«Βαρυχειμωνιά» μετά την Αραβική Ανοιξη

Η ιδέα ότι υπήρξε μια εποχή όπου εκατομμύρια άνθρωποι στο Μαγκρέμπ και στη Μέση Ανατολή θέλησαν ελευθερία και αλλαγή φαντάζει σήμερα σαν μια ρομαντική νοσταλγία, ή ακόμα σαν να μη συνέβη ποτέ. Για μια μικρή περίοδο, η «πορεία» προς το όνειρο φαινόταν μη αναστρέψιμη. Σήμερα η προσδοκία έχει διαψευστεί παρά το γεγονός ότι η λαχτάρα για αλλαγή υπήρξε αληθινή.

Η σπίθα που άναψε τη φωτιά σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο ανατρέποντας καθεστώτα, δρομολογώντας συνταγματικές μεταρρυθμίσεις και γεωπολιτικές ανακατατάξεις, πετάχτηκε τέτοιες μέρες πριν από δέκα χρόνια. Αφορμή τότε στάθηκε η αυτοπυρπόληση του Μοχάμεντ Μπουαζίζι στην Τυνησία, ενός μικροπωλητή που έβαλε τέλος στη δυστυχία και στη φτώχεια του όταν για πολλοστή φορά η αστυνομία κατέσχεσε το εμπόρευμά του. Ο 26χρονος συντηρούσε την οκταμελή οικογένειά του με μόλις τρία ευρώ τη μέρα.

Τα αιτήματα της

«επανάστασης»

Ο μοναχικός και απελπισμένος θάνατός του έγινε το σύμβολο μιας συλλογικής οργής και οδήγησε σε κατάρρευση πολυετή αυταρχικά καθεστώτα. Χιλιάδες «ταπεινωμένοι» άνθρωποι βρήκαν κουράγιο να υψώσουν τη φωνή τους στους δρόμους δεκάδων μεγάλων και μικρών πόλεων σε σειρά από χώρες της περιοχής, με τις κυβερνήσεις να παρατάσσουν απέναντί τους τα τανκς. Οι εξεγέρσεις είτε καταπνίγηκαν στο αίμα είτε μετατράπηκαν σε ένοπλη σύγκρουση.

Μέσα στην καρδιά του χειμώνα, το κάλεσμα στην «επανάσταση» κουβαλούσε το φορτίο της αναγέννησης. Και αυτή σήμαινε πολύ περισσότερα από την απομάκρυνση αυταρχικών ηγετών, εξ ου και πήρε το όνομα Αραβική Ανοιξη. Τα αιτήματα; Σωστή διακυβέρνηση, κράτος δικαίου, περισσότερα δικαιώματα και ελευθερίες. Με έναν λόγο, μια καλύτερη και πιο αξιοπρεπή ζωή.

Η αλλαγή που

δεν ήρθε ποτέ

Από την Αίγυπτο και το Μαρόκο ως το Μπαχρέιν και την Υεμένη, δικτάτορες καθαιρέθηκαν με βία και «αυτοκρατορίες» σείστηκαν συθέμελα. Αλλά η πολυπόθητη αλλαγή δεν ήρθε ποτέ. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι κοσμικοί φιλελεύθεροι απέτυχαν να παρουσιάσουν ένα συνεκτικό μέτωπο ηγεσίας. Σε άλλες, οι ισλαμιστές, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο, υπερεκτίμησαν τις δυνατότητές τους, ενώ τα εργατικά συνδικάτα – όπου υπήρχαν – δεν κατάφεραν να γίνουν ισχυροί μοχλοί πολιτικής αλλαγής. Αλλού, όπως στη Συρία και στη Λιβύη, στο πεδίο της μάχης μπήκαν ξένοι παίκτες που διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο και μετέτρεψαν τον εμφύλιο πόλεμο σε σύγκρουση διά αντιπροσώπων, στοιχίζοντας τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους και προκαλώντας τη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.

Δέκα χρόνια μετά, εκατομμύρια άνθρωποι στον αραβικό κόσμο βρίσκονται αντιμέτωποι με ακόμα μεγαλύτερη καταστολή, τις επιδεινούμενες οικονομίες και την ανέχεια που έχει επιφέρει η πανδημία του κορωνοϊού. Η πικρία και η απογοήτευση περισσεύουν.

Τυνησία, η μόνη

ελεύθερη χώρα

Στην Τυνησία, χώρα από όπου και ξεκίνησε η επανάσταση η οποία σηματοδότησε την εκδίωξη του προέδρου Ζιν ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί και τη διαφυγή του στη Σαουδική Αραβία, ακολούθησαν αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις μέχρι η χώρα να φθάσει στη σημερινή κυβέρνηση συνεργασίας. Μολονότι τα προβλήματα της μετάβασης από τον αυταρχισμό στην κοινοβουλευτική δημοκρατία ήταν πολλά και περίπλοκα, η Τυνησία κατατάσσεται από διεθνείς οργανώσεις στις ελεύθερες χώρες. Για την ακρίβεια, είναι η μόνη ελεύθερη στον αραβικό κόσμο.

