρασής τους από το ένα μάτι. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2012, και αφού η θεραπεία εφαρμόστηκε και στο δεύτερο μάτι, οι εθελοντές μπορούσαν να βλέπουν το φως, να ξεχωρίζουν το περίγραμμα των αντικειμένων ακόμη και με ελλιπή φωτισμό, να διαβάζουν μεγάλα γράμματα και να διακρίνουν τα πρόσωπα των οικείων τους. Σήμερα περίπου δέκα ακόμη αντίστοιχες δοκιμές για τη θεραπεία της συγγενούς αμαύρωσης Leber διεξάγονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, ενώ οι αρχικοί εμπνευστές της εξετάζουν τρόπους βελτίωσής της. «Αυτή τη στιγμή μελετούμε ένα βελτιωμένο όχημα μεταφοράς των γονιδίων το οποίο θα προσφέρει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της θεραπείας» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής στο University College του Λονδίνου Τζέιμς Μπέινμπριτζ, ο οποίος είναι επικεφαλής της γονιδιακής δοκιμής στο Moorefields. «Απώτερος στόχος είναι η χρήση της γονιδιακής θεραπείας και για άλλες κληρονομικές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς».

Αλλη μια παγκόσμια πρωτιά αναμένεται αργότερα εφέτος, αυτή τη φορά επί ιαπωνικού εδάφους. Τι αφορά; Διεξαγωγή πιλοτικής μελέτης ασφαλείας σε ασθενείς με εκφύλιση της ωχράς κηλίδος στην οποία θα χρησιμοποιηθούν κύτταρα iPS (induced pluripotent stem cells, πρόκειται για πολυδύναμα κύτταρα που έχουν προκύψει από τον επαναπρογραμματισμό ενηλίκων κυττάρων με προσθήκη των κατάλληλων γονιδίων). Τα iPS, τα οποία «κέρδισαν» το Νομπέλ Ιατρικής το 2012, έχουν παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια ως μια πιο «ηθική» και ασφαλής εναλλακτική σε σύγκριση με τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα –για τη λήψη των κυττάρων εμβρύων απαιτείται συνήθως η καταστροφή τους, ενώ παράλληλα οι ασθενείς στους οποίους γίνονται εγχύσεις εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων είναι υποχρεωμένοι να λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα προκειμένου να μην απορρίψουν το μόσχευμα, κάτι που δεν συμβαίνει με τις εγχύσεις των iPS τα οποία προκύπτουν από τα ενήλικα κύτταρα του ίδιου του ασθενούς. Ετσι η Μασάγιο Τακαχάσι, επικεφαλής του Εργαστηρίου Αναγέννησης του Αμφιβληστροειδούς στο Κέντρο RIKEN για την Αναπτυξιακή Βιολογία στο Κόμπε της Ιαπωνίας, ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει αυτά τα υποσχόμενα κύτταρα λίαν συντόμως. Οπως αναφέρει η δρ Τακαχάσι στο «Βήμα», η πιλοτική δοκιμή της θα περιλαμβάνει έξι ασθενείς με ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδος υγρής μορφής (πρόκειται για την πιο σπάνια μορφή της νόσου στην Ευρώπη, η οποία όμως «σαρώνει» στην Ιαπωνία –σε κάθε περίπτωση είναι η πιο «βαριά» μορφή σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο απώλειας της όρασης). Στο κάθε μάτι θα εγχυθούν περί τα 50.000 κύτταρα του μελάγχρου επιθηλίου του αμφιβληστροειδούς τα οποία θα έχουν προκύψει έπειτα από επαναπρογραμματισμό κυττάρων του δέρματός του (θα ληφθεί δείγμα δέρματος από το χέρι). «Η μελέτη αυτή θα διεξαχθεί σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Βιοϊατρικής Ερευνας και Μεταμοσχεύσεων, που έχει την έδρα του επίσης στο Κόμπε, και η διάρκεια παρακολούθησης των ασθενών θα είναι τριετής. Σε αυτή τη φάση θα διερευνήσουμε την ασφάλεια της διαδικασίας. Αν όλα πάνε καλά, ελπίζω ότι θα εφαρμόσουμε την προσέγγιση και για άλλες παθήσεις των οφθαλμών». Η επικεφαλής της μελέτης δηλώνει πάντως αισιόδοξη για την ασφάλεια της θεραπείας. Οπως λέει, της πιλοτικής μελέτης που σε λίγο ξεκινά προηγήθηκαν πειράματα σε ποντίκια, αρουραίους και πιθήκους και δεν παρατηρήθηκε ογκογένεση σε καμία περίπτωση. Εκτιμά ότι «τα iPS βρίσκονται περίπου δύο δεκαετίες μακριά από την ευρεία κλινική εφαρμογή τους, ωστόσο η δυναμική τους είναι τεράστια».

Μια καινούργια τεχνική για την αντιμετώπιση του γλαυκώματος εξετάζεται τελευταία σε κλινικές δοκιμές στη Γαλλία. Πρόκειται για μια μέθοδο κυκλο-πηξίας με χρήση υπερήχων υψηλής συχνότητας, η οποία, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που έχουν δημοσιευθεί ως τώρα, φαίνεται να αποτελεί μια «βελτιωμένη» εκδοχή της κυκλο-φωτοπηξίας με λέιζερ, που εφαρμόζεται ήδη ευρέως σε όλον τον κόσμο, και στην Ελλάδα. Το γλαύκωμα αποτελεί μια «ύπουλη» πάθηση η οποία συνήθως δεν γίνεται άμεσα αισθητή με συγκεκριμένα συμπτώματα από τον πάσχοντα –μπορεί να καταστρέφει σιγά-σιγά το οπτικό νεύρο χωρίς ο ασθενής να το αντιληφθεί –παρά μόνο όταν έχει αρχίσει να χάνει σε μεγάλο βαθμό την όρασή του. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με τελευταία μελέτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), περισσότεροι από 200.000 Ελληνες υπολογίζεται ότι πάσχουν από αυτό, εκ των οποίων οι μισοί παραμένουν αδιάγνωστοι. Ο μόνος «σίγουρος» τρόπος για να διαγνωστεί το γλαύκωμα είναι η τακτική μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης και η εξέταση του οπτικού νεύρου με βυθοσκόπηση από τον οφθαλμίατρο.

Ο κ. Γιώργος Μαγκουρίτσας, διευθυντής στην Οφθαλμολογική Κλινική του νοσοκομείου «Ερυθρός Σταυρός»

«Το γλαύκωμα είναι μια ομάδα νοσημάτων που καταστρέφουν με χαρακτηριστικό τρόπο το οπτικό νεύρο και σε κάθε τύπο γλαυκώματος υπάρχει μια διαφορετική αιτιολογία» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Γιώργος Μαγκουρίτσας, διευθυντής στην Οφθαλμολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Ερυθρός Σταυρός» και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γλαυκώματος. «Η μεγάλη πλειονότητα των γλαυκωμάτων αφορά το πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας συγκριτικά με τα λεγόμενα δευτεροπαθή γλαυκώματα, τα οποία προκαλούνται από κάποιο άλλο αίτιο, όπως π.χ. ένα τραύμα, ένα αγγειακό επεισόδιο στο μάτι ή μια ενδοφθάλμια φλεγμονή».