Το σβήσιμο του λιγνίτη «καίει» Δ. Μακεδονία και Αρκαδία

Τα σχέδια απολιγνιτοποίησης σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη παράγουν παράπλευρα φαινόμενα. Η… καραμπόλα της μετάβασης από την καύση κάρβουνου σε ένα «πράσινο» ενεργειακό μείγμα, με ενδιάμεσο «όχημα» το φυσικό αέριο, προκαλεί πονοκέφαλο στους τοπικούς φορείς και ανησυχία τους κατοίκους. Η απόφαση, δε, ΔΕΗ και κυβέρνησης για ένα εμπροσθοβαρές χρονοδιάγραμμα σβησίματος των φουγάρων στις 14 λιγνιτικές μονάδες της χώρας έως το 2023 αποτελεί μεν σημαντική τομή, αλλά και τεράστια πρόκληση σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.

Η μεγαλύτερη πρόκληση αφορά τον επαναπροσανατολισμό των οικονομιών στις δύο περιοχές της χώρας ώστε να στραφούν από τη… μονοκαλλιέργεια του λιγνίτη προς πιο βιώσιμες κατευθύνσεις, με γερή και σταθερή στήριξη, ώστε η βίαιη μετάβαση να περάσει όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα για τους κατοίκους κυρίως στη Δυτική Μακεδονία (όπου βρίσκονται οι 12 από τις 14 μονάδες), αλλά και στη Μεγαλόπολη. Τα προγράμματα συνταξιοδότησης και εθελουσίας εξόδου των νυν εργαζομένων ή των μετατάξεών τους σε άλλες υπηρεσίες δεν είναι παρά σταγόνα στον ωκεανό. Και αυτό διότι μπορεί η απόφαση απομάκρυνσης του ενεργειακού μείγματος από το κάρβουνο να αφορά άμεσα τους περίπου 5.000 εργαζομένους στις μονάδες και στα ορυχεία της ΔΕΗ, έχει ωστόσο πολλαπλάσιες επιπτώσεις στους δεκάδες χιλιάδες κατοίκους των δύο ενεργειακών περιοχών της χώρας.

Απαιτούνται
τεράστια κονδύλια

Και για να επουλωθούν οι πληγές που θα μείνουν ανοιχτές από το κλείσιμο των μονάδων απαιτούνται τεράστια κονδύλια, τα οποία η κυβέρνηση θα πρέπει να εξασφαλίσει από το νεοσύστατο Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, διότι οι πόροι που συγκεντρώνονται στο Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης από τη δημοπράτηση των δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) δεν επαρκούν.

Η επίτροπος Συνοχής και Μεταρρυθμίσεων κυρία Ελίζα Φερέιρα, απαντώντας σε ερώτηση της ευρωβουλευτού, κυρίας Μαρίας Σπυράκη, ανέφερε ότι δεν έχει αποφασιστεί ακόμη ο καταμερισμός των χρημάτων, αλλά ούτε και τα κριτήρια βάσει των οποίων θα δίνονται τα κονδύλια. Μέχρι στιγμής, από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό υπολογίζεται ότι θα δοθούν μόνο 5 με 7,5 δισ. ευρώ για τους σκοπούς του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Οπως εκτιμά πάντως η κυρία Φερέιρα, εάν συνυπολογιστούν τα εθνικά κονδύλια κάθε κράτους-μέλους και εκείνα που θα προέλθουν από μόχλευση μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), από το EU Invest και ιδιώτες επενδυτές, αναμένεται να συγκεντρωθούν πάνω από 100 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με την επίτροπο, στα μέσα Ιανουαρίου πιθανώς να υπάρχουν πιο συγκεκριμένα στοιχεία.

