Σχολή Λυκούργου Σταυράκου: Το «Χόλιγουντ» της Πατησίων

^«Η Σχολή Σταυράκου είναι σαν τον στρατό» είχε πει κάποτε ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. «Ολοι περάσαμε από ‘δώ σαν μαθητές ή σαν δάσκαλοι. Και όλοι έχουμε να πούμε μια ιστορία για τη Σταυράκου». Πράγματι. Η θρυλική κινηματογραφική σχολή στη λεωφόρο Πατησίων, η οποία ιδρύθηκε το 1950 από τον Λυκούργο Σταυράκο και εξακολουθεί να λειτουργεί παρά τα τεράστια προβλήματα που πλέον αντιμετωπίζει, είναι ο χώρος από τον οποίο, αν όχι όλοι, πάντως οι περισσότεροι έλληνες κινηματογραφιστές έχουν κάποια στιγμή περάσει. Αλλοι για πολύ, άλλοι για λίγο και για διάφορους λόγους ο καθένας.

Για την ακρίβεια, μια απόπειρα καταγραφής των ανθρώπων που έχουν δώσει το παρών στη Σχολή Σταυράκου θα απαιτούσε τεράστιο χώρο. Αρκεί να πούμε ότι ανάμεσα σε εκείνους που έχουν διδάξει εκεί θα βρούμε καλλιτέχνες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Αγγελος Τερζάκης, ο Κάρολος Κουν, ο Παντελής Βούλγαρης και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Μία από τις ιστορίες που επίσης κυκλοφορούν αφορά τον σπουδαίο Ελληνα του εξωτερικού Κώστα Γαβρά που όταν πήγε στη σχολή στις αρχές της δεκαετίας του 1950 λέγοντας στον ιδρυτή της, Λυκούργο Σταυράκο, ότι θέλει να γίνει ηθοποιός, εκείνος τον μετέπεισε να ακολουθήσει τον ακόμα πιο δύσκολο δρόμο της σκηνοθεσίας.

Ο Λάνθιμος και ο Ντερκί

Ο Γιώργος Λάνθιμος, ο σκηνοθέτης της «Ευνοούμενης», μιας ταινίας που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στα βραβεία Οσκαρ διεκδικώντας δέκα, είναι ένας από τους σκηνοθέτες που διδάχθηκαν κινηματογράφο στη Σταυράκου, όπου φοίτησε από το 1993 ως το 1995. Ανάμεσα στους καθηγητές του ήταν ο Γιώργος Σκαλενάκης (σκηνοθεσία), ο Ανδρέας Ανδρεαδάκης (μοντάζ), ο Τάσος Παλατσιώλης (ήχος), ο Νίκος Γαρδέλης (φωτογραφία) και οι Ανδρέας Τύρος, Κώστας Αλεξάνδρου (Ιστορία του Κινηματογράφου). Η Σταυράκου μάλιστα, από την οποία ο Λάνθιμος δεν πήρε ποτέ το πτυχίο του ενώ είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του (γιατί τον είχε ήδη απορροφήσει η αγορά εργασίας), είναι η μόνη κινηματογραφική σχολή στην οποία σπούδασε. Από αυτήν αποφοίτησε (το 2003) και ο Σύρος Ταλάλ Ντερκί (που πλέον εργάζεται στη Γερμανία) και βρίσκεται στα εφετινά Οσκαρ με την ταινία τεκμηρίωσης «Of fathers and sons», υποψήφια στην κατηγορία του καλύτερου ντοκιμαντέρ.

Σκηνοθέτες της νέας γενιάς που έχουν σπουδάσει στη Σχολή Σταυράκου και αργότερα διακριθεί στο εξωτερικό (όχι βέβαια στα Οσκαρ) είναι αρκετοί. Στο 69ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου που θα διεξαχθεί από την Πέμπτη 7 ως την Κυριακή 17 Φεβρουαρίου ο Σύλλας Τζουμέρκας συμμετέχει με την τελευταία ταινία του «Το θαύμα της Θάλασσας των Σαργασσών». Ο «Γιος της Σοφίας» της Ελίνας Ψύκου απέσπασε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ της Τραϊμπέκα. Στην ίδια «ομάδα» θα βρούμε τον Αλέξη Αλεξίου («Τετάρτη 04.45»), τον Αργύρη Παπαδημητρόπουλο («Suntan», «Wasted Youth») και τον Γιώργο Ζώη, ο οποίος εδώ και χρόνια έχει γίνει ένα από τα αγαπημένα παιδιά του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας. Εχει φιλοξενήσει τις δύο πρώτες μικρού μήκους ταινίες του, «Casus Beli» και «Tίτλοι τέλους», και επίσης την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Interruption», που προβλήθηκε στο τμήμα των Οριζόντων.