Την Τυνησία ακολούθησε η Αίγυπτος. Δεκάδες μερόνυχτα συλλαλητηρίων στην πλατεία Ταχρίρ και σε άλλες πόλεις οδήγησαν τον Χόσνι Μουμπάρακ έπειτα από 30 χρόνια εξουσίας στην παραίτηση. Μετά την ανατροπή του και την παρένθεση της μοναδικά δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης της χώρας, υπό τον Μοχάμεντ Μόρσι των Αδελφών Μουσουλμάνων, ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι κατέλαβε το 2013 την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα. Ο Μουμπάρακ φυλακίστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τη συμμετοχή του στη δολοφονία διαδηλωτών αλλά αργότερα αθωώθηκε. Πέθανε τον Φεβρουάριο του 2020.

Ο εμφύλιος δίχως

τέλος στην Υεμένη

Στην Υεμένη, χρειάστηκαν εννέα μήνες μαζικών διαδηλώσεων και μία βομβιστική επίθεση στο παλάτι του ώστε ο πρόεδρος Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ να αποδεχθεί εν τέλει να μεταβιβάσει την εξουσία του στον αντιπρόεδρο, παίρνοντας ως αντάλλαγμα αμνηστία. Η ανατροπή του ωστόσο οδήγησε σε έναν ανελέητο θρησκευτικό εμφύλιο πόλεμο διά αντιπροσώπων που μαίνεται ακόμα και σήμερα, μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών -Σαουδική Αραβία από τη μία και Ιράν από την άλλη – και ο οποίος έχει οδηγήσει μεταξύ άλλων στη χειρότερη ανθρωπιστική επισιτιστική κρίση στον κόσμο.

Στη Λιβύη, τις μαζικές διαδηλώσεις κατέπνιξε στο αίμα ο Μουαμάρ Καντάφι, που κυριάρχησε για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες στη χώρα. Μετά την εμπλοκή-αρωγή του ΝΑΤΟ με τους ανελέητους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, η αντιπολίτευση συνέλαβε, βασάνισε και δολοφόνησε τον δικτάτορα. Το τρομακτικό βίντεο από τις τελευταίες του στιγμές – το οργισμένο πλήθος να τον λιντσάρει και τον ίδιο να παρακαλεί για τη ζωή του – έκανε τον γύρο του κόσμου. Στη χώρα επικρατούσε κλίμα ευφορίας, όμως μετά τον θάνατό του ήρθε το χάος.

Αναδύθηκαν δεκάδες φατρίες και παρακρατικές οργανώσεις που κατόπιν στράφηκε η μία εναντίον της άλλης αξιώνοντας την εξουσία αλλά και τον έλεγχο των πλούσιων ενεργειακών πηγών της χώρας. Απόρροια της διαμάχης ήταν η δημιουργία δύο κέντρων εξουσίας. Σήμερα ο εμφύλιος πόλεμος μαίνεται ακόμη, με τους δύο αντιπάλους, τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ στην Κυρηναϊκή και τον αναγνωρισμένο από τον ΟΗΕ πρωθυπουργό Φαγέζ αλ Σάραζ στην Τριπολίτιδα, να μάχονται για επικράτηση, ο πρώτος με τη βοήθεια Ρωσίας και Αιγύπτου και ο δεύτερος με τη στήριξη της Τουρκίας.

Οι διαμαρτυρίες καταπνίγηκαν στο Μπαχρέιν

Στο Μπαχρέιν, οι διαμαρτυρίες καταπνίγηκαν αμέσως μετά το ξέσπασμά τους με την υποστήριξη του σαουδαραβικού στρατού. Η τάξη επανήλθε και ο βασιλιάς Χαμάντ μπιν Ισα αλ Χαλίφα έχει καταφέρει να παραμείνει μέχρι σήμερα στην εξουσία με τη στήριξη του Ριάντ.

Το δράμα της Συρίας και η εμπλοκή ξένων δυνάμεων

Στη Συρία οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις της Αραβικής Ανοιξης είχαν ήδη μετατραπεί σε ένοπλη σύγκρουση μέχρι το καλοκαίρι του 2011. Ο Μπασάρ αλ Ασαντ αποδείχθηκε ο πιο αδίστακτος δικτάτορας της περιοχής, καθώς απάντησε με μια ανελέητη αιματηρή καταστολή ώστε να διατηρήσει την κυριαρχία του, φτάνοντας στο σημείο να επιτεθεί στον λαό του ακόμα και με χημικά. Η χώρα καταστράφηκε και εκατομμύρια κάτοικοί της πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς.

Στο πλευρό διαφορετικών παρατάξεων ενεπλάκησαν ξένες δυνάμεις που αντί να τερματίσουν τον πόλεμο τον τροφοδοτούσαν συνεχώς, με το Ισλαμικό Κράτος να βρίσκει εύφορο έδαφος για να αναδυθεί. Το αυτοαποκαλούμενο Χαλιφάτο σκόρπισε τον θάνατο επεκτείνοντας τη δράση του σε όλη την ευρύτερη περιοχή και εξάγοντας τον τρόμο ως την Ευρώπη. Μολονότι έχει πλέον καταρρεύσει, στη Συρία εξακολουθούν να υπάρχουν τζιχαντιστικά στοιχεία που συνιστούν απειλή.