Δέσμευση

Για τα κονδύλια του ευρωπαϊκού κορβανά όμως, εκτός από τις δύο ελληνικές περιοχές, ερίζουν περί τις 40 ευρωπαϊκές περιφέρειες από τη Γερμανία, την Πολωνία, την Τσεχία, τη Ρουμανία κ.α. Και παρότι ο ιθύνων νους της νέας «πράσινης» αναπτυξιακής στρατηγικής της Ευρώπης, του περίφημου «Green Deal» («Πράσινη Συμφωνία»), κυρία Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχει δεσμευτεί, ως επικεφαλής της Κομισιόν, ότι θα εξασφαλίσει περισσότερους πόρους, η δυσκολία του εγχειρήματος, η ταχύτητα της απολιγνιτοποίησης στην Ελλάδα, σε συνδυασμό και με τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αισιοδοξία.

Σε κάθε περίπτωση η Κομισιόν έχει πάρει στα σοβαρά το ζήτημα της απολιγνιτοποίησης. Μάλιστα, υπάρχουν δεσμεύσεις ότι θα ξεκινήσει συζήτηση για τη βελτίωση των δημοσιονομικών κανόνων, στο πλαίσιο της οποίας θα εξεταστεί το ενδεχόμενο να μην υπολογίζονται στο συνολικό δημόσιο χρέος τα κρατικά κονδύλια που επενδύονται σε σχέδια που εξυπηρετούν τον ευρωπαϊκό στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Εκτιμάται ότι προκειμένου να επιτευχθούν οι «πράσινοι» στόχοι του «Green Deal» απαιτούνται επενδύσεις 260 δισ. ευρώ εντός της επόμενης δεκαετίας.

Στην πρώτη γραμμή

Η ελληνική κυβέρνηση, πάντως, σχεδιάζει να επωφεληθεί από την υποχώρηση της Πολωνίας, η οποία ζήτησε παράταση ενός εξαμήνου πριν από τη… συμπόρευσή της στην «Πράσινη Συμφωνία». «Βγαίνοντας μπροστά πρώτοι (σ.σ. η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της προσπάθειας απολιγνιτοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς δεσμεύτηκε ότι μετά το 2028 δεν θα καίγεται λιγνίτης στη χώρα) έχουμε τη δυνατότητα πρώτοι να θέσουμε αιτήματα (σ.σ. χρηματοδότησης) στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και να κάνουμε τη Δυτική Μακεδονία πρότυπο στη μετάβαση από τον λιγνίτη σε καθαρές μορφές ενέργειας» ανέφερε ο πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης στη συνέντευξη Τύπου μετά την πρόσφατη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες. «Προφανώς η Πολωνία που διεκδικεί παράταση δεν νομιμοποιείται να ζητήσει κεφάλαια από τον μηχανισμό δίκαιης μετάβασης, διότι δεν είναι διατεθειμένη να αναλάβει τις δεσμεύσεις που άλλες χώρες έχουν αναλάβει για να κάνουν τη μετάβαση πράξη. Εχουμε το πλεονέκτημα» επεσήμανε ο Πρωθυπουργός.

Προβλήματα

Την ίδια ώρα, οι τοπικές κοινωνίες «βράζουν». Ο Δήμος Αμυνταίου βρίσκεται ήδη σε διαδικασία μετάβασης, καθώς το πρώτο εξάμηνο του νέου έτους παύει να αποτελεί ενεργειακή περιοχή. Οι κάτοικοι θεωρούν ότι πρέπει άμεσα να επιλυθούν τα ζητήματα της αποκατάστασης των ορυχείων και του περιβάλλοντος, της κάλυψης των κενών θέσεων εργασίας, της λειτουργίας των τηλεθερμάνσεων και να ενεργοποιηθούν εργαλεία για τη μετάβαση σε ένα άλλο αναπτυξιακό μοντέλο. Αντίστοιχες είναι και οι απαιτήσεις των υπόλοιπων δήμων της Δυτικής Μακεδονίας καθώς, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά τοπικοί φορείς, το 2023 είναι πολύ κοντά.