Δημιούργημα οραματιστή

Η Σχολή Σταυράκου ιδρύθηκε το 1950 από έναν οραματιστή Ελληνα, τον Λυκούργο Σταυράκο, τον επί της ουσίας θεμελιωτή της κινηματογραφικής εκπαίδευσης στη χώρα μας. Η σχολή αναγνωρίστηκε επίσημα από το κράτος και πέντε χρόνια αργότερα, με την «Αρπαγή της Περσεφόνης», μπήκε στον τομέα της παραγωγής ταινιών. Η «Περσεφόνη» σκηνοθετήθηκε από τον Γρηγόρη Γρηγορίου που εκείνη την εποχή ήταν διευθυντής Σπουδών της Σχολής. Από τότε εκατοντάδες άνθρωποι έμελλε να σπουδάσουν στη Σχολή Σταυράκου, η οποία στη δεκαετία του 1960 πέρασε περίοδο μεγάλης ακμής συμπεριλαμβάνοντας και την τηλεοπτική εκπαίδευση. Στα στούντιο της σχολής στην οδό Αλκαμένους, τα οποία εξακολουθούν να λειτουργούν σήμερα (σε άλλο κτίριο, Αριστοτέλους και Ιουλιανού) η δημόσια τηλεόραση έκανε τις πρώτες δοκιμαστικές της εκπομπές. Μεγάλη άνθηση όμως η σχολή είχε και στη δεκαετία του 1990 και ο λόγος ήταν η είσοδος στη ζωή του Ελληνα της ιδιωτικής τηλεόρασης.

Ωστόσο, από το 2004, όταν το υπουργείο Πολιτισμού (επί θητείας Ευάγγελου Βενιζέλου) αποδεσμεύθηκε ολοκληρωτικά από τις σχολές κινηματογράφου, η Σχολή Σταυράκου είναι «ελευθέρων σπουδών», χωρίς κρατική αναγνώριση. Η ειρωνεία είναι ότι στο εξωτερικό την αναγνωρίζουν: περισσότερες από 120 σχολές σε ολόκληρο τον κόσμο εγκρίνουν τη δουλειά που γίνεται εκεί, ενώ δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι η Σχολή Σταυράκου είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Διεθνούς Ενωσης Οπτικοακουστικών Σχολών CILECT – Centre International de l’Εcole Cinema et Television. Η αποδέσμευση του κράτους από τη Σταυράκου το 2004 ήταν το αποτέλεσμα του νόμου 1158 του 1981 που διαμόρφωνε τη βαθμίδα της ανωτέρας εκπαίδευσης για τις καλλιτεχνικές σχολές. Μέχρι το 2004 που το ΥΠΠΟ αποδεσμεύθηκε πλήρως, οι κινηματογραφικές σχολές είχαν απλώς μείνει σε εκκρεμότητα.

Οικογενειακή επιχείρηση

«Αλλοι έκλεισαν, εμείς όμως δεν κλείσαμε» είπε στο «Βήμα» η κυρία Γιάννα Λαμπροπούλου, υπεύθυνη προγράμματος και υποδιευθύντρια της σχολής, κόρη του διευθυντή της, Σωτήρη Λαμπρόπουλου, που είναι ανιψιός του Λ. Σταυράκου. «Είμαστε οικογενειακή επιχείρηση» λέει χαμογελώντας η κυρία Λαμπροπούλου για τη μοναδική κινηματογραφική σχολή που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Από το 2012 ξεκίνησε μια νέα προσπάθεια επανένταξης της σχολής στην κρατική ομπρέλα, όμως οι δαπάνες για τον τεχνικό εξοπλισμό που απαιτείται από το ΥΠΠΟ είναι τεράστιες για τα οικονομικά μέτρα της, πόσω μάλλον σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης. Παρ’ όλα αυτά, αυτή τη στιγμή οι σπουδαστές της σχολής ξεπερνούν τους 100, κάτι που δηλώνει ότι πολύς νέος κόσμος εξακολουθεί να την εμπιστεύεται.

Σύμφωνα με την κυρία Λαμπροπούλου ο υπερβολικός και πανάκριβος εξοπλισμός που απαιτείται είναι εντελώς εξωπραγματικός όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα αλλά και για το εξωτερικό. Η London Film School για παράδειγμα, μία από τις γνωστότερες ευρωπαϊκές σχολές κινηματογράφου, έχει εξοπλισμό χαμηλότερης χρηματικής αξίας από αυτόν που το ελληνικό κράτος απαιτεί να έχει σήμερα η Σχολή Σταυράκου ώστε να θεωρηθεί κρατική. «Αυτό το οποίο προτείνει το ΥΠΠΟ για τις ιδιωτικές σχολές είναι ανεφάρμοστο και εντελώς ανέφικτο ακόμα και για το Πανεπιστημιακό Τμήμα του Αριστοτελείου στη Θεσσαλονίκη όπου ούτως ή άλλως γίνεται κυρίως θεωρητική εκπαίδευση» είπε η κυρία Λαμπροπούλου. Επισήμανε μάλιστα ότι οι πρακτικές ασκήσεις που είχαν κάνει στην Ελλάδα οι απόφοιτοι της Σταυράκου Λίζα Κέντερμαν και Φίλιππος Βοτοκόπουλος εντυπωσίασαν τη London Film School όπου οι δύο σκηνοθέτες έκαναν το μεταπτυχιακό τους. Αναγνωρίζοντας την ποιότητα των ασκήσεων η βρετανική σχολή τούς είπε ότι μπορούσαν να φοιτήσουν 14 μήνες και όχι τέσσερα χρόνια.

