Το θηλυκό στοιχείο της… Επιστήμης

Δεν χρειάζεται να περιμένεις έως τις 8 Μαρτίου για να παρουσιάσεις ένα βιβλίο σχετικό με τις Γυναίκες της Επιστήμης. Αλλωστε έχουν υπάρξει και αρκετά επικριτικά σχόλια γύρω από το αν είναι τελικά μειωτικό το να πρέπει να υπάρχει μία ημέρα του χρόνου που θα ασχολείται ολόκληρος ο πληθυσμός της Γης με τον μισό του εαυτό. Είναι όμως και εξίσου παράλογο να βγαίνει ένα βιβλίο αφιερωμένο μόνο σε γυναίκες επιστήμονες; Τώρα που δεν υπάρχει εμπόδιο, τουλάχιστον στον λεγόμενο «δυτικό κόσμο», για να ασκήσουν και οι γυναίκες όποιο επάγγελμα θέλουν; Διότι τα πρόσωπα που έχει χωρέσει η συγγραφέας-εικονογράφος σε 120 από τις σελίδες του βιβλίου είναι όλες από Ευρώπη, Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες.

Κορίτσια
για STEM

Τελειώνοντας την ανάγνωση πάντως, πέρα από την όποια επαγγελματική υποχρέωση, σκέφθηκα «καλά έκανα και το διάβασα» παρότι τα περισσότερα από τα πρόσωπα και το τι έκαναν το γνώριζα και πριν. Διότι το τελειώνεις εύκολα μέσα σε μία ημέρα και η τελική εικόνα είναι πολύ θετική ως προς το θέμα «καριέρα στην έρευνα». Στην πλειονότητά τους πρόκειται για «success stories», δηλαδή για επιτυχημένες επιστημονικές σταδιοδρομίες, τουλάχιστον όταν έγινε ο τελικός λογαριασμός και έχεις τη διάθεση για λίγο να ξεχάσεις ότι υπάρχουν σε πολλαπλάσια αναλογία ερευνήτριες (και ερευνητές) που έχουν αγωνιστεί για να καταλήξει η έρευνά τους σε κάποιο επιτυχημένο αποτέλεσμα και δεν το κατάφεραν.

Το βιβλίο γράφτηκε το 2016 και είναι στο πλαίσιο της μεγάλης προσπάθειας που γίνεται πολλά κορίτσια να πεισθούν να ακολουθήσουν σπουδές STEM, δηλαδή Science, Technology, Engineering, Mathematics. Το βιβλίο αρχίζει, όπως θα περίμενε βέβαια και ο καθένας σχεδόν, με την Υπατία την Αλεξανδρινή και καταλήγει «στην επόμενη σπουδαία επιστήμονα που θα μπορούσες να είσαι εσύ», προδίδοντας έναν βασικό σκοπό της έκδοσης αυτής. Οχι όμως πως δεν είναι καλό να διαβαστεί και από αυτούς που χρωματοσωμικά προσδιορίζονται ως XY.

Στην ιατρική
πρωτοπορία

Κατά σύμπτωση αυτές τις ημέρες, στο συνήθως συντηρητικών τίτλων περιοδικό «Nature», παρουσιάστηκε με τον τίτλο «Οι αδελφές που γκρέμισαν την (κλειστή  για αυτές) πύλη του αμερικανικού ιατρικού κατεστημένου» το βιβλίο: «Τhe Doctors Blackwell: How Two Pioneering Sisters Brought Medicine to Women and Women to Medicine» της Janice P. Nimura (εκδόσεις W. W. Norton, 2021). Και αυτό πότε; Οταν συμπληρώνονται ακριβώς 200 χρόνια από τη γέννηση της Ελίζαμπεθ, της μιας εκ των δύο αδελφών που έγιναν οι πρώτες γυναίκες με άδεια εξάσκησης του ιατρικού επαγγέλματος στην Αμερική.

Τα όσα πέρασαν φαίνονται σήμερα σχεδόν αστεία. Η Ελίζαμπεθ Μπλάκγουελ, Αγγλίδα που είχε μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες μαζί με τα άλλα οκτώ αδέλφια της λόγω φτώχειας και έμεινε ορφανή σε πολύ τρυφερή ηλικία, όντας μία και μόνη γυναίκα-φοιτήτρια, έπρεπε να κάθεται χωριστά, οι καθηγητές δυσκολευόταν να εκφραστούν στα μαθήματα της ανατομίας και όπως αναφέρει η Ρέιτσελ Ιγκνοτόφσκι «όταν της ζητήθηκε να αποχωρήσει από μια διάλεξη για την αναπαραγωγή για να μην προσβληθούν οι γυναικείες της ευαισθησίες εκείνη αρνήθηκε». Για την πρακτική της εξάσκηση χρειάστηκε να πάει στο Παρίσι. Μια φίλη της, που πέθανε μάλλον από καρκίνο της μήτρας, της είχε εκμυστηρευθεί ότι ίσως θα είχε πονέσει και υποφέρει λιγότερο αν είχε γυναίκα γιατρό. Και ήταν αυτό ένα κίνητρο να ανταλλάξει την καριέρα της δασκάλας με αυτήν της πρώτης γυναίκας γιατρού. Μέχρι τον θάνατό τους το 1910 οι δύο αδελφές πρόλαβαν να κάνουν πολλά καλά για τους φτωχούς ασθενείς, τους τραυματίες Βόρειους στον εμφύλιο πόλεμο και για την ανάγκη καθαριότητας σε κρίσιμες στιγμές όπως αυτή του τοκετού.