Οσο για το μείζον θέμα της τηλεθέρμανσης, η διοίκηση της ΔΕΗ δεσμεύτηκε ότι κανένα σπίτι δεν θα παγώσει στις λιγνιτικές περιοχές. Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της επιχείρησης κ. Γιώργος Στάσσης, παρουσιάζοντας το νέο επιχειρησιακό σχέδιο της ΔΕΗ, ανέφερε ότι στο Αμύνταιο δεν θα κλείσει η μονάδα πριν από τη λειτουργία της νέας τηλεθέρμανσης, στην Πτολεμαΐδα θα καλυφθεί από τη νέα μονάδα Πτολεμαΐδα V, η Κοζάνη πιθανώς θα καλυφθεί με μονάδα τηλεθέρμανσης που θα καίει βιομάζα, φυσικό αέριο ή σκουπίδια, ενώ στη Μεγαλόπολη η τηλεθέρμανση θα συνδυαστεί με τη μονάδα φυσικού αερίου. Πάντως, είναι αξιοσημείωτο ότι η Δημοτική Επιχείρηση Τηλεθέρμανσης Πτολεμαΐδας έως το 2031 θα πληρώνει τόκους και χρεολύσια για τη σύνδεση με τον Ατμοηλεκτρικό Σταθμό Καρδιάς, όταν αυτός θα έχει κλείσει από το 2021, ενώ απαιτείται επένδυση 35 εκατ. ευρώ για τη σύνδεση με την Πτολεμαΐδα V.

«Δεν είμαστε προετοιμασμένοι»

Ο περιφερειάρχης Πελοποννήσου κ. Παναγιώτης Νίκας, μιλώντας στο «Βήμα», επισημαίνει ότι και ο κόσμος της Μεγαλόπολης έχει αγωνία για το μέλλον της πόλης, η οποία τις τελευταίες δεκαετίες είχε στηριχθεί σχεδόν αποκλειστικά σε εισοδήματα που προέρχονται από τη λειτουργία των μονάδων. Ωστόσο, όπως επισημαίνει, «στη Μεγαλόπολη γνωρίζαμε εδώ και μία δεκαετία ότι η απολιγνιτοποίηση έρχεται, ξέραμε ότι η περιοχή στερεύει από λιγνίτη και δεν κάναμε τα απαραίτητα βήματα ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι για μια δίκαιη μετάβαση – η οποία χρειάζεται χρόνο και πρόγραμμα». Σύμφωνα με τον κ. Νίκα, «η Μεγαλόπολη έχει λιγνίτη για να λειτουργήσει μία μονάδα έως το 2028 ή δύο μονάδες για μια πενταετία».

Σε κάθε περίπτωση, όπως αναφέρει ο περιφερειάρχης, η Μεγαλόπολη πρέπει να παραμείνει ενεργειακό κέντρο αλλά με… άλλο καύσιμο. Οπως υπογραμμίζει, πέρα από την υφιστάμενη μονάδα φυσικού αερίου, θα πρέπει να διερευνηθούν και οι δυνατότητες για μία ακόμη. Επίσης, σύμφωνα με τον ίδιο, οι αχανείς εκτάσεις της ΔΕΗ μπορούν να γεμίσουν με φωτοβολταϊκά ή ανεμογεννήτριες.

Παράλληλα, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και άλλες δράσεις. Για παράδειγμα, ο κ. Νίκας υποστηρίζει ότι στα ξοφλημένα λιγνιτικά πεδία υπάρχει η δυνατότητα να αναπτυχθεί μηχανοκίνητος αθλητισμός – π.χ. πίστες για αγώνες αυτοκινήτων ή μοτοσικλετών -, στη λίμνη του Λάδωνα να γίνει περιβαλλοντικό κέντρο, στα ορεινά της Περιφέρειας να προωθηθεί η ορεινή ποδηλασία, στα ιστορικά μοναστήρια της περιοχής Δημητσάνας να δημιουργηθεί μια τουριστική διαδρομή κ.λπ.