Ζύμωση στους διαδρόμους

«Είναι μια σχολή που γεννάει τους καλλιτέχνες μέσα στους διαδρόμους της τάξης» μας είπε ο Αντώνης Τολάκης που διδάσκει Οργάνωση Παραγωγής στη Σταυράκου. «Οταν τα παιδιά βγαίνουν στους διαδρόμους και συζητούν, βλέπεις μια ζύμωση και ένα πάθος που σημαίνουν πολλά». Η άποψη του κ. Τολάκη συνάδει με εκείνη του σκηνοθέτη Γιώργου Ζώη, για τον οποίο η Σταυράκου ήταν «μια αναζωογονητική εμπειρία, όχι τόσο για το επίπεδο της εκπαίδευσης, που θεωρώ ότι πρέπει σίγουρα να ανανεωθεί από πιο ενεργητικούς και μάχιμους καθηγητές, οι οποίοι θα πρέπει να εναλλάσσονται με τα χρόνια, αλλά κυρίως στο επίπεδο της συντροφικής καθημερινότητας». Ο σκηνοθέτης αναφέρθηκε στην καθημερινότητα «που σε φέρνει σε επαφή με τόσα διαφορετικά νέα παιδιά. Ολοι μας θέλαμε να κάνουμε σινεμά σε μια εποχή που το ελληνικό σινεμά δεν ήταν καθόλου της μόδας». Ισως γι’ αυτό ο Ζώης να νιώθει ευγνωμοσύνη απέναντι σε μια σχολή που «με πέταξε έξω από το κουρασμένο Πολυτεχνείο και με έβαλε σε έναν τρελό νέο κύκλο ανθρώπων που ήταν για μένα μια αναγέννηση».

Σκέψεις για μετά το πανηγύρι

Κατά τη διάρκεια αυτού του ρεπορτάζ ωστόσο, προσεγγίσαμε κι άλλους σκηνοθέτες ζητώντας τη γνώμη τους για τη Σχολή Σταυράκου στην οποία φοίτησαν. Προτίμησαν να μη μιλήσουν, αφήνοντας την εντύπωση ότι οι αναμνήσεις και εμπειρίες τους από τη σχολή ενδεχομένως να μην είναι και τόσο ευχάριστες. Και ίσως το σχόλιο του σεναριογράφου – συγγραφέα Νίκου Παναγιωτόπουλου («Ο αδελφός μου κι εγώ»), ο οποίος εδώ και περίπου 20 χρόνια διδάσκει σενάριο στη Σχολή Σταυράκου, θα πρέπει να μας βάλει όλους σε σκέψεις: «Το κατόρθωμα του Γιώργου Λάνθιμου και του Ταλάλ Ντερκί οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στο ταλέντο, την εργατικότητα και το πείσμα τους» μας είπε ο Παναγιωτόπουλος. «Η Σχολή Σταυράκου έχει κάθε δικαίωμα να πανηγυρίσει για την εξαιρετική τύχη να έχει φιλοξενήσει στις τάξεις της τέτοιους σπουδαίους κινηματογραφιστές. Μόλις κοπάσουν όμως οι πανηγυρισμοί, θα πρέπει όλοι μας – ΟΛΟΙ: σχολές, καθηγητές, κινηματογραφικοί θεσμοί, κινηματογραφιστές αλλά και απλοί πολίτες – να σκεφτούμε με σοβαρότητα και ειλικρίνεια αν έχουμε κάνει όσα θα έπρεπε για να επιτρέψουμε σε αυτούς τους ταλαντούχους ανθρώπους να μας δώσουν την ευκαιρία να πανηγυρίσουμε. Μπορεί αυτό το ερώτημα να έχει πολύ μικρή σημασία πλέον για τον Γ. Λάνθιμο και τον Τ. Ντερκί, έχει ζωτική σημασία όμως για τους πολλούς ταλαντούχους κινηματογραφιστές που σπουδάζουν και δημιουργούν υπό αντίξοες, αν όχι και ασφυκτικές συνθήκες».