Γνωστές και
λιγότερο γνωστές

Εκτός από κάποιες πολύ αναμενόμενες περιπτώσεις (Κιουρί, Γκούνταλ, Ρέιτσελ Κάρσον κ.λπ.), που ο αναγνώστης μπορεί να βρει πολύ περισσότερα αλλού αφού η καθεμία παρουσίαση δεν υπερβαίνει τις πεντακόσιες λέξεις, υπάρχουν και οι πολύ πιο άγνωστες και για αυτό πολύ ενδιαφέρουσες. Οπως της αφροαμερικανίδας χημικού Αλις Μπολ (1892-1916), που σε ηλικία μόλις 23 ετών βρήκε τρόπο το παχύ κολλώδες έλαιο από τους σπόρους του δέντρου υδνόκαρπος να δίνει επιτέλους ένα αποτελεσματικό πλέον φάρμακο για τη λέπρα.

Η Αγγλίδα Τζόαν Πρόκτερ (1897-1931) είχε κοινό με την Αλις Μπολ το ότι πέθανε και εκείνη πολύ νωρίς. Λόγω προβλημάτων υγείας δεν μπόρεσε να φοιτήσει καν στο πανεπιστήμιο αλλά πρόλαβε να γίνει μια εξαιρετική ερπετολόγος, στον Ζωολογικό Κήπο του Λονδίνου, να δημιουργήσει συνθήκες καλύτερες για τα ζώα που ζούσαν σε αιχμαλωσία εκεί και να ανακαλύψει την ύπαρξη ενός αγνώστου έως τότε νέου είδους σαύρας. Η εξοικείωσή της ήταν τέτοια με τα ερπετά που κυκλοφορούσε σε αναπηρικό καροτσάκι και δίπλα της είχε ως ζώο συντροφιάς έναν Δράκο του Κομόντο.

Ολες τους ήταν υπέροχες, γνωστές και λιγότερο γνωστές. Χέντι Λαμάρ, Ρίτα Λέβι-Μονταλτσίνι, Τζέιν Γούντολ, αλλά και Γκέρτι Κόρι, Ντόροθι Χότζκιν, Εστερ Λέντεμπεργκ, Κριστιάνε Βόλχαρντ και άλλες σαράντα τουλάχιστον. Η παρουσίασή τους από τη συγγραφέα γίνεται με βάση το έτος γέννησης. Τελευταία στη σειρά είναι η Μαριάμ Μιρζαχανί, που γεννήθηκε το 1977 στο Ιράν αλλά έφυγε από τη ζωή το 2017. Οταν ήταν μικρή απαίτησε στο σχολείο της, που ήταν θηλέων, να διδάσκονται τα ίδια Μαθηματικά με τα σχολεία των αρρένων και κάποια στιγμή πήγε για μεταπτυχιακές σπουδές Μαθηματικών στο Χάρβαρντ. Εκεί ξεδιπλώθηκε όλο το ταλέντο της, για να κερδίσει τελικά το 2014 και το «Νομπέλ» των Μαθηματικών, το γνωστό ως Μετάλλιο Φιλντς.

«Κλασικό εικονογραφημένο»

Η γιατρός εντατικολόγος-επιδημιολόγος η οποία παρουσίασε το βιβλίο για τις αδελφές Μπλάκγουελ στο περιοδικό «Nature», δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι «ακόμη παλεύουμε, σε ένα σύστημα που για αιώνες βλέπει μόνον τους άνδρες ικανούς να σπουδάσουν ιατρική. Και όταν εξήγησα σε κάποιον ασθενή το πλάνο της θεραπείας του εκείνος είπε: Ναι, αλλά πότε θα έλθει ο γιατρός;». Ακόμη υπάρχουν παράπονα για θέματα ισότητας στην επιστήμη. Η συγγραφέας του βιβλίου, υπεύθυνη για την πλουσιότατη εικονογράφησή του, κατάφερε ένα βιβλίο με προδιαγραφές να είναι ένα έως και πληκτικό ανάγνωσμα, να το κάνει κάτι σαν «κλασικό εικονογραφημένο» με εξαιρετικό ενδιαφέρον σε κάθε σελίδα. Κάθε μικρή ζωγραφιά είναι φορέας πληροφορίας και κατ’ επέκταση γνώσης. Πολύ καλή δουλειά στη μετάφραση και στο γλωσσάρι, ένα πολύ όμορφο βιβλίο, και το μόνο που θα μπορούσαν οι έλληνες εκδότες ίσως να συμπληρώσουν ως προς την αγγλική έκδοση θα ήταν οι φωτογραφίες των «πρωταγωνιστριών», διότι εμφανίζονται στον αναγνώστη μόνο μέσα από τα σκίτσα της συγγραφέως. Σίγουρα θα άξιζε να γίνει και μια αντίστοιχη δουλειά για τις Ελληνίδες με σημαντικό έργο σε διαφόρους τομείς αλλά όχι πολύ γνωστές στο κοινό.