«Ολα αυτά πρέπει να αποτυπωθούν σε ένα master plan» σημειώνει. Οσο για τα απαιτούμενα κονδύλια; Λεφτά υπάρχουν, σύμφωνα με τον περιφερειάρχη: «Μας χρωστάει η ΔΕΗ περίπου 26 εκατ. ευρώ από το λιγνιτόσημο. Επίσης, η ΤΑΠΤοΚ (Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων), μια αναπτυξιακή εταιρεία που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Πελοποννήσου), διαθέτει ένα σημαντικό ποσό, γύρω στα 20 εκατ., που μπορεί να διατεθεί προς αυτόν τον σκοπό κυρίως για τη Μεγαλόπολη, αλλά και για τη Γορτυνία ή την Τρίπολη. Υπάρχουν και χρήματα της Περιφέρειας, επίσης από το ΕΣΠΑ, αλλά και ίδιοι πόροι για τη χρηματοδότηση των δράσεων. Εχουμε ένα κονδύλι για να ξεκινήσουμε».

«Θα χαθούν 25.000 θέσεις εργασίας»

Ο περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας κ. Γιώργος Κασαπίδης, μιλώντας προσφάτως σε ημερίδα του Δήμου Εορδαίας για το μέλλον της περιοχής, ανέφερε ότι με τους όρους και τους χρόνους που γίνεται η απολιγνιτοποίηση η δίκαιη μετάβαση δεν είναι εφικτή. Ο κ. Κασαπίδης υποστήριξε ότι θα χαθούν 25.000 θέσεις εργασίας, οι οποίες θα επηρεάσουν έμμεσα 100.000 πολίτες της περιοχής. Μάλιστα επισήμανε ότι η Δυτική Μακεδονία θα χάνει κάθε χρόνο περίπου 2 δισ. ευρώ παραγόμενου πλούτου. Παλαιότερη μελέτη για την περιοχή είχε καταδείξει ότι για κάθε μόνιμη θέση στα ορυχεία και στους σταθμούς παραγωγής της ΔΕΗ δημιουργούνται και συντηρούνται 3,5 θέσεις στην τοπική αγορά εργασίας. Σύμφωνα με τον περιφερειάρχη, δεν έχει παρουσιαστεί στην τοπική κοινωνία ένα πειστικό σχέδιο για το πώς θα αναπληρωθούν άμεσα οι απώλειες για την περιοχή.

Το πολυαναμενόμενο master plan (Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης), το οποίο θα αποτελέσει τον αναπτυξιακό οδικό χάρτη στη μετά τον λιγνίτη εποχή, αναμένεται ότι θα είναι έτοιμο έως το ερχόμενο καλοκαίρι. Θα περιλαμβάνει ένα πλέγμα μέτρων με επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα, νέες υποδομές, αξιοποίηση των τοπικών φυσικών πόρων, στήριξη της αγροτικής παραγωγής και του τουρισμού, μετεκπαίδευση των εργαζομένων, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε νέους παραγωγικούς τομείς κ.λπ.

Παράλληλα, προτάσεις διαμορφώνει και η ομάδα εργασίας της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας (Coal Platform Team), ενώ απαιτούνται ακόμη μήνες για την ολοκλήρωση της μελέτης της Παγκόσμιας Τράπεζας που έχει αναλάβει να προσφέρει τεχνική βοήθεια με την εκπόνηση ενός οδικού χάρτη για τη μετάβαση της Δυτικής Μακεδονίας.

Μόνο μία μονάδα της ΔΕΗ θα μείνει ανοιχτή έως το 2028

Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Κωστής Χατζηδάκης μιλώντας στους ομολόγους του στο τελευταίο Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος ανέφερε ότι η χώρα μας θα πετύχει απολιγνιτοποίηση έως το 2023, καθώς μόνο μία λιγνιτική μονάδα της ΔΕΗ θα μείνει ανοιχτή έως το 2028 (η υπό κατασκευή μονάδα Πτολεμαΐδα V) και γι’ αυτό πρέπει να ανταμειφθεί με εύλογο ύψος κεφαλαίων από